مرز سهولت و تساهل

#یادداشت
#یادداشت_79
#سعید_خورشیدی
#مشخصات_اسلام
#جلسه_341
#شریعت_سهله_سمحه
#مرز_سهولت_و_تساهل
ادله فراوان قرآنی و روایی، اسلام را دارای مشخصه سهولت و سماحت میدانند.
شیعه از این حیث ادعای سهولت میان همه مذاهب را دارد.
از آنجا که سهولت یک شریعت را فقط در نسبت با شرایع دیگر میتوان لحاظ نمود، میتوانیم این مشخصه را نیز در قیاس با شریعت ادیان دیگر، بپذیریم!
اما با دقت در معنای سهولت و سماحت، سوالاتی برای افرادی که دغدغه حفظ بنیادهای دین و شریعت را دارند، ایجاد میشود:

چه چیزی مرز میان سهولت و تساهل که اولی عنصری مثبت و دومی عنصری منفی شناخته میشود را حفظ میکند ؟
اگر سهولت و سماحت را در فقاهت همراه عنصر زمان و مکان لحاظ کنیم، میتوان گفت سهولت و سماحت برای مردم هر دیار و هر روزگاری فراخور عرف آنان تعیین میشود ؟ این عرفی شدن اسلام نیست ؟

پاسخ این است که اسلام در واقع عرفی هست و عرفی بودنش دقیق و معجزه گون است و لذا از باب استحاله تحصیل حاصل، نمیتوان آن را عرفی کرد !
جامع است و لازمه جامعیت این است که قابلیت تطابق داشته باشد و بتوان اصول آن را در فروع تطبیق نمود. تطبیق جداگانه فروع نیز از این باب است که زمان متغیر است، مکان متغیر است، و از این دو بالاتر انسان متغیر است و به تبع او فرهنگ و عرف هم متغیر است.
شریعت اسلامی هم قرار است در هر شرایطی جاری شود و انسان را با خودش به دل دریای ملکوت ببرد.

اما فقیه هنگام تطبیق مناسب عصر باید نکات بسیاری را مد نظر داشته باشد :
یکی از این نکات این است که باید همه جوانب بررسی شوند !
هنگامی که فقها همه ابزار فقاهت اعم از عقل و نقل را حاضر میکنند و در فروع فقهی تتبع مینمایند، گاهی از مفهومی یاد میکنند که صاحب جواهر آن را “مذاق شریعت” نامیده اند.
چشیدن مذاق شریعت به معنای نگاه جامع، هنگام اجتهاد به شریعت جامع اسلام است. باید اصول محوری اسلام و قواعد فقهی و محورهای مطالبات شریعت ( تقریبا همان مقاصد الشریعه ) را فهمید و همه را لحاظ نمود.
رعایت این نکته یکی از مواردی است که مرز تساهل و سهلت را تا حدودی حفظ میکند.
این نگاه جامع به اصول و قواعد شرعی اسلام اگرچه در آثار اکثر فقها دیده میشود اما متاسفانه از جانب اصول فقه پشتیبانی نمیشود.