توصیفی از علم کلام موجود در نسبت با کلام انقلابی

بسم الله الرحمن الرحیم

در جلسه ی امروز مطالبی پیرامون نسبت آنچه به عنوان کلام انقلابی مطرح میشود با فعلیت علم کلام مطرح شد و این سوال مورد مداقه قرار میگرفت که دقیقا چه فارق قابل رویتی هست که کلام انقلابی را از علم کلام معهود جدا میکند؟

یکی از تکیه گاه های موجود در بحث امروز برای نفی تغایر میان کلام انقلابی و کلام موجود این بود که: « همواره یکی از موضوعات مورد بررسی علم کلام شبهات وارده به عقاید دینی بوده است و به آنها میپرداخته و جهت برطرف کردن آن ها تولید سخن میکرده است. تنها تفاوتی که در مباحث کلام انقلابی ایجاد میشود این است که بر خلاف مطالب معهود علم کلام، در این بسته ی معرفتی حرکت رو به جلو است و ناظر به حیاتی پیشرو و پویا است، و نه منفعل از شبهات و … و الا این بسته ی سخن نیز ذیل همان کلام است و تنها جهت توجهش به حیطه ی دیگی از مسائل است. »

در پاسخ یه این مساله چنین به نظر میرسد که در این ادعا مفروض گرفته شده است که دغدغه ی علم کلام ناظر به ذهنیت مردم است منتها بصورت انفعالی این کار را میکند. در حالیکه این توصیف ممکن است درست نباشد. چنین به نظر میرسد که علم کلام خود را متکفل توضیح و حراست از آن دسته مفاهیم و معارفی میداند که اعتقاد به آنها لازمه ی مسلمانی است، و اگر کسی در آنها شک کند یا باورش به آنها محل خدشه باشد از چارچوب دین اسلام خارج شده است. اینکه دیده میشود گاهی به مسائل و شبهات اجتماع نیز پرداخته است بخاطر این است که از بستر جامعه تعدی ای به حیطه ی عقاید چارچوب بخش به دین صورت پذیرفته و متکلم میخواهد این ها را حفظ کند. این نه به معنای دغدغه مندی بر اساس ذهن جامعه است.

اما کلام انقلابی اصلا مساله اش حراست از اعتقادات چارچوب بخش دینی نیست، بلکه مساله اش عمل دینی و زندگی دینی است، او نگاه میکند به زندگی مردم، فاصله ی آن را با زندگی اسلامی میسنجد، و سپس برای پر کردن این خلا بیرونی و متنی، محتوای مناسبی را که اگر در ذهن مردم باشد زندگیشان به سمت مطلوب حرکت میکند برای آنها آماده و تقدیم میکند.

درست است که نهایتا خروجی و محصول کلام انقلابی چهره ی نظری و گاهی اعتقادی دارد اما مساله ی دیگری دارد و کار دیگری را نیز پیش میبرد.

به عنوان مثال هیچ گاه ممکن نیست مساله ی تفکر و چگونگی تفکر صحیح از منظر اسلام موضوع علم کلام قرار بگیرد، اما این موضوع میتواند از رایج ترین موضوعات کلام انقلابی باشد.

وقتی هویت دو پویش معرفتی و دغدغه ی ذاتی آنها اساسا متفاوت است، به دلیل تشابه بروزات نمی توان آنها را یکی پنداشت.