مروری بر چیستی کلام انقلابی، تنوع مسائل با نگاهی بر دوئیت با معارف

بسم الله الرحمن الرحیم

در جلسه ی حلقه، برادر علیمردانی با ذکر خصوصیات برخی از اقشار جامعه چنین مطرح کردند که : کلام انقلابی خصوصا از این منظر که از پایگاه دینی سخن میگوید نمی تواند پاسخگوی نیازهای زیست امروز جامعه باشد.

آنچه به ذهن بنده میرسید این بود که این اشکال وارد نیست و اگر ما به چیستی کلام انقلابی دقت کنیم و تخاطب این علم با مسائل مختلف را تصور نماییم خواهیم دید که سخن او برای اقشار مذکور نیز قابل پذیرش است.

شاید آن علمی که پیامش به خاطر تکیه بر پایگاه دینی مورد کاربرد عمومی قرار نمیگیرد علم معارف باشد. تفاوت بروزات معارف و کلام را پس از یک توضیح کوتاه در مورد تنوع مسائل کلام انقلابی با ذکر برخی مثال ها مورد اشاره قرار خواهیم داد.

به نظر میرسد با توجه به هویت و رسالتی که برای علم کلام مشخص نمودیم، مسائل علم کلام کاملا اقتضائی و نسبی پدید می آیند، یعنی با توجه به اینکه سازواری حافظه ی نزدیک و ذهنیت جامعه با زیست آنها مورد هدف گیری کلام است برای او فرقی نمیکند که اکنون این عدم سازواری در چه لایه ای از اعتقاد به دین پدید آمده است و یا در چه قشری از اقشار جامعه است، و یا اینکه حاجت به این مساله یک حاجت موقت است یا دائمی، آیا در بستری از فهم های صحیح مطابق با نفس الامر اتفاق افتاده است یا در بستری از فهم ها و باورهای غلط، در تمامی این موارد اگر چنانچه سخنی لازم باشد، متناسب با همان نیاز می تواند ورود کند و حرف بزند.

چند مثال فرضی برای توضیح مطلب بالا:

مثلا اگر فرض کنیم در جامعه مساله ی اختلاف فِرَق اسلامی پدید آمده است، در حالیکه این جامعه زیستی به سمت ساخت یک تمدن اسلامی را هدف گرفته است.

در اینجا یک پایگاه سخن دینی پاسخش چنین است: علی بن ابیطالب ع جانشین بلافصل نبی مکرم اسلام است و هر گونه خدشه ی در این مساله با ادله ی فراوان قابل ذکر باطل است و قائلین به آنها نیز بر سبیل باطلی هستند.

اما یک پایگاه سخن دینی دیگری مطلبی این چنین مطرح میکند: هر انکس که به وحدانیت خدای متعال و رسالت نبی ختمی ص معتقد باشد مسلمان است، مسلمین از دیرباز با تمام اختلافاتی که داشته اند در چند امر اساسی با ییکدیگر اشتراک داشته اند، قبله ی واحد، کتاب واحد، مناسک واحد، محبت خاندان پیامبر ص و … وحدت مسلمین مبتنی بر اشتراکات یک امر سازنده است و علاوه بر اینکه طمع دشمنان ایشان را از ایشان قطع میکند نوید بخش پیشرفت های چشمگیری از بستر مشترکات اسلامی ایشان است، و می توانند مبتنی بر آنها حیاتی اسلامی، توحیدی و فراگیر را به بشریت نشان و هدیه دهند.

شاید بتوان گفت پایگاه اول علم معارف است و پایگاه دوم علم کلام انقلابی، و این دو یکی نیستند.

مشاهده میشود که در این مثال علیرغم اینکه پایگاه سخن دوم نیز هویتی شیعی دارد اما به دلیل دست گذاشتن بر مشترکات، و دست گذاشتن بر نقاطی که طرفین خطاب آن را قبول دارند، ارتقایی مرضی الطرفین و به نفع زیست آنها ایجاد کند. پیداست که هیچ قشری سخن مستبطن باورهای خودش را بیگانه نمی داند، هر قشری که باشد.

شاید بتوان گفت فرمان قرآن کریم به پیامبر اکرم ص در مقام تخاطب با اهل کتاب نیز یک اقدام کلامی و از قبیل مثال مذکور ما باشد که فرمود : «قُل يا أَهلَ الكِتابِ تَعالَوا إِلىٰ كَلِمَةٍ سَواءٍ بَينَنا وَبَينَكُم أَلّا نَعبُدَ إِلَّا اللَّهَ وَلا نُشرِكَ بِهِ شَيئًا وَلا يَتَّخِذَ بَعضُنا بَعضًا أَربابًا مِن دونِ اللَّهِ»

یا در یک مثال دیگر مثلا رهبر معظم انقلاب در توضیح علت حضور ما در قضایای دفاع از حرم را تامین امنیت خودمان برمیشمرند، این بیان می تواند از همین قبیل باشد.

یا در قضیه ی تقابل با آمریکا و لزوم مقاومت در برابر دولت های غربی و … ایشان استدلالِ « هزینه ی سازش بیشتر از هزینه ی مقاومت است.» را مطرح میفرمایند.

و همین قبیل ورود هاست که نهایتا به آنجا میرسد که ایشان میفرمودند آقای هاشمی میگوید فلانی یعنی معظم له استدلال هایی در رد ارتباط با آمریکا دارد که ما جوابی برای آنها نداریم، پر واضح است آن استدلال ها از قبیل استنادبه آیات قرآن کریم و … نبوده است. این یعنی دستیابی به هدف کلامی با ایجاد طعام مورد نیاز مخاطب در جهت رسیدگی به زیست او.

تفاوت معارف و کلام در بستر مثال های یاد شده قابل مشاهده است.