تأملی در باب آزادی4 (هستی شناسی3)
?تأملی در باب آزادی4 (هستی شناسی3)?
?آزادی انسان در اندیشه
اما در مورد اندیشه (اندیشه به معنای تفکر نه علم)، انسان از دو جهت نسبت به آن آزاد نیست. اولا درصورتیکه انسان، اندیشه و تفکر را مصداق کمال خود ببیند، از آن جهت که انسان نسبت به کمال خواهی آزاد نیست و ذاتا کمال خواه است، بنابراین ذاتش اندیشه و تفکر را اقتضاء می کند و نسبت به آن آزاد نیست. لذا خودش ذاتا آن را می خواهد نه اینکه او را مجبور کنند.
و ثانیا وقتی به دنبال اندیشه و تفکر است، باید طوری با عقل و ذهن خودش تعامل کند که اندیشه و تفکر حاصل شود. هر نوع استفاده از قوه عقل، تفکر نیست بلکه این تعامل باید به نوع خاصی باشد، تا تفکر و اندیشه حاصل شود. علاوه بر اینکه گاهی انسان از قوه وهم و خیال (که یک قوه مدرکه است)، استفاده می کند و فکر می کند که در حال اندیشه و تفکر است درحالیکه این فعل، تخیل است نه تفکر.
بنابراین زمانی انسان تفکر می کند و می اندیشد که اولا از قوه عاقله خودش استفاده کند و ثانیا به نوع خاصی از آن استفاده کند تا بتواند مجهولی را معلوم کند. امروزه در علم روش شناسی تحقیق، تفکر و تحقیق را اینگونه تعریف می کنند: مجموعه فعالیتهایی که با ترتیب خاص و مهارت های خاصی انجام شود تا مجهول(مسأله)، معلوم شود. این یعنی برای حصول تفکر و تحقیق، باید قیودی رعایت شود.
بنابراین اندیشه آزاد، به این معنا نیست که اندیشه مطلقا آزاد است. بلکه اگر اندیشه بخواهد اندیشه باشد، باید قیود و اصول اندیشه بودن را رعایت کند.
البته از جهت سلب آزادی و دخالت دیگران در اندیشه انسان، گرچه با نگاه فلسفی، دخالت و اجبار دیگران در اندیشه و تفکر امری محال است. یعنی اساسا فکر انسان قابل اجبار نیست. حتی خود انسان نیز نمی تواند مانع نتایجی که از تفکر حاصل شده، بشود و درنتیجه اندیشه از جهت دخالت دیگران، مطلقا آزاد هست، اما نوع تربیت خانواده و مدرسه و فرهنگ جامعه در کیفیت و مقدار شکوفایی آزاداندیشی در انسان موثر است.
?آزادی انسان در عمل و رفتار
انسان از لحاظ آزادی در عمل، از نظر فلسفی و تکوینی، در حیطه قدرت خودش، ذاتا مختار و آزاد است ولی نه اینکه کاملا آزاد و مختار باشد. عوامل مختلف مادی و غیرمادی و درونی و بیرونی در عمل و رفتار انسانها موثر هستند (مانند وراثت، مزاج، محیط زیست، خانواده، مدرسه، فرهنگ و غیره). البته همه این عوامل، مقتضی یک عملی هستند نه علت تامه؛ لذا با وجود همه این عوامل، انسان می تواند هر عملی را اراده کند.
#سید_ابراهیم_رضوی
#آزاداندیشی
#یادداشت 93
