طبقه بندی علوم

در طبقه بندی علوم، نظریات متعددی از فلاسفه گذشته تا امروز وجود دارد و مقاله «طبقه بندی علوم از دیدگاه دانشمندان دوره اسلامی از قرن دوم هجری تا عصر حاضر» نوشته فرزانه قنادی نژاد و غلامرضا حیدری، لیستی از این نظریه پردازان را جمع آوری کرده است. با مطالعه بعضی از این نظریات، به این جمع بندی در باب طبقه بندی علوم رسیدم که در ادامه بطور خلاصه به آن اشاره خواهم کرد. هرچند بسیاری از علوم و عناوین دانشی در این تقسیم بندی نیامده است.

1- توصیفات

• • شناخت معرفت: معرفت شناسی
  • شناخت و شیوه مصون ماندن از خطای در فکر: منطق
  • شناخت هستی
    • با روش عقلی: فلسفه
    • با روش شهودی: عرفان
  • شناخت خدا و دین: الهیات (تئولوژی) – کلام
  • شناخت انسان: علم النفس – روانشناسی
  • شناخت جامعه: علم الاجتماع – جامعه شناسی
  • شناخت ارزش ها (قله های انسانی و جامعه): اخلاق نظری

2- تجویزات

• گزاره های تجویزی برای رسیدن به کمالات انسانی: اخلاق عملی- تهذیب – فقه اخلاق
• گزاره های تجویزی برای رساندن انسان ها به کمالات انسانی: فقه تربیت – علوم تربیتی
• گزاره های تجویزی برای رساندن جامعه به کمالات اجتماعی: فقه فرهنگ – علوم فرهنگی
• گزاره های تجویزی برای سامان معیشت انسان و جامعه: فقه اقتصاد – علوم اقتصادی
• گزاره های تجویزی برای مدیریت جامعه: فقه سیاست – علوم سیاسی – فقه جزاء و قضاوت

چند نکته:

1- علوم توصیفی علوم بنیادی هستند و به هست ها و نیست ها می پردازند و علوم تجویزی، علوم کاربردی و عملی هستند و به بایدها و نبایدها می پردازند. به تعبیر دیگر علوم توصیفی، خروجی فعالیت عقل نظری است و علوم تجویزی، خروجی فعالیت عقل عملی.

2- علوم تجویزی بر پایه علوم توصیفی هستند.

3- تمام علوم تجویزی، ذیل علم فقه قرار می گیرند. علمی که به افعال مکلفین می پردازد. یعنی بایدها و نبایدها

4- هر یک از علوم تجویزی مبتنی بر تک تک علوم توصیفی است. لذا تمام علوم توصیفی از مبادی علم فقه هستند. هرچند که فقه غیر از این علوم توصیفی، بر مبادی دیگری هم مبتنی است مانند اصول فقه، رجال، فقه الحدیث، تفسیر و غیره که اینها منابع أدله و یا روش های استنباط در فقه هستند.

5- احکام فقهی دو گونه هستند: استنباطی و کشفی، طراحی و ساختی؛ نیاز بخش طراحی فقه به علوم توصیفی به مراتب بیشتر و ضروری تر است تا نیاز بخش کشفی فقه به علوم توصیفی.

6- سه گانه سیاست، فرهنگ و اقتصاد، مربوط به ساحت های جامعه هستند که علوم تجویزی بر پایه و با تغذیه از علوم توصیفی، به این سه ساحت رسیدگی می کند. فقه اخلاق و تربیت و فرهنگ به ساحت فرهنگ می پردازد. فقه اقتصاد به ساحت اقتصاد و فقه سیاست و قضاوت به ساحت سیاست رسیدگی می کند.

در یادداشت بعدی به ماهیت کلام انقلابی در کلام استاد فلاح پرداخته می شود.