عدالت و نسبت آن با آزادی

#نسبت_آزادی_و_عدالت
#محمد_صحرایی
#یادداشت_122
#جلسه_383

حضرت استاد ذیل بحث آزادی و در مبحث دستگاه تربیتی تکریم مدارانه در مقابل برخورد تحقیرانه، به آسیبهای احتمالی برخورد تکریمانه اشاره ای داشتند.
این توجه استاد ذهن را متوجه مساله ی عدالت و نسبت آن با آزادی میکند.
مرحوم علامه طباطبایی میفرمایند که چون انسان فطرتا کمال جو است و بنابر فطرت ذاتی اش میخواهد خیلی زود به کمال برسد همه ی جهان اطراف خود را به دیده ی ابزار مینگرد و قصد استخدام آنها را دارد.
و همین میل به استخدام دیگران است که منشأ و مبنای شکل گیری اجتماع است
انسان عملا در فرآیند به استخدام درآوردن دیگران با تضاد منافعش با منافع دیگران روبرو میشود که درنتیجه ناچار میشود حقوق دیگران را هم به رسمیت بشناسد و به استخدام خود به دیگران تن دهد.
بنابراین انسان ابتدائا و به طبع اولی اش آزادی خواه و منفعت گرا است و به طبع ثانوی اش است که تن به اجتماع میدهد.
مفهوم عدالت و بی عدالتی اجتماعی در توازن و عدم توازن این استخدام طرفینی است که اعتبار میشود و معنا می یابد
به این ترتیب منشأ آزادی خواهی انسان فطرت اوست و عدالت خواهی زائیده و از لوازم این میل فطری به آزادی و أمری اعتباریست .
عدالت یعنی دادن إعطاء کل ذی حقّ حقّه. و حق با توجه به ظرفیتهای وجودی موجودات تعریف میشود و به اندازه ی گستردگی ظرفیتهای وجودی انسان قابل گسترش است.
و آزادی انسانها یعنی محقق شدن بستری که انسان ها بتوانند تا جایی که ممکن است استعدادها و قابلیتهای وجودی خود را شکوفا کنند و فعلیت ببخشند.
بنابر این عدالت از یکطرف مقدمه ی آزادی است یعنی تا عدالت محقق نشود بستر شکوفایی استعدادهای فطری افراد محقق نخواهد شد و از طرفی نتیجه ی آزادی است یعنی تا وقتی آزادی حقیقی برای همه ی افراد جامعه -با قید خوردن آزادی افراد به آزادی دیگران- محقق نشود عدالت در جامعه محقق نخواهد شد.
بنابراین مطالبه ی آزادی بدون توجه به مقوله ی عدالت به سرعت و بصورت هم افزایی به ضد آزادی مبدّل خواهد گشت.
بنابراین در اندیشه علامه طباطبائی ارزش آزادی اجتماعی به میزان توفیقش در تحقق عدالت است و اگر شرایط عادلانه در جامعه ای محقق نباشد بسط آزادی به نفع اقشار صاحب مکنت و طبقات خاص تمام خواهد شد و مانع آزادی حقیقی یعنی به فعلیت رسیدن و شکوفایی استعدادهای فطری انسانی خواهد شد و چنین آزادی ای در اندیشه ی علامه مذموم است.