تلاشی برای ماهیت کاوی آزاداندیشی ۱
تلاشی برای ماهیت کاوی آزاداندیشی ۱
سوال این است که انسان آزاداندیش کیست و طبع آزاداندیشی چیست؟
برای پاسخ به این سوال، باید متعرض تمام مفاهیمی که با آزاداندیشی نسبت دارند بشویم و بگوییم نسبت آنها با آزاداندیشی چیست؟ آیا این مفاهیم، از قیودات و مقومات تعریف آزاداندشی است یا نسبت دیگری با آزاداندیشی دارند؟
به نظر می رسد، این مفاهیم و قیود با آزاداندیشی مرتبط هستند.
۱- حق پذیری و حریت قلبی (عدم اسارت قلب نسبت به غیر حق)
۲- حق پذیری و تصدیق عقلی (عدم اسارت عقل نسبت به غیر حق)
۳- استفاده از قوه عاقله نه واهمه
۴- لزوم پیروی اندیشه از منطق و قواعد تفکر
۵- تحصیل آگاهی و اطلاعات مورد نیاز تفکر
۶- طرفدار اندیشه بودن
۷- اهمیت به ذخیره دانایی و علوم تولید شده توسط گذشتگان
۸- خودباوری نسبت به ذهن و اندیشه خود
در اینکه کدام یک از این مفاهیم و قیود در ماهیت آزاداندیشی است، محل شک و تأمل است.
یک تعریف این است که بگوییم: «آزاداندیشی یعنی دستگاه شناخت انسان در قید و بند چیزی غیر از حق نباشد. به تعبیر دیگر آزاداندیشی یعنی تصدیق حق بدون تأثر از امری غیر از حق».
در این تعریف، فقط قید دوم از مقومات و قیود تعریف شمرده شده است و دیگر قیود، از مفاهیم مرتبط با آزاداندیشی است نه خود آزاداندیشی.
بعضی از قیود، از اسباب و علل تحقق آزاداندیشی هستند مثل حق پذیری و حریت قلبی؛ اگر کسی حریت قلبی نداشته باشد، این موجب می شود عقلش هم اسیر شود، دستگاه شناختش مختل شود و لذا نتواند آزادانه بیاندیشد و درنتیجه عقلش، حق را تکذیب می کند. البته عدم حریت قلبی، گاهی جلوی آزاداندیشی و فهم حق را نمی گیرد بلکه موجب مخالفت عملی با حق می شود نه عقلش حق را تکذیب کند.
بعضی دیگر، از لوازم تحقق و صدق اندیشه هستند؛ یعنی آن قیود، باید باشند تا اندیشه و معرفت حاصل شود.
۱. استفاده از قوه عاقله نه واهمه و خیال.
۲. لزوم پیروی اندیشه از منطق و قواعد تحصیل معرفت.
۳. تحصیل آگاهی و اطلاعات مورد نیاز تحصیل معرفت.
۴. خودباوری نسبت به ذهن و اندیشه خود؛ کسی که خودباوری ندارد، اساسا برای خودش این حق و ارزش را قائل نیست تا بیاندیشد و نتایج حاصل از اندیشه خودش را تصدیق کند.
و بعضی دیگر از قیود، از نتایج و ویژگی های شخص دارای صفت آزاداندیشی است:
۱. طرفدار اندیشه بودن
۲. اهمیت به ذخیره دانایی و علوم تولید شده توسط گذشتگان.
#سید_ابراهیم_رضوی
#آزاداندیشی
#یادداشت ۹۸
