اراده
#یادداشت
#روح_توحید_نفی_عبودیت_غیر_خدا
#میرزا_علی_کرانی
#یادداشت_16
#جلسه_210
« اراده »
استاد فرمودند «اراده بعد از طلب و تصمیم و عزم است» ، انسان چیزی را مطلوب می یابد، تصمیم به بدست آوردنش میگیرد و عزم میکند، و سپس اراده در او شکل می گیرد.
در کتاب جایگاه عزم اثر جناب استاد جملاتی آمده است که در فهم هرچه بیشتر مفهوم اراده به ما کمک می کنند :
« یقینا بین میل و اراده باید فرق گذاشت. میل فعلِ دل و عزم و اراده فعلِ عقل است »
« انگیزه، عزم و اراده فعلِ عقل در موطن قلب اند »
« از آنجا که انسان هویت شعوریِ ارادی دارد، برای حرکت با کشش غریزی عمل نمی کند، بلکه باید عقل سهم خود را ایفا کند تا انسان، فعلی را انجام دهد. حتی اعمال غیر ارادی یا به ظاهر غریزی نیز در انسان به لحاظ وجود شناختی ماهیتی عقلانی دارند که این ماهیت بسیط است و کارکرد عقل در اعمال غریزی قابل تفکیک نیست. »
« جوهره ی انسان فراتر از میل است و هر فعلی در وجود او باید به تایید عقل او برسد »
به نقل از امام خمینی (ره) ( الطلب و الاراده ص 55 ):« فاعلم ان العزم و الاراه و التصمیم و القصد من افعال النفس و لم یکن سبیلها سبیل الشوق و المحبه من الامور الانفعالیه »
به نقل از شهید مطهری (ره) ( در توضیح فرق بین شوق و اراده و این که این دو بدون یکدیگر نیز در انسان تحقق پیدا می کنند : « مثلا انسان وقتی گرسنه است میل به خوردن پیدا می کند، گاهی چیزی را شدیدا مشتاق است ولی آن را اراده نمی کند چون با طبیعتش موافق نیست. گاهی به عکس است، شوق نیست ولی اراده هست. مثلا انسان یک دوای بد مزه ای را می خورد، در حالیکه طبع فرار می کند . پس کاری که ملایم عقل است مورد اراده است. »
ایشان در بخش دوم این کتاب بحث را از منظر اخلاقی پی میگیرند و در آن جا سخن از مغلوبیت عقل به میان می آید، به نحوی که مملکت وجود در سیطره ی واهمه می افتد. همچنین در بخشی با عنوان « جمع بندی » سه نکته توجه را جلب میکند : 1- به لحاظ اخلاقی انسان باید افعالش را از روی اراده انجام دهد نه میل 2- به لحاظ بحث فلسفی انسان هیچ کاری را از روی میل انجام نمیدهد 3- امکان زوال عقل و سقوط در منجلاب وهم وجود دارد.
به نظر می رسد در مقام جمع بندیِ برخی نکات و با اندکی تامل می توان این گزاره را مطرح کرد که : اگر در انسان عقل حکومت کند، آنچه ملایم عقل است مورد اراده قرار می گیرد و اگر در انسان وهم حکومت کند آن چه ملایم وهم است مورد اراده قرار میگیرد.
و ای بسا بتوان برخی جملات بالا را چنین تعمیم داد : اراده فعل عقل یا وهم است در موطن قلب
البته در توضیح این تهافت ظاهری توضیحی از جناب استاد دریافت کردم بر این مضمون که وهم بلحاظ هستی شناختی همان عقل است و آن را عقل ساقط می گویند به این معنا که تنزل کرده و مشغول به امور نازله گشته است.
