مقایسه آزادی در اسلام و غرب از حیث مبانی و محدودیتها

آزادی انسانها هم در تمدن غرب مورد تاکید قرار گرفته و هم در شریعت اسلام.

اما ایندو در ذات خود تفاوتهای ماهوی دارند که بکلی ماهیت انها را از هم تفکیک میکند و همین تفاوت ماهوی باعث شده عناصری که آزادی را در این دو مکتب محدود میکند با هم تفاوتهای جدی داشته باشند.

در این یادداشت بر اساس خطبه های نماز جمعه ی رهبری به 3 تفاوت اساسی میان آنها اشاره میکنیم.

1- آزادی در غرب با عناصری همچون قانون و مخالفت با آزادی های دیگران و آزادی های اجتماعی و یا توسط حکومت جائران و ظالمان و سایر عوامل بیرونی حدّ میخورد اما در اسلام علاوه بر این موانع بیرونی، موانعی درونی هم بعنوان موانع تحقق آزادی شناخته شده است. بعبارتی علاوه بر اسارت بیرونی یک نوع اسارت درونی هم مورد توجه است که چه بسا عمیقتر و جدّی ترند و علت اصلی برای تحقق موانع بیرونی و سلطه های بیرونی هستند.

اسارت در اخلاقیات فاسد، هوی و هوس،منیت ها، بغض ها، حبّ های بیجا، ترس و طمع و حرص و شهوات که انسانها را وادار به پذیرش محدودیتهای بیرونی و درونی میکنند نیز در دایره ی موانع تحقق آزادی انسانها هستند.

بعنوان مثال از امیراامومنین علیه السلام نقل شده که فرموده اند: لا یسترقنّک الطمع و قد جعلک الله حرّا….(غررالحکم،ص 298)

یا در کتاب شریف تحف العقول آورده شده که فرموده اند: من ترک الشهوات کان حرّا…

2- تفاوت دوم میان آزادی در اسلام و غرب به منشأ آزادی در اسلام و غرب برمیگردد.

در غرب منشأ آزادی تمایلات انسانی بمعنایی اعم از تمایلات سیاسی و جنسی و شهوانی می باشد لذا در ارتکاز عمومی شکل گرفته در دنیا کشورهایی که دارای بی بندوباری بیشتری هستند را آزادتر تلقّی میکنند. البته در همین مورد هم واقعا دستگاه تبلیغاتی و رسانه ای اجازه نمیدهد خواست و تمایلات مردم در حوزه ی سیاسی و اقتصادی و حتی جنسی بالا بیایند بلکه آنچیزی را القاء میکنند و گسترش می یابد و حتی خواست مردم میشود که کمپانی های ثروت اراده کنند.

اما در اسلام منشأ و منبع اعتقاد به آزادی انسان ها کرامت انسان و اعتقاد به توحید است. زیرا در یک کلام اعتقاد به توحید یعنی اعتقاد به نفی عبودیت و فرمان پذیری و حاکمیت هر کسی غیر از خداوند متعال.

3- تفاوت سوم بین نظر اسلام و غرب در مقوله ی آزادی در گسترده ی محدودیتی است که از ناحیه ی قانون بر آزادی اعمال میشود.

در غرب مبنای قوانینی که برای حدّ زدن بر آزادی وضع میشوند آسیب نزدن آزادی افراد به حقوق و آزادی دیگران است اما در اسلام علاوه بر توجه به این مسأله، آسیب نزدن به حقوق خود همان فرد هم مورد ملاحظه قرار میگیرد. مثلا در اسلام افراد آزاد نیستند که خود را به قتل برسانند یا به خود لطمه بزنند یا مالشان را هدر بدهند. آیاتی نظیر:

یا ایها الذین آمنوا علیکم انفسکم،

قوا انفسکم و اهلیکم ناراً…

دلالت بر این مساله دارند…