تأملی در معنای واژه «تضاد» در مسأله «تضاد بین شریعت و سیاست»
#نشست_کلامی
#پسااسلامیسم
?آقای دخانچی در مقدمه کتاب پسااسلامیسم برای ادعای خودشان مبنی بر تضاد شریعت و سیاست، از سخنان ملاصدرا شاهد می آورند که ایشان هم اعتقاد به تغایر شریعت و سیاست دارند.
سپس بعد از ذکر این مسأله، می گویند رابطه مذهب و سیاست در ایران نامتوازن است و احتیاج به بازنگری دارد و باز در اینجا ادعا می کنند که توازن در جایی معنا دارد که آن دو امر، دو امر متضاد و متکامل باشد و الا اگر آن دو از یک جنس تلقی شوند، توازن بی معنا می شود.
?اولین نقدی به این کلام به ذهن می رسد (چنانچه در حلقه بیان شد) این است که آقای دخانچی اصطلاحات تضاد، تناقض و تغایر را بدون دقت به در جای هم بکار می برد. چراکه اساسا معنای علمی منطقی واژه تضاد با واژه تغایر باهم متفاوند. تغایر اعم از تضاد است. تغایر تقسیم می شود به تماثل، تخالف و تقابل و تضاد یکی از اقسام تقابل است.
?اما شاید بتوان به این نقد پاسخ داد که خواننده باید از سطح الفاظ عبور کرده و سعی بر فهم مراد متکلم داشته باشد. ظاهرا مراد ایشان از تضاد، همان تغایری است که ملاصدرا می فرمایند نه تناقض اصطلاحی تا به ایشان اشکال کنیم که این کلام با کلام امام (الاسلام هو الحکومه) تنافی دارد. شاهد این کلام این است که ایشان در بند اول صفحه 12 می فرمایند: اگر این دو امر را از یک جنس بدانیم، ایجاد توازن بین آنها ممکن نیست چراکه اساسا ایجاد توازن بین دو امر متضاد و متکامل معنا دارد. این کلام ایشان نشان می دهد مراد ایشان از تضاد، این است که سیاست و شریعت جنس ماهویشان یکی نیست نه اینکه متضاد (به معنای اصطلاحی منطقی) هستند.
?البته جای این چالش و سوال باقی است و باید دقت کرد که ایشان در ادامه کتاب، همیشه از واژه تضاد در معنای تغایر استفاده می کنند یا اینکه گاهی به معنای اصطلاحی خودش نیز استفاده می کنند؟ در این صورت شاید فهم دقیق سخنان ایشان کمی با مشکل مواجه شود.
در مجموع هرچند عدم دقت در کاربردن اصطلاحات، امری اشتباه و باعث سوء برداشت می شود ولی از طرفی خواننده باید تمام سعی خود را بکار ببندد و با متن همدلانه مواجهه داشته باشد. اساسا بعضی مطلقا قائل هستند که متن و الفاظ همیشه نسبت ذهن و معنا نارسایی هایی دارد. بخاطر همین برای تحقق تفاهم و گفتگو، خواننده همیشه باید مواجهه اش با سخنان دیگران همدلانه باشد تا بتواند خودش را به معنا و ذهن گوینده نزدیک کند.
