لازمه فهمِ آثار و اندیشه های استاد مطهری

بسم الله الرحمن الرحیم
#یادداشت #مشخصات_اسلام

#حسین_کلاتی

#یادداشت_

1 #جلسه_336

شکی نیست که شهید مطهری (ره) از بزرگترین اندیشمندان دوران معاصر و نظریه پرداز بی نظیرِ انقلاب اسلامی بوده اند و به سختی میتوان حتی در تاریخِ بعد از انقلاب در موضوعاتی که ایشان قلم زده اند و طرح بحث داشته اند، تألیفاتی با آن قوت و عمق اجتهادی و فلسفی پیدا کرد و البته در این نیز تردیدی نباید داشت که مرحوم شهید مطهری یکی از چند چهره بزرگ در نهضت و انقلاب اسلامی بوده است و صدحیف که عمرِ ایشان کفاف نداد تا در مراحلِ بعدیِ انقلاب و نظام اسلامی، حاضر باشد و ای کاش کسی مثل ایشان بود تا سوالات بی شمار دورانِ حکومت اسلام را پیش رویش می گذاشتیم و عمیق ترین جواب ها را می گرفتیم…
امّا برای فهمِ آثار و اندیشه های استاد مطهری باید، جایگاه ایشان و موقفی که روی آن ایستاده اند را به خوبی درک کرد، مرزهای اندیشه ایشان را دریافت و برای آینده ی اندیشه انقلابی و اسلامی بر اساسِ این تحلیل برنامه ریزی کرد.
به نظر می آید آنچه در اندیشه ایشان به صورتِ پررنگ حضور و بروز دارد دریافتی اجتماعی و حرکت زا از مفاهیم والگوهای اسلامی است که در کنارِ آثار حکمی و عمق فلسفی ایشان، به چشم می آید.
برای مثال ایشان در مسئله زن الگویی متفاوت از نقش آفرینی زن در جامعه مطرح می کنند و حجاب را به عنوانِ عنصری که امکانِ حضورِ اثر بخشِ اجتماعی به او می دهد معرفی می کنند نه عنصری که موجبِ انزوای از اجتماع و پرده نشینی اوست.
و یا این که در مسئله آزادی، دو بالِ آزادی اجتماعی و آزادی معنوی را طرح می کنند و قرائتی که اسلام را صرفاً به دنبال محدود کردن و متعبّد ساختن به برخی مناسک معرفی می کند را باطل می شمارند و میفرمایند ارتباطِ انسان با خدا نوعی آزادی معنوی به او می بخشد و این نوع از آزادی ، ضامن آزادی اجتماعی هم هست.
و یا این که در فلسفه عزاداری، می فرمایند صرفِ ارائه مظلومیت های اهل بیت و ارائه تصویرِ جنایی کربلا نوعی رکود می آورد و اجازه نمی دهد جامعه روح حماسی و عزت و اقتدار امام حسین و آن جنبه نورانی عاشورا درک کند.
به نظر می آید عمده و شاید همه این برداشت ها که در مجموعه آثار ایشان یک نسخه فعّال و حاضر در میدان از اسلام به تصویر می کشد، موردِ تأیید امام و رهبری بوده و هست و از این حیث بی نظیر هم هست.
امّا نقدی که به نظر به بسیاری از آثار ایشان وارد است بلکه شاید بتوان گفت بر منظومه اندیشه شهید مطهری وارد است، کم رنگ بودنِ بعدِ سیاسی اسلام است.
برای توضیح این مسئله، وقتی همین سه مثال بالا را در اندیشه امام خمینی بررسی می کنیم زوایای دیگری هم دیده به دست می آید که حاکی از برشِ حادّ سیاسی در اندیشه امام است:
زن به عنوانِ عنصری که توانایی بر انگیختن مردان را دارد بهترین آغاز کننده برای نهضت های سیاسی است و عواطف و غیرتِ جامعه مردان وقتی به جوش می آید که زنان در میدان باشند لذا در انقلاب اسلامی اولین اعتراضات و راهپیمایی ها علیه رژیم پهلوی در مشهد و قم و کازرون و … توسط زنان انجام گرفت و بعد مردان وارد میدان شدند.

و یا در مثالِ آزادی ایشان از ابتدای نهضت در مقام تبیین آزادی سیاسی هستند و از این سخن می گویند که چگونه یک فرد و یا یک جامعه در برابر حکومت ها آزاد هستند و از جایگاه قوانین آزادی بخش اسلام سخن می گویند و در مقابل نسخه های غربی که حکومت بر پایه آزادی مردم را ادعا می کنند، به تحدّی بر می خیزند.

و یا در مثالِ فلسفه عزاداری حضرت امام، این گونه می فرمایند که فلسفه این عزاداری ها این است که اجتماعاتِ شیعه حفظ بشود و همه این ثواب هایی که برای یک قطره اشک در مجلس اهل بیت گفته شده است برای این که نوعی روحیه انتقام علیه ظلم و ظالم در اجتماعات شیعه ایجاد می کند و قدرتی بی نظیر از شور و حماسه توأم با معرفت می سازد و ذخیره می کند تا فرصتِ قیام سیاسی فراهم شود و این ثواب ها هست چون این اثر بر مجالس اهل عزا بار می شود هر چند اگر بسیاری از افرادی که بر پاکننده این مجالس هستند و خیلی از عموم ِ مردم فلسفه سیاسی این مناسک را ندانند…

در پایان دو تذکر را باید یادآور شوم :
اول این که اسلامِ اجتماعی با اسلامِ سیاسی منافاتی ندارد بلکه ذیلِ پازلِ اسلام سیاسی قابل قابل تعریف است و حتی شاید بتوان ادعا کرد قدرتِ جامعه اسلامی و خصوصاً جامعه شیعی به خاطرِ آموزه ها و بافتِ مستحکمِ اجتماعی اش است و در درجه بعد، قدرتِ حاکمیت اثر گذار است امّا به هر حال از تفاوت این دو مفهوم و نگاه به اسلام نباید غفلت کرد.
و دوم این که اعتقادِ شهید مطهری به اسلامِ سیاسی مسلم است و این را در آثاری همچون سیری در سیره ائمه اطهار، ولاءها و ولایت ها و آینده انقلاب اسلامی به وضوح میتوان دید امّا این که ایشان تفسیری کامل از نسبت سیاست با همه شئونِ دین داشته اند و در فرضِ وجودِ تصویرِ کامل آن را ارائه کرده اند، محل تأمل است لذا برای درکِ تصویرِ جامع از بعد سیاسی اسلام نمیتوان به تفکرات این استادِ معزز اکتفا کرد بلکه نسخه اصلی را باید در آثارِ امام و رهبری جستجو کرد و بسنده کردن به آثار استاد شهید ما را به نسخه کاملی از قرائت انقلابی از اسلام رهنمون نمی سازد.

برای تصدیقِ آن چه در بالا به قلمِ نگارش درآمد، مقایسه اجمالی کتبِ زیر بسیار راه گشاست:
ولایت و حکومت یا شرح نهج البلاغه رهبری و جاذبه و دافعه یا مشکلاتِ علی از شهید مطهری
انسان 250 ساله از رهبری معظم و سیری در سیره ائمه اطهار از استاد شهید
(در اصلِ این تحلیل تفاوتی بین آثار شهید و رهبری قبل و بعد از انقلاب نیست)