اصالت فایده

#یادداشت
#حمزه_وطن_فدا
#مشخصات_اسلام
#یادداشت_111
#جلسه_352
#موضوع_جزیی : #اصالت_فایده
#نوع_یادداشت: تحلیلی

?شهید مطهری و شجاعت طرح عنوان #اصالت_فایده به عنوان مشخصه اسلام

▫️اصالت فایده نام #مکتبی شناخته شده در مغرب زمین است که به دیدگاه خاصی که در قرن هجدهم توسط برخی فیلسوفان رادیکال انگلیسی مثل #جرمی_بنتام مطرح شده اشاره دارد ، در این دیدگاه ، معیار درستی هر عملی نقش آن در ایجاد بیشترین خوشی برای بیشترین تعداد افراد است.
این دیدگاه به ظاهر دیدگاهی اصلاحی در حوزه رویکردهای اخلاقی است و قضاوت پیرامون خوبی یا بدی ، درستی یا نادرستی یک فعل را به پیامدهای یک فعل بر میگرداند و اینگونه صف آرایی روشنی شکل میگیرد در مقابل مکاتب و دیدگاه هایی که ملاک قضاوت پیرامون یک فعل را به خود فعل نسبت میدهند و درستی و نادرستی آن را در خود فعل جستجو میکنند نه کارکردها و پیامد های آن .

▫️استاد مطهری اگر چه نامی از این مکاتب و درگیری های آنها به میان نمی آورند، اما به نظر میرسد فکر ایشان در نظارت و مواجهه با همین دیدگاه ها تولید و عرضه گردیده است .
و بر خلاف تصور اولیه که احتمالا در نزاع میان دیدگاه اصالت فایده با دیدگاه دیگر که از آن میتوان با تسامح به اصالت ذات؟ یاد کرد (هر چه فکر کردم اسم خوبی به ذهنم نرسید، سرچ ها هم جواب نداد ) شهید مطهری جانب اصالت ذات را گرفته و اصالت فایده را به نقد بنشیند ، اتفاقا ایشان در جانب اصالت فایده ایستاده و به استقبال آن میرود.
هر چند که قطعا مبتنی بر اقتداری که در اندیشه اسلامی وجود دارد با تقریری نو ، اندیشه و محتوای دیگران ذیل این عنوان را تحول و ارتقایی ویژه میبخشند و این واژه و مفهوم را از چنگ نامادری های آن نجات داده به آغوش تفکر اسلامی برمیگردانند.

➖در نگاه مرسوم دینی( فقهی – اخلاقی – عرفانی ) ارزش هر عملی متناسب نسبتی است که آن عمل یا با متن مقدس یا با عالم قدس بر قرار کرده است
این عمل خوب و درست است چون خدا گفته است ، چون خدایی است
➖در نگاه مرسوم اخلاقی ارزش افعال به دوری و نزدیکی آن به حالت تعادل انسان بستگی پیدا میکند
تعادل انسانی در نقطه شجاعت است ، اگر از آن تجاوز شود به تهور میرسد و اگر از آن عقب افتادگی پیش بیاید جبن است و در هر دو صورت با فعلی نادرست مواجهیم
➖در نگاه فلسفه اخلاقی یا مبانی حکمت عملی هم با بحث حسن و قبح ، درستی و نادرستی افعال را به ذات آنها نسبت داده اند

▫️و هیچ کدام در بررسی یک فعل به کارکرد ها و اثرات آن عنایت مستقیمی نداشته اند .
اگر چه شاید به شکل ارتکازی در هر یک از این دیدگاه ها به نوعی مقوله فایده هم دیده شده باشد ، یعنی مثلا فقیه اگر بتواند امری را به دین مستند کند خیالش راحت است که مبتنی بر مفسده و مصلحتی این حکم جعل شده است و لذا به شکل طبیعی مقوله فایده مندی آن تامین میشود یا فیلسوف اخلاق معتقد باشد هر عمل حسنی حتما نافع و فایده مند است یا عالم اخلاقی نقطه تعادل در حیات انسانی فایده مند ترین موقف فردی و اجتماعی قلمداد کند، اما از آنجا که فایده مندی در ملاک ارزش گذاری قرار نگرفته است در عمل مورد توجه قرار نمی گیرد
یعنی فقیه در تشخیص حکم و موضوع مشکوک ، در کشف استناد یک فعل به شارع ، فایده مندی را لحاظ نمی کند ، به دنبال کشف فایده یک دستور شرعی نمیرود ، نتیجه خاصی را از هیچ فعلی دنبال نمی کند و صرف اینکه عملی مستند به شرع است از وجاهت کافی برای عمل و دعوت به آن برخوردار میشود.

✅و اینجاست که عقلانیت ویژه شهید مطهری ایشان را وامیدارد که از استعمال عبارت اصالت فایده و جانبداری از این دیدگاه نهراسیده بلکه با صراحت به عنوان مشخصه ای از مشخصات اسلام حقیقی که آن را از دین هایی تحریف شده چون مسیحیت یا اسلام اهل سنت جدا میسازد ، بر اصالت فایده تاکید ورزد

▫️پس میتوان گفت، در اسلام هر گزاره و دستوری ، هر فعل و انفعالی باید فایده ای مشخص داشته باشد و صرف بررسی حسن و قبح ذاتی یا صرف صحت استناد به شارع مطلوبیت یک عمل را تمام نمی کند بلکه هر یک از این امور اگر به درستی فهم شده باشد کاشف از این است که این عمل مفید فایده است.

⬅️ادامه