شریعت سهله در قرآن کریم
#يادداشت
#مشخصات_اسلام
#عقيل_رضانسب
#يادداشت_258
#جلسه_341
💠 شریعت سهله در قرآن کریم
شهید مطهری در بحث مشخصات اسلام از منظر ایدئولوژی یکی از این مشخصات را «سماحت و سهولت» می دانند و می فرمایند: «در اين شريعت به حكم اينكه سهله است، تكاليف دست وپا گير و شاق و حرج آميز وضع نشده است و به حكم اينكه سمحه (با گذشت) است، هر جا كه انجام تكليفی توام با مضيقه و در تنگنا واقع شدن گردد، آن تكليف ملغی میشود.»
مجموعه آثار شهيد مطهري (وحى و نبوت)، ج2، ص: 241
همانطور که معلم شهید معنا فرمودند سهله مقابل حرج آمیز و سمحه مقابل مضیق است؛ مواردی که قرآن به عنوان برداشتن حرج نام برده به شکل زیر است:
1️⃣ حکم تیمم بدل از وضو و غسل
يٰا أَيُّهَا اَلَّذِينَ آمَنُوا إِذٰا قُمْتُمْ إِلَى اَلصَّلاٰةِ فَاغْسِلُوا وُجُوهَكُمْ وَ أَيْدِيَكُمْ إِلَى اَلْمَرٰافِقِ وَ اِمْسَحُوا بِرُؤُسِكُمْ وَ أَرْجُلَكُمْ إِلَى اَلْكَعْبَيْنِ وَ إِنْ كُنْتُمْ جُنُباً فَاطَّهَّرُوا وَ إِنْ كُنْتُمْ مَرْضىٰ أَوْ عَلىٰ سَفَرٍ أَوْ جٰاءَ أَحَدٌ مِنْكُمْ مِنَ اَلْغٰائِطِ أَوْ لاٰمَسْتُمُ اَلنِّسٰاءَ فَلَمْ تَجِدُوا مٰاءً فَتَيَمَّمُوا صَعِيداً طَيِّباً فَامْسَحُوا بِوُجُوهِكُمْ وَ أَيْدِيكُمْ مِنْهُ مٰا يُرِيدُ اَللّٰهُ لِيَجْعَلَ عَلَيْكُمْ مِنْ حَرَجٍ وَ لٰكِنْ يُرِيدُ لِيُطَهِّرَكُمْ وَ لِيُتِمَّ نِعْمَتَهُ عَلَيْكُمْ لَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ ﴿المائدة، 6﴾
2️⃣ حکم معافیت ضعیف و مریض از جهاد
لَيْسَ عَلَى اَلضُّعَفٰاءِ وَ لاٰ عَلَى اَلْمَرْضىٰ وَ لاٰ عَلَى اَلَّذِينَ لاٰ يَجِدُونَ مٰا يُنْفِقُونَ حَرَجٌ إِذٰا نَصَحُوا لِلّٰهِ وَ رَسُولِهِ … ﴿التوبة، 91﴾
لَيْسَ عَلَى اَلْأَعْمىٰ حَرَجٌ وَ لاٰ عَلَى اَلْأَعْرَجِ حَرَجٌ وَ لاٰ عَلَى اَلْمَرِيضِ حَرَجٌ … ﴿الفتح، 17﴾
3️⃣ حکم مباح بودن ازدواج با زن مطلقه فرزند خوانده
فَلَمّٰا قَضىٰ زَيْدٌ مِنْهٰا وَطَراً زَوَّجْنٰاكَهٰا لِكَيْ لاٰ يَكُونَ عَلَى اَلْمُؤْمِنِينَ حَرَجٌ فِي أَزْوٰاجِ أَدْعِيٰائِهِمْ إِذٰا قَضَوْا مِنْهُنَّ وَطَراً وَ كٰانَ أَمْرُ اَللّٰهِ مَفْعُولاً ﴿الأحزاب، 37﴾
مٰا كٰانَ عَلَى اَلنَّبِيِّ مِنْ حَرَجٍ فِيمٰا فَرَضَ اَللّٰهُ لَهُ سُنَّةَ اَللّٰهِ فِي اَلَّذِينَ خَلَوْا مِنْ قَبْلُ وَ كٰانَ أَمْرُ اَللّٰهِ قَدَراً مَقْدُوراً ﴿الأحزاب، 38﴾
4️⃣ حکم اختصاصی پیامبر ص در نکاح با زنان مؤمنی که خود را به نبی هبه می کنند
يٰا أَيُّهَا اَلنَّبِيُّ إِنّٰا أَحْلَلْنٰا لَكَ أَزْوٰاجَكَ اَللاّٰتِي آتَيْتَ أُجُورَهُنَّ وَ مٰا مَلَكَتْ يَمِينُكَ مِمّٰا أَفٰاءَ اَللّٰهُ عَلَيْكَ وَ بَنٰاتِ عَمِّكَ وَ بَنٰاتِ عَمّٰاتِكَ وَ بَنٰاتِ خٰالِكَ وَ بَنٰاتِ خٰالاٰتِكَ اَللاّٰتِي هٰاجَرْنَ مَعَكَ وَ اِمْرَأَةً مُؤْمِنَةً إِنْ وَهَبَتْ نَفْسَهٰا لِلنَّبِيِّ إِنْ أَرٰادَ اَلنَّبِيُّ أَنْ يَسْتَنْكِحَهٰا خٰالِصَةً لَكَ مِنْ دُونِ اَلْمُؤْمِنِينَ قَدْ عَلِمْنٰا مٰا فَرَضْنٰا عَلَيْهِمْ فِي أَزْوٰاجِهِمْ وَ مٰا مَلَكَتْ أَيْمٰانُهُمْ لِكَيْلاٰ يَكُونَ عَلَيْكَ حَرَجٌ وَ كٰانَ اَللّٰهُ غَفُوراً رَحِيماً ﴿الأحزاب، 50﴾
❇️ در آیه اول و دوم در واقع دارد تکلیف ما لا یطاق را از انسان بر می دارد، یعنی سهل گرفتن دین به این است که فاقد الماء را از اعمال عبادی محروم نمی کند، یا او را موظف با مشقت سنگین برای یافتن ماء نمی کند. همچنین مریض و ناتوان از جنگ را از جهاد معاف می کند، چون اصلاً توان این کار را ندارد.
❇️ در آیه سوم می خواهد یک حکم خود ساخته که حکم الله نیست، را بردارد. اگر بشریت دست به احکام خود ساخته بزند، اینقدر این مضیقه ها را زیاد خواهد کرد که همین می تواند باعث انواع فسادها در جامعه شود.
❇️ در آیه چهارم یک حکم اختصاصی پیامبر «ص» را بیان می کند که فلسفه آن برای نویسنده چندان روشن نیست! ولی هر چه هست با وجود امکان ازدواج و داشتن کنیز همچنان حرجی از این جهت برای نبی متصور شده که جایز شده که زنانی خود را به نبی هبه کنند و نبی به نکاح خود در بیاورد. شاید به خاطر این نکته باشد که اشرف الانبیاء و اشرف ما سوی الله را خداوند می خواهد از این جهت در کوچکترین سختی قرار ندهد.
🔷 در جمعبندی می توان گفت که موارد روشن آیات دلالت بر این دارد که سهله بودن دین به این است که احکامی که انجام آن از طاقت انسان خارج باشد برای او وضع نمی کند. لذا دامنه این سهل گیری اینقدر باز نیست که نگرانی ایجاد شود که این قاعده در لایه احکام باعث سکولار کردن فقه شود.
.🔺 باید این بررسی در روایات مربوط به این بحث و همچنین سیره فقها نیز بررسی شود، توفیق شود در یادداشت دیگری بررسی خواهم کرد.
