آزاد اندیشی مساله بسیط در نزد گفتمان انقلاب اسلامی (1)

آزاد اندیشی هم برای ما مساله است و هم مساله نیست.

آزاد اندیشی حداقل در حهان غربی سه دوره را طی کرده است. دور ه اول دوره ای که با ظهور مدرنیته و اساسا شعار مدرنیته است. این جا آزادی رهایی از هژمونی کلیسا است. زمانی که بشر اراده کرده از پارادیام قرون وسطایی خود را خلاص کند، برایش آزادی  مساله میشود. اما وقتی جلوتر میرود و زمانی که مدرنیته  و اومانیزم به معنای سوبژکتیوته دکارتی بسط پیدا میکند باز بشر درخواست آزادی دارد. این بار میخواهد از شر عقل دکارتی و ساینس خلاص شود. جنبش رمانتیسم در غرب و همچنین مکتب فلسفی اگزیستانسیالیسم در پاسخ به این درخواست است. ازادی دغددغه جدی همه فیلسوفان این مکتب است. ولی با گذشت از این دوره هم تفاوت جدی رقم نمیخورد. به عبارت دیگر بعدی ها می بینند همین ها هم نتوانستند بشر را ازهژمونی غرب برهانند و تنها مسکنی برای زخم ها و جراحات جدی این بشر هستند. این جا صدای دیگری بلند شد و رهایی را از کل این هژمونی خواستار شد. تقریبا مکتب انتقادی ها نماینده این دوره هستند.

در گزارش کوتاه بالا آنچیزی که مشخص است این است آزادی در جهان غرب همیشه یک نقطه درگیری داشته و در این درگیری معنا پیدا کرده است. اما این درگیری ها از ابتدا در جهان اسلام به این نحو مطرح نبوده است. تعریف آزادی در پاردایم غریب همیشه ناظر به مساله و چالش عصر خودشان بوده است. تقریرنادرست وچه بسا غیر کافی و ناکارآمد مسیحت از دین اراده انسان ها را له کرده و او طالب زندگی جدید با بسط اراده خود است. اما هرگز این تقریر انحرافی در اسلام رخ نداده و هیچگاه جریا ن اجتماعی معترضی در اسلام در مقابل اراده الله شکل نمیگیرد. لذا نباید به دنبال تعاریف از جنس غربی ها در فضای اسلامی باشیم.

توضیح آنکه مساله آزادی در جهان اسلام یک چالش زیستی نیست. اما متفکرین اسلامی در تاملات خودشان با این مساله مواجه شدند. یکی آنجا که بحث قدرت و مالکیت خداوند را مطرح کردند باید رابطه آن را با انسان آزاد تبیین میکردنند. یکی هم در اختیار درحکمت نظری به آن پرداخته اند و همه این طیف بحث ها ذیل بحث جبر و اختیار صورت بندی شده است. اما هیچ گاه این جنس مسائل نظری حکایت از یک زیست چالشی نکرده که طرح این مباحث برای حل این چالش ها باشد.