قاعده ی استخفاف دیگران و قاعده ی قبول خفّت از طرف دیگران دو قاعده ی شیطانی هستند که در قرآن کریم از اولی با عنوان مستکبرین و از دومی را با عنوان فاسقین یاد شده است. در برخی موارد هم هر دو مسمی به فاسقین شده اند.

فاستخفّ قومه فأطاعوه إنهم کانوا قوما فاسقین.

خداوند در این آیه ی شریفه مبدء و منشأ این قبول استخفاف و در نتیجه تبعیت قوم از فرعون را فسق آنها بیان فرموده است.

بر اساس منطق آیه ی فوق، فهم حقیقت فسق و ترک آن راهی برای مقابله با پذیرش استخفاف خواهد.

مرحوم علامه طباطبائی در تفسیر شریف المیزان آورده اند که فسق از الفاظى است که قبل از آمدن قرآن معناى امروز آنرا نداشت ، و در این معنا استعمال نمی شد، و این قرآن کریم است که کلمه نامبرده را در معناى معروفش استعمال کرد، و آنرا از معناى اصلیش که بمعناى بیرون شدن از پوست است گرفته ، چون وقتى میگویند: فسقت التمرة :معنایش این است که خرما از پوستش بیرون آمد، و بهمین جهت خود قرآن نیز کلمه : فاسقین را تفسیر کرد به الذین ینقضون عهد اللّه من بعد میثاقه کسانیکه مى شکنند عهد خدا را بعد از میثاق آن ، و معلوم است که نقض عهد وقتى تصور دارد که قبلا بسته و محکم شده باشد، پس نقض عهد نیز نوعى بیرون شدن از پوست است.

قرآن کریم فسق را در گناهان اجتماعی همچون ناقضین عهد، انجام علنی گناه، تضییع حق دیگران در جامعه، تشویق دیگران به گناه ، تن ندادن به حکم و قضاوت پیامبر بکار برده است.

در روایات فسق عبارت است از هر نوع نافرمانى خدا و معصیتى که از معاصى بزرگ باشد و فاعل آن یا کسى که داخل آن معصیت شده، به جهت لذّت و شهوت و غلبه تمایلات به این عمل مبادرت کرده است.

با این توضیحات به این نتیجه میرسیم اگر بخواهیم ظرفیت استخفاف را در یک جامعه کاهش دهیم باید گناهان اجتماعی و بروز و ظهور آنها را در جامعه کاهش دهیم.

هنر به استخفاف کشیده نشدن در واقع روی دیگری از پاک شدن اجتماع از گناهانی همچون عهد شکنی و سایر گناهانی که بروز اجتماعی دارند خواهد بود.

از طرفی امربمعروف و نهی از منکر هم در مورد گناهانی ست که بصورت علنی در جامعه بروز داده شوند.

بنابراین هر چه جامعه ای بیشتر اهل امربمعروف و نهی از منکر باشد انفعالش از استخفاف مستکبرین کمتر خواهد بود.

توصیف انقلاب اسلامی به شجره طیبه در بیانات رهبر معظم بارها و بارها(حدود 50 مرتبه) تکرار شده است. جالب اینکه این الگو را در بیانات مختلفشان شرح داده اند و از ریشه ی این درخت و ثمرات و نتایج آن هم بحث کرده اند و هر بار هم به بخشهایی از این دو آیه از سوره ی مبارکه ی ابراهیم علیه السلام اشاره کرده اند:

(أَلَمۡ تَرَ كَیۡفَ ضَرَبَ ٱللَّهُ مَثَلࣰا كَلِمَةࣰ طَیِّبَةࣰ كَشَجَرَةࣲ طَیِّبَةٍ أَصۡلُهَا ثَابِتࣱ وَفَرۡعُهَا فِی ٱلسَّمَاۤءِ)(تُؤۡتِیۤ أُكُلَهَا كُلَّ حِینِۭ بِإِذۡنِ رَبِّهَاۗ وَیَضۡرِبُ ٱللَّهُ ٱلۡأَمۡثَالَ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمۡ یَتَذَكَّرُونَ)[سوره مبارکه إبراهيم آیات 24 و 25]

در این نوشته سه تا از بیانات ایشان که مرتبط با موضوع یادداشتم هست را تقدیم میکنم:

«اگر نظام جمهوری اسلامی و این انقلاب بزرگ و جهانی را، و رستاخیز عظیمی که در دنیا به وجود آمده، و رستاخیز عظیم‌تری که در درون انسانها پدید آمده، و این تحولی که مسها را طلا کرده است، کلمه‌ی طیبه و شجره‌ی طیبه بدانیم – که هست – ریشه‌ی این شجره‌ی طیبه، همین‌شخصیت عظیمی است که همه چیز از او رویید. او بود که این درخت مبارک را رویاند. او همه چیز بود، و اگر نبود، ما هیچ چیز نداشتیم.» بیانات در مراسم بیعت مسئولان احداث مرقد امام خمینی(ره)، ۱۳۶۸/۰۴/۲۸
«امام، با شخصیت و عظمت خود و با خصوصیاتی که در او بود و بعد از معصومین(ع) در هیچ کس جز او ندیده‌ایم و نشنیده‌ایم، پایه‌ی اصلی و ریشه‌ی این شجره‌ی طیبه است. این ریشه، باید همیشه محکم و زنده و تازه بماند. یاد امام را با ابعاد حقیقی شخصیت و بیان افکار و بخشهایی از وصیت‌نامه و محکمات و مسلّماتِ فرمایشها و جهتگیریهای او، زنده کنیم و زنده بداریم.» بیانات در دیدار جمعی از روحانیون، ۱۳۶۸/۰۵/۱۱

«برای تداوم راه انقلاب، برای عمق بخشیدن به فکر انقلاب و به این اندیشه‌ی بلند و بزرگ، بسیج شوید. فلسفه‌ی انقلاب، یک بنای فکرىِ شامخ است؛ بنایی فکری و دارای آن‌قدر استحکام که توانست یک نظام را که بزرگترین قدرتهای دنیا پشتیبانش بودند، منهدم و زیر و رو کند، یک نظام نو به وجود آورد و تمام کسانی را که در دنیای امروز، چیزی شبیه آن نظام منهدم شده دارند، به خود بلرزاند! آری؛ به خود لرزیدند. این است که هنوز هم که هنوز است، تا حرف میزنند، میگویند جلوِ این صدور انقلاب را بگیرید؛ ما از این صدور انقلاب، خیلی میترسیم! این یعنی چه؟ یعنی این‌که فلسفه‌ی مستحکمِ قوىِ خوش بنیه‌ی اسلامی و الهی و قرآنی، همه‌ی کسانی را که وجه مشترک زیادی با آن نظام دارند – که این فلسفه، آن را منهدم کرده است – به خود میلرزاند! یک چنین چیزی است. این را به روشنی دریابید؛ اعتقاد و ایمان به آن را در دلهای خودتان و در دلهای دیگران، عمیق کنید و بدانید آینده‌ی این کشور و آینده‌ی این قرن، متعلّق به اسلام و قرآن است. دشمنان خیال نکنند که خواهند توانست سر و تهِ این انقلاب را که چند سالی است اسباب زحمتشان شده است، به‌گونه‌ای جمع کنند؛ نخیر، این‌گونه نیست. این یک بنای مبارک و شجره‌ی طیبه‌ای است که «اصلها ثابت و فرعها فی السماء تؤتی اکلها کل حین باذن ربّها».۱۳۷۷/۰۹/۲۵

حضرت آقا ریشه ی این درخت را امام ره البته به حیث افکار بلند الهی و قرآنی ایشان که متّخذ از معارف عمیق اسلامی است میدانند؛ از آنجاییکه درخت برای ادامه حیات و رشد و بالندگی و ثمردهی تماما وابسته به ریشه اش است و از طریق ریشه اش تغذیه میشود و این ریشه هم بایستی طعامی هم سنخ و متناسب با خودش دریافت کند، میتوان گفت که آن طعام این است که این افکار و این معارف عمیق دائما مورد رسیدگی قرار گیرد و با به فهمی و بازفهمی صحیح معارف اسلامی لحظه به لحظه نو شود. اگر این کار انجام نشود و ریشه ی فکری این درخت تغذیه ی متناسب با خود را دریافت نکند پس از مدتی خشک و فاسد میشود و خدای ناکرده باعث کنده شدن این درخت خواهد شد.

بسم الله الرحمن الرحیم

• در حوزه علم کلام پویش های مختلفی برای پویایی علم کلام صورت گرفته است. کلام انقلابی نیز یکی از پویش های فعال در حوزه علم کلام می باشد. اما سوال اساسی در این میان این است که تفاوت و تمایز کلام انقلابی با رقبایش چه می باشد؟
• کلام انقلابی خود را از دو جهت  با رقبایش متمایز می کند. جهت اول تمایز در موضوع و جهت دوم تفاوت در جنس گزاره ها می باشد.
• تفاوت اول این است که کلام انقلابی دغدغه و موضوع اش اندیشه دینی مردم و جامعه است. این موضوع سه قید دارد. و با این سه قید تمایز کلام انقلابی مشخص می شود.
• قید اول اندیشه بودن است یعنی کلام انقلابی توجه اش به گزاره های اندیشه ای می باشد. برای کلام انقلابی این اهمیت دارد که اندیشه ها را بررسی کند. نه دانش ها را.
• قید دوم دینی بودن می باشد. با قید آن اندیشه ها متعلق به امر دین می شود و با اندیشه های غیر دینی تمایزش مشخص می شود.
• قید سوم مردم و جامعه می باشد. با این قید سعی در این است که امر اجتماعی و توجه به دو بعد فرد و اجتماع لحاظ شود. با این حساب هم فرد و هم فرد در اجتماع و هم جامعه مورد بررسی قرار می گیرد.
• با این سه قید تمایز کلام انقلابی با سایر رقبایش مشخص می شود. موضوع کلام انقلابی اندیشه های دینی مردم می باشد که همین تمایزش را مشخص می کند.
• جهت دوم به جنس گزاره ها برمیگردد. یعنی جنس گزاره هایی که در کلام انقلابی تولید می شود از جنس اندیشه می باشد. این تفاوت و تمایز را قطعی نمی توان بیان کرد چرا که این تقریر علم کلام را در لایه اندیشه قرار می دهد و تعین دانش کلام انقلابی را از بین می برد.
• البته شاید بتوان این معضل را این گونه پاسخ داد که در شرایط موجود به دلیل تبدیل نشدن اندیشه کلام انقلابی به دانش، باید گزاره های کلام انقلابی را در لایه اندیشه قرار داد. اما به مرور با تاسیس دانش کلام انقلابی، گزاره های کلام انقلابی هویت دانشی گرفته فلذا این تمایز از بین می رود.

💠 گفتمان سازی، راهبرد جامعه امروزی 💠

🔶اگر به سیره و متون دینی توجه کنیم، شواهدی می یابیم که تربیت مورد نظر دین، تربیتی عمل گرا بوده و چه بسا شاید به این نتیجه برسیم که راهبرد دین برای تربیت و اصلاح انسان ها، اصلاح سبک زندگی بوده است. البته تفکر و اندیشیدن و گفتگو هم یکی از سفارش های دین و یکی از بخش های سبک زندگی انسان است اما این نه به این معناست که راهبرد دین برای تربیت، پرداختن مستقیم بر روی اندیشه و فکر مردم می باشد بلکه راهبرد اصلاح سبک زندگی در تمام ساحات انسانی (از جمله عبادت، تلاش و کار، تغذیه و خواب، صله رحم و رسیدگی به برادران دینی، کسب حلال و برآوردن نیازهای اقتصادی خود و مردم، اخلاق و مردم داری و دیگر امور) است که یکی از این ساحات تفکر، اندیشیدن و گفتگو است.

از توصیه های ائمه در تعامل اجتماعی با مردم و تربیت فرزند در کودکی و نوجوانی و دیگر توصیه ها این برداشت می شود.

🔶اما شاید بتوان گفت این راهبرد مختص به زمان گذشته که اندیشه ها به کمال نرسیده اند، باشد. شاید امروزه که مسائل عمیق فکری و اندیشه ای مطرح شده است (چه از جانب غرب و شرق و چه از جانب اسلام)، ایجاب کند که امروزه سبک زندگی نمی تواند راهبرد ما باشد بلکه امروزه راهبرد، گفتمان سازی برای اندیشه سازی است.

مردم و جامعه همانند انسانی است که اگر از ابتدا در خانواده و محیط مسلمین به دنیا می آمد و با مسأله ها و سبک زندگی غربی ذهنش خراب نمی شد، می توانستیم به راحتی با عمل و سبک زندگی اسلامی او را به سمت کمالات سوق دهیم اما اگر این انسان ذهنش خراب و دچار شبهه شود، دیگر نمی توان بدون اقناع ذهن او، او را با پیشنهاد عمل و سبک زندگی رشد داد.

لذا اگر امروز را با تمام عقبه تاریخی و تحولاتی که در آن رخ داده است ببینیم، چه بسا بتوان گفت که امروزه راهبرد هدایت و رشد متفاوت شده. حتی اصلاح سبک زندگی خودش یک امری است که بدون گفتمان سازی میان مردم، محقق نمی شود. یعنی اگر هم راهبرد اصلی هدایت و رشد جامعه، سبک زندگی باشد، راهبرد این راهبرد، گفتمان سازی است.

#تأملات