بررسی فقهی امکان توسعه موارد احتکار (ایده 1) توسعه به همه ارزاق عمومی (کالاهای اساسی) به وسیله تأکید بر مناط

#يادداشت
#مشخصات_اسلام
#عقيل_رضانسب
#يادداشت_287 (بخش اول)
#جلسه_370

💠 بررسی فقهی امکان توسعه موارد احتکار (ایده 1) توسعه به همه ارزاق عمومی (کالاهای اساسی) به وسیله تأکید بر مناط

شهید مطهری در بحث مشخصات اسلام از منظر ایدئولوژی یکی از این مشخصات را #حرام_بودن_احتکار می دانند و می فرمایند:
«گردآوری ارزاق عمومی و نگه‌داشتن آنها به منظور بالا رفتن‏ قيمتها و گران‌تر فروختن، حرام و ممنوع است، حاكم شرعی علی‏رغم ميل و رضای مالك، آنها را به بازار عرضه [كرده] و به قيمت عادلانه به فروش‏ می‏رساند.» مجموعه آثار شهيد مطهري (وحى و نبوت)، ج‏2، ص: 245

ایشان نقطه تأکید را روی #ارزاق_عمومی می برند، اما در فضای فقهی ما این تعمیم داده نشده و تأکید بر موارد محدودی برده شده است؛ مثلا حضرت امام خمینی (ره) در کتاب تحریر الوسیله می فرمایند:
«مسأله 23- احتكار حرام است؛ و آن عبارت است از اينكه طعام را حبس و جمع كند و انتظار بكشد كه گران شود در حالى كه مسلمين به آن احتياج دارند و براى آن‏ها ضرورى است و كسى هم نيست كه به قدر كفايتشان، براى آن‏ها بذل نمايد. و اقوى آن است كه احتكار تحقق پيدا نمى‏كند مگر در غلّات چهارگانه (گندم و جو و خرما و كشمش) و روغن (حيوانى) و روغن زيتون. البته جمع كردن مطلق آنچه كه مردم به آن نياز دارند، امرى است كه از آن اعراض شده است (و مطلوب نيست). و ليكن براى غير آنچه كه ذكر شد، احكام احتكار ثابت نيست.» تحرير الوسيلة(ترجمه فارسى)، ج‏1، ص: 571
کسانی که در فقه احتکار را حرام می دانند تقریباً اجماع بر غلات و روغن دارند؛ (برخی ها اصل احتکار را مکروه می دانند نه حرام!)

به نظر می رسد که با محدود کردن حرمت احتکار در این موارد محدود در طول گذر زمان و تغییر سبک زندگی جوامع و همچنین در همان موقع تشریع نیز در غیر از شبه جزیره این حکم به درستی اجرا نخواهد شد. به دو شکل می شود مشکل حصر در موارد محدود گفته شده در فقه را حل کرد

1️⃣ توسعه به همه ارزاق عمومی (کالاهای اساسی) به وسیله تأکید بر مناط

به نظر می رسد که مناط در حرام کردن احتکار در غلات و روغن روی نیاز عموم مردم به آن می باشد، و روایات هم این مناط را بیان می کنند.
مثلا در صحیحه حماد از حلبی چنین می آید:
22901- 2- وَ عَنْهُ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ حَمَّادٍ عَنِ الْحَلَبِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: سَأَلْتُهُ عَنِ الرَّجُلِ يَحْتَكِرُ الطَّعَامَ وَ يَتَرَبَّصُ بِهِ هَلْ يَصْلُحُ‏ ذَلِكَ قَالَ إِنْ كَانَ الطَّعَامُ كَثِيراً يَسَعُ النَّاسَ فَلَا بَأْسَ بِهِ وَ إِنْ كَانَ الطَّعَامُ قَلِيلًا لَا يَسَعُ النَّاسَ فَإِنَّهُ يُكْرَهُ أَنْ يَحْتَكِرَ الطَّعَامَ وَ يَتْرُكَ النَّاسَ لَيْسَ لَهُمْ طَعَامٌ.
وسائل الشيعة، ج‏17، ص: 424
همانطور که می بینیم در این روایت بر قلیل بودن طعام و عدم دستری مردم به عنوان مناط احتکار بیان شده است. البته در این روایت فقط طعام بیان شده است و انحصار به موارد ذکر شده نیامده است.

یا در صحیحه حذیفه بن منصور از امام صادق علیه السلام روی تمام شدن طعام تأکید شده و می فرماید:
22916- 1- مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ حُذَيْفَةَ بْنِ مَنْصُورٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ: نَفِدَ الطَّعَامُ عَلَى عَهْدِ رَسُولِ اللَّهِ ص- فَأَتَاهُ الْمُسْلِمُونَ فَقَالُوا يَا رَسُولَ اللَّهِ قَدْ نَفِدَ الطَّعَامُ وَ لَمْ يَبْقَ مِنْهُ شَيْ‏ءٌ إِلَّا عِنْدَ فُلَانٍ فَمُرْهُ بِبَيْعِهِ قَالَ فَحَمِدَ اللَّهَ وَ أَثْنَى عَلَيْهِ ثُمَّ قَالَ يَا فُلَانُ إِنَّ الْمُسْلِمِينَ ذَكَرُوا أَنَّ الطَّعَامَ قَدْ نَفِدَ إِلَّا شَيْ‏ءٌ عِنْدَكَ فَأَخْرِجْهُ وَ بِعْهُ كَيْفَ شِئْتَ وَ لَا تَحْبِسْهُ.
وسائل الشيعة، ج‏17، ص: 429