مفهوم زهد و نُصح و نقش و نسبت آنها با علم ورزی(در بیان نسبت سبک زندگی دینی و تولید علم)

در یادداشت سابق به اهمیت علم در اسلام پرداخته شد و به دعای معروف امام زمان عج الله و طلب علم و معرفت و نسبت معرفت و علم اشاره شد..

در نوشتار حاضر به بخش دیگری از دعای حضرت در حق علماء که نوعی از لوازم طرفینی علم و سبک زندگی دینی را نشان میدهد میپردازیم..

حضرت در ادامه ی دعای شریف اللّٰهُمَّ ارْزُقْنا تَوْفِيقَ الطّاعَةِ….  فرموده اند …وتَفَضَّلْ عَلَى عُلَمَائِنَا بِالزُّهْدِ وَ النَّصِيحَةِ….

اینکه حضرت از میان اینهمه صفات در حق علماء روی این دو صفت دست گذاشته اند نشان از نقش ویژه ی این صفات در مسیر علم دارد.

در مورد اینکه زهد چه نسبتی با حکمت و علم دارد میتوان از سایر روایات استفاده کرد.

در حدیثی از حضرت رسول خطاب به اباذر آورده شده که فرموده اند:

يَا أَبَاذَرٍّ، مَا زَهِدَ عَبْدٌ فِي الدُّنْيَا إِلَّا أَثْبَتَ اللَّهُ الْحِكْمَةَ فِي قَلْبِهِ، وَ أَنْطَقَ بِهَا لِسَانَهُ، وَ بَصَّرَهُ عُيُوبَ الدُّنْيَا وَ دَاءَهَا وَ دَوَاءَهَا، وَ أَخْرَجَهُ مِنْهَا سَالِماً إِلَى دَارِ السَّلَامِ. .(کافی جلد2 صفحه 128)

از امام صادق نقل شده است که فرمودند:

الإمامُ عليٌّ عليه السلام : مَن زَهِدَ في الدنيا ، و لم يَجزَعْ مِن ذُلِّها ، و لَم يُنافِسْ في عِزِّها ، هَداهُ اللّه ُ بغَيرِ هِدايَةٍ مِن مَخلوقٍ ، و عَلَّمَهُ بغَيرِ تَعلِيمٍ ، و أثبَتَ الحِكمَةَ في صَدرِهِ و أجراها على لِسانِهِ .(کافی جلد2 صفحه 128)

در این روایات به بخشی از ارتباط وجودی زهد و إفاضه ی علم إشاره شده است.

شهید مطهری زهد را شرط اصلی علم افاضه ای میدانند و معتقدند ایندو پیوند ناگسستنی با هم دارند.

در مورد معنای زهد البته چند معنا در روایات و لسان علماء وجود دارد که همه قابل بازگشت به یک روح معنا هستند.

برخی از روایات زهد را دوری از حرامهای دنیوی دانسته اند.

برخی از علمای اخلاق به ترک دنیا  و برخی به دل کندن از دنیا تفسیر کرده اند.

امام خمینی ره زهد بمعنای اول را یک فعل جوارحی و زهد بمعنای دوم را یک فعل جوانحی و قلبی میدانند.

در حديثي از امام علي عليه السلام نقل شده که فرموده اند: زهد به معناي اجتناب و دوري از حرام دنيا است.

همچنين در حديث ديگري مي فرمايند: زهددر دنيا به ضايع نمودن مال و يا حرام نمودن حلال بر خود نيست، بلكه زهد در دنيا آن است كه به چيزي كه در دست دارى مطمئنتر نباشى از آنچه در دست خداوند ّعزوّجل است.

بعد از صفت زهد، صفت دیگری که حضرت آنرا برای علماء ضروری دانسته اند و آنرا از خداوند مسألت نموده اند صفت نصیحت است.

نُصح در لغت بمعنای خلوص تام است و در روایات هم بمعنای اخلاص و هم بمعنای خیرخواهی به کار رفته است.

بنابراین اگر علماء از دوصفت زهد و اخلاص . خیرخواهی در پرداختن به علم بی بهره و دلبسته به دنیا باشند و در مسیر تعلیم و تربیت اخلاص نداشته باشند نمیتواند تاثیر شگرفی در مسیر تولید علم بگذارند و یا تاثیرات مخرّبی خواهند گذاشت.