آزادراه اندیشه؛ درنگی بر نسبت دعوت دینی با آزاداندیشی

? آزادراه اندیشه؛
درنگی بر نسبت دعوت دینی با آزاداندیشی

دعوت به #آزاداندیشی در خلأ صورت نمی‌گیرد، طبیعتا در بستری از فرهنگ عمومی و نظام ارزشی و هنجاری جمع و جامعه‌ی موردنظر مطرح می‌شود.

آزاداندیشی درصورتی – هرچه پیش رود – به آزادی پایبند خواهد ماند كه متعلَّق اندیشه را نامحدود و بی‌نهایت بداند، یا دست‌كم فاصله‌ی انسان با آن را انقدری بداند كه یك تاریخ تكاپوی فكری بشر برای شناختش را ناكافی بداند.

#دعوت_دینی اما چگونه می‌تواند با دعوت به #آزاداندیشی هم‌نشین شود؟!

دعوت دینی بر عناصری مانند حق و باطل و یقین و ایمان استوار است و این همه در برخورد اول، هم‌خانواده‌ی آزاداندیشی نیستند.

با تفكیك سه لایه‌ی گزارش و ارزش و الزام در معارف اسلامی از یكدیگر و تمركز بر لایه‌ی گزارش و توصیف از عالم و آدم و نسبت این‌همه با یكدیگر می‌توان گفت:

معارف اسلامی – خصوصا قرآن و عرفان و حكمت – بیش از تمركز بر تصویرگری از واقعیت و حقیقت، به توصیه بر تفكر و تعقل و حق‌پذیری و خلاصه الزامات فهم بهتر و برتر تكیه می‌كند: نسبت تشبیه و تنزیه، محكم و متشابه، ایمان و شرك در قرآن كریم از غرر آیات در این زمینه است.

معارف توحیدی بر چهار پایه استوار است: تسبیح و تحمید و تهلیل و تكبیر.

امام صادق علیه‌السلام: عرش چهارگوش است چون كلماتی كه دین اسلام بر آن استوار است چهار است: ۱ـ سبحان الله ۲ـ الحمد لله ۳ـ لا إله إلاّ الله ۴ـ الله اكبر. (من لا یحضره الفقیه‏، ج‏۲، ص۱۹۱)

این چهار ركن بیشتر ناظر بر سازه‌ی كشف حقیقت و ارتباط با آن است؟ یا تصویرسازی از آن؟

علامه طباطبایی در مقدمه المیزان می‌فرماید كه بر سر تمام معارف اسلامی اختلاف شد مگر دو عقیده، آن هم فقط لفظ آن دو مورد تفاهم و توافق بود:

أن اختلف الباحثون فی التفسیر فی مسالكهم بعد ما عمل فیهم الانشعاب فی المذاهب ما عمل، و لم یبق بینهم جامع فی الرأی و النظر إلا لفظ «لا إله إلا الله» و «محمد رسول الله ص»، و اختلفوا فی معنی الأسماء و الصفات و الأفعال و السماوات و ما فیها و الأرض و ما علیها و القضاء و القدر و الجبر و التفویض و الثواب و العقاب و فی الموت و فی البرزخ و البعث و الجنة و النار، و بالجملة فی جمیع ما تمسه الحقائق و المعارف الدینیة و لو بعض المس، فتفرقوا فی طریق البحث عن معانی الآیات، و كل یتحفظ علی متن ما اتخذه من المذهب و الطریقة.

باید بتوانیم عناصر و الزامات #فهم و #دعوت دینی را به‌گونه‌ای تعریف كنیم كه هم #راه اندیشه باز باشد و هم #آزادی آن تأمین شود.

امید فشندی

27 اسفند 1400