چه بسیارند مکالمه‌ها و چه قلیل‌ند گفتگوها!
بسم الله الرحمن الرحیم
ما به هر پویش ذهنی، فکر و اندیشه نمی گوییم. ما قائل هستیم که آزاداندیشی، نوع خاصی از اندیشه کردن است. اندیشه اگر معیوب باشد، اگر درگیر موانع ترس و تعصب و هوس باشد، از آزاداندیشی دور می شود.
به همین میزان می توان فهمید که هر مکالمه ای گفتگو نیست. گفتگو هویت خاصی دارد. در گفتگو مکالمه صورت می گیرد، کلام رد و بدل می شود، اما یک قید دارد. در گفتگو هر دو طرف صاحب اندیشه هستند.
پس کسی که اندیشه آورده و مخاطب که صرفا می خواهد گوش کند، گاهی سؤال می پرسد، ولی در مقابل گوینده اندیشه ای نیاورده، این گفتگو نمی شود. این تعلیم است، که گاهی مخاطب سؤال هم می پرسد.
گفتگو یک رابطه دو طرفه است. دو طرف با هم فکر می کنند، با هم اندیشه می آورند، هر دو فعالانه حاضرند. کسی در جایگاه آموختن صِرف و یاد گرفتن صِرف نیست. که البته هر دو هم می آموزند (جنبه شنیدن در گفتگو) و هم روی اندیشه خود کار می کنند، فکر می کنند (جنبه گفتن در گفتگو)
حال اگر گفتگو را گسترش دهیم، و تبدیل به فرهنگ جامعه شود. کم کم تعصب و تقلید رنگ می بازد. هر کس به قدر خود فکر می کند. دیگرانی که فکر کرده اند، اندیشه هایشان به افراد دیگر می رسد. آنها نیز به قدر خود روی آن اندیشه ها فکر می کنند، و به میزانی که صحت آن را درک می کنند (و نه بیشتر)، همان مقدار را تأیید می کنند و جزء وجود فکری‌شان می شود. و این بار، خودشان هستند که با فکر خود به آن رسیده اند (که البته ایده اولیه را دیگری فراهم کرده و بستری شده تا فکر اینها نیز راحت تر به آن اندیشه برسد)
بدین صورت جامعه در حال فکر کردن است. جامعه در تک تک جوانب، می تواند این حال را داشته باشد. دائما فکر کند. هیچ گوشه ای از زندگی فردی و اجتماعی را رها نکند. ذره ذره زندگی را زیر ذره بین فکرهایش بیاورد. اینقدر موضوع برای فکر کردن زیاد است که جامعه کم کم به این نتیجه می رسد موضوعی فکر کند. در فلان موضوع، من که کامل کار نکرده ام، روی حرف های فلان اندیشمند اعتماد می کنم. او را بیشتر از دیگران صاحب اندیشه سالم و متعادل می دانم.
در این تصویر، حق طلبی، در اوج خود در حال تحقق است. همه در همه زمینه ها دنبال رسیدن به حقیقت. هیچ فکری کنار گذاشته نمی شود. شاید که آن فکر، راهی نزدیک تر به حق ترسیم نماید.
بدین صورت است که گفتگو بستر و کالبدی است که جامعه به حقیقت می رسد.
