مساله ی شورا در دین شریف اسلام

بسم الله الرحمن الرحیم

#يادداشت
#مشخصات_اسلام
#میرزا_علی_کرانی
#یادداشت_67
#جلسه_348

یکی از اقدامات مفید برای بررسی بهتر و بیشتر مساله ی شورا در دین شریف اسلام، و اینکه فرمایش قرآن کریم ( امرهم شوری بینهم ) و شواهد مختلف از سیره ی نبوی (ص) چه دلالاتی دارند، رجوعی به فهم مردم آن عصر از مقوله ی شوری و شیوه ی تعاملشان با این مساله است.

اولین سوال این است که آیا پیش از اسلام تصوری از شورا وجود داشته است؟ و در میان بشریت اداره ی شورایی سابقه ای داشته است یا خیر؟ که پاسخ مثبت است. یکی از برجسته ترین مثال های اداره ی شورایی در زمان پیش از اسلام و بلکه در کل تاریخ بشر « سنای روم » است.

سنای روم سابقه ی بسیار طولانی دارد به طوریکه تشکیل آن از حدود سال 753 پیش از میلاد مسیح (ع) و تا سالها پس از میلاد استمرار داشته است اعضای آن تا 900 نفر هم گزارش شده اند. سناتور ها نمایندگان مردم محسوب میشده اند که با سازه کار خاصی در سنا قرار میگرفته اند. سنا بسته به شرایط مختلف سیاسی اجتماعی در دوران های مختلف دارای قوت و ضعف در اعمال نظر بوده است، اما کلیت حرکت آن به صورت تصمیم گیری شورایی و البته با وجود طبقه بندی سناتور ها بوده است.

در مکه نیز در عصر جاهلیت چنین سازوکاری مرسوم بوده است. مکانی وجود داشته است به نام دارالندوه، که در آن بزرگان قریش گرد هم جمع میشده اند و مسائل مهم شان را مورد بررسی و تصمیم گیری قرار میداده اند.

اعضای آن تا دوره ای که مالکیت دارالندوه در اختیار بنی قصی بوده عبارت بوده اند از : فرزندان قصی بن کلاب بدون شرط سنی، و از سایر طوایف به شرط داشتن سن بالای 40 سال میتوانستند عضو شوند که البته استثناء هایی هم داشته است. گفته میشود ابوجهل در سن 30 سالگی در آنجا عضو شده است و همچنین پیامبر اکرم (ص) نیز درسن حدود 20 سالگی برای انعقاد پیمان حلف الفضول به همراه عموهایشان در جلسات تصمیم گیری حضور داشته اند.

پیمان هایی از قبیل حلف الفضول، پیمان تحریم مسلمانان ساکن شعب ابیطالب ع، پیمان قتل پیامبر ص در لیله المبیت، و همچنین اعلان جنگ ها و … در این مکان و در شورایی که در آنجا تشکیل میشده صورت میپذیرفته است.

مورد دیگر سازوکاری است که قبیله ی بنی ساعده از خزرجیان مدینه داشته اند و در مکانی معروف به سقیفه ی بنی ساعده اجتماع میکرده اند و امور مهم شان را به شور میگذاشتند و تصمیم میگرفتند.

از جمله اتفاقات تاریخی ای که در این مکان واقع شده است جلسه ای است که پس از رحلت پیامبر اکرم (ص) برگزار شد و در ابتدا بنا بر دعوت سعد بن عباده رییس قبیله ی خزرج، اوسیان و خزرجیان جهت شور اجتماع میکنند؛ بنا بر برخی تحلیل های برآمده از گفتگوهای آن جلسه ابتداءا بنا بوده است مساله ی شیوه ی اداره ی مدینه پس از رحلت پیامبر ص و بازگشت احتمالی مهاجرین به مکه مورد بحث قرار گیرد که نهایتا با حضور افرادی از مهاجرین در جلسه موضوع بحث تغییر میکند و منجر به آن حادثه ی کذا میشود.

این سنخ شواهد تاریخی میتواند به ما نشان بدهد که بستر کلی فهم مساله ی شورا چگونه بوده است. خصوصا آنکه شواهدی از شوراهایی در عرب پیش از حکومت پیامبر ص و پس از آن در دست هست.

با توجه به آنکه حضرت آقا در فرمایشاتشان چند مرتبه همین آیه ی شریفه ی « و امرهم شوری بینهم » را مستند مردمسالاری قرار میدهند میتوان چنین مسائلی را مورد مداقه قرار داد تا بتوان به کیفیت اقامه ی مردمسالاری در عصر نبی مکرم (ص) بیشتر پی برد و بلکه از آن به قواعدی دست یافت:

آیا پیامبر اکرم ص شرایط خاصی را برای حضور در جلسه ی شور معین میفرموده اند؟ از قبیل شرط سنی، یا سهم بندی قبایل، یا میزان ایمان و ..؟

چه سنخ مسائلی را ایشان به شور میگذاشتند؟

کیفیت تعاملشان با نظرات مطروحه در شورا چگونه بوده است؟

کیفیت تعامل اعضای شورا با نظرات پیامبر اکرم ص چگونه بوده است؟

آیا میزان خاصی از قبیل اکثریت بودن و … در جمع بندی نظرات به شور گذاشته شده وجود داشته است؟

آیا برگزاری شورا همیشگی بوده است؟ یا موسمی بوده است؟ یا صرفا در برخی مسائل بوده است؟ و …