تقریر نظر شهید مطهری در مورد #برده_داری_در_اسلام و تأملاتی در این باب
#يادداشت
#مشخصات_اسلام
#عقيل_رضانسب
#يادداشت_195
#جلسه_291
💠 تقریر نظر شهید مطهری در مورد #برده_داری_در_اسلام و تأملاتی در این باب
در بحث نظام اندیشه به سه عنصر «اجزاء – رابطه – هدف» اشاره شد و بر عنصر «هدف» برای شکل گیری یک نظام اندیشه تأکید ویژه ای شد و نقش اصلی به «هدف» داده شد؛ یکی از مثال هایی که برای «اهمیت هدف» بیان شد بحث شهید مطهری در مورد نظام برده داری است؛
تحلیل شهید مطهری از بحث برده داری در اسلام این است که:
«اسلام در باب بردگى اولًا قانونى نياورده است كه بردگى را براى اجتماع لازم بداند، برنامهاى كه اسلام در مورد بردگان آورده است برنامه بردگى نيست بلكه برنامه آزادى است. … در خود قرآن راجع به بردهگيرى حتى يك كلمه هم وجود ندارد كه از آن، امر يا تشويق به بردهگيرى استفاده شود. … و فقط در سنّت هست و معلوم مىشود كه امرى است كه در درجه دوم است نه درجه اول»
مجموعه آثار شهيد مطهري (خاتميت)، ج29، ص: 521-519
«اسلام برده گرفتن را منحصراً در مورد اسيران جنگى مشروع مىداند و هدف از برده گرفتن بهرهكشى از آنها نيست بلكه هدف اين است كه اجباراً مدتى در خانوادههاى مسلمان واقعى زندگى كنند و تربيت اسلامى بيابند و اين كار خود به خود به اسلام و تربيت اسلامى آنها منجر مىگردد. و در حقيقت دوران بندگى دالانى است كه بردگان از آزادى دوره كفر تا آزادى دوره اسلام طى مىكنند.»
مجموعه آثار شهيد مطهري (اصول فقه – فقه(كليات علوم اسلامى، ج 3))، ج20، ص: 108
«اساسا فلسفه بردگى در اسلام همين است نه بهرهكشى اقتصادى. بردگى يعنى يك تدريس اجبارى، يك تربيتِ خواهناخواه. اسم اين عمل چيست كه على بن ابى طالب با قنبرش به بازار مىرود، دو پيراهن مىخرد، نو را به او مىدهد كهنه را خودش انتخاب مىكند؟ زهراى مرضيّه با فِضّه خادمهاش طورى رفتار مىكند كه اين زن تا آخر عمر كه آزاد زيست مىكند دوران پر افتخارش همان دوران چند سالهاى است كه در خدمت زهرا بوده است.»
مجموعه آثار شهيد مطهري (فلسفه اخلاق)، ج22، ص: 459
«بردگى اگر از مقوله اقتصادى باشد غير قابل توجيه است؛ يعنى ملاك بردگى مسئله بهرهكشى مادى باشد كه كسى به اين دليل برده كسى باشد كه اين بتواند از او بهرهكشى كند، فلسفهاش فقط اين باشد. ولى اگر بردگى از مقولات آموزشى و پرورشى باشد يعنى يك جريان عملى اجبارى براى يك آموزش و پرورش اجبارى، آنهم فقط درباره اسيران جنگى نه درباره همه مردم، [قابل توجيه است.]»
مجموعه آثار شهيد مطهري (فلسفه تاريخ(1 – 4))، ج15، ص: 629
«آیا اينكه اسلام به حكم سنّت اجازه داده كه اسير را برده بگيريد، از راه مقابله به مثل است؟ اگر امروز ميان مسلمين و كفار- مثلًا اسرائيل- جنگ برقرار است آيا مسلمين مىتوانند اسيران اسرائيلى را شرعاً برده خودشان قرار دهند؟ در صورتى كه اسرائيل اسراى مسلمين را برده نمىگيرد؟ بنا بر اين فرضيه، خير، يعنى ولىّ مسلمين حق ندارد اين راه را انتخاب كند، چون در وقتى مىتوانستند از آنها برده بگيرند كه آنها هم برده مىگرفتند؛ آنها كه برده نمىگيرند اسلام مىگويد شما هم برده نگيريد.»
مجموعه آثار شهيد مطهري (خاتميت)، ج29، ص: 521
🔺همانطور که می بینیم ایشان چند عنصر را در بردگی در اسلام مهم می داند:
1. اسلام دعوت به برده داری نکرده است؛
2. هدف تربیتی است نه بهره کشی اقتصادی؛
3. فقط کسانی که در جنگ اسیر می شوند برده هستند؛
4. برده گیر در جنگ هم به دلیل مقابله به مثل است؛
🔹در پذیرش این تحلیل شهید مطهری تأملات جدی وجود دارد؛
اولاً این تصویر که فقط داشتن برده ای در جهان اسلام مجاز بود که از راه جنگ به بردگی گرفته شده باشد مخدوش است، به وضوح می بینیم که برده هایی که کاملاً معلوم است منشأ برده شدن آن ها جنگ نبوده است در جهان اسلام خرید و فروش میشده و هیچ منعی از این جهت وجود نداشته است.
ثانیاً این تصویر که برده می آید در خانواده یک مسلمان واقعی مثل امیرالمؤمنین و زهرا سلام الله علیهما تربیت می شود و بعد هم آزاد می شود یک تصویر رمانتیک است؛ وقتی شما مجوز برده داشتن را دادید مسلمان واقعی و غیر واقعی برده خواهند داشت، وقتی شما آن هم احکام تحقیر آمیزی در مورد برده ها دارید معلوم نیست که این حکم شما به یک پدیده تربیتی منجر شود و به بهره کشی اقتصادی نکشد، مخصوصاً اینکه طرف باید خرج برده را بدهد و قطعاً بیش از اون خرجی که می دهد از او کار خواهد کشید.
خیلی از مسلمانان از راه همین کنیزکان نازک بدن ایرانی و رومی فاسد شدند!
ثالثاً اینکه این قانون اسلام لغو شده است و امروز اگر با کفار بجنگیم و آن ها را اسیر کنیم ولی امر مجاز به گرفتن برده نیست، نیز ادعایی بدون دلیل است.
