تأملی در باب آزادی7 (حکم شناسی2)

?تأملی در باب آزادی7 (حکم شناسی2)?

? دوم: آزادی انسان در عمل و رفتار
انسان از لحاظ آزادی در عمل گرچه از نظر فلسفی و تکوینی، ذاتا مختار و آزاد است ولی از نظر تشریعی و قانون اجتماعی، مطلقا آزادی عمل ندارد.
خداوند انسان را در این دنیا در عمل و رفتارش، آزاد و مختار آفرید تا او را بیازماید و او با اختیار خودش به کمال برسد. بخاطر همین در عرصه بینش به او هم قوه وهم و خیال داده و هم قوه عقل؛ در عرصه گرایش نیز هم به او گرایش های عمیق و معنوی داده و هم گرایش سطحی و مادی و در عرصه رفتار نیز به او اختیار داده که بر اساس هر کدام از عقل یا وهم و گرایش مادی یا معنوی عمل کند.

?بر این اساس جامعه باید طوری باشد که کسی مجبور به عملی نشود. حتی انسان حق ندارد حرف باطل را بالکل از بین ببرد. بخاطر همین است که خداوند انسان را مقهور حق نکرده است تا اختیار برای او معنادار باشد. بنابراین انسان تا زمانی آزاد است که بستر آزاداندشی و آزادی عمل را از جامعه از بین نبرد.
امروزه مردم فکر می کنند، جامعه امروز غربی، جامعه ای دارای آزادی است درحالیکه جامعه غربی مصداق بارز از بین بردن آزادی انسان است. سبک زندگی و فرهنگ مادی و شهوانی غرب، کاری با انسان کرده است که او نه در اندیشه آزادی کامل دارد و نه در عمل.

?البته شاید شبهه ای در ذهن ایجاد شود که با توجه به اجتماعی بودن انسان، اساسا عملی نیست که تأثیر اجتماعی نداشته باشد. در این صورت حکومت اسلامی باید از هر نوع اشتباه و گناهی جلوگیری کند و این عملا به دیکتاتوری و اجبار بر عملی خواهد انجامید.
پاسخ آن این است که گرچه هر عملی، یک عمل اجتماعی است و اثر اجتماعی دارد ولی هر تأثیری موجب رفع اختیار و آزادی انسانها نمی شود. و خداوند همانطور که انسان را مجبور نیافرید، مختار هم نیافرید. بلکه بین الأمرین آفریده است.
بنابراین بسیاری از اعمالی که در نگاه اسلامی، غیراخلاقی و غیرقانونی است، حکومت حق ندارد مردم را بر انجام دادن آنها مجبور کند. مگر اینکه عملی به قدری تأثیر سوء اجتماعی داشته باشد، که فضا آلوده شود و حق و حقانیت از سطح جامعه مغفول شود؛ بطوری که انسانها نتوانند آزادانه به حق برسند. به همین خاطر حکومت اسلامی باید از گناهان علنی ای که موجب قبح شکنی می شود و میدان را برای مستکبران و از بین برندگان آزادی باز می کند، جلوگیری کند.

?البته اینکه چه عملی، اثر سوء شدید اجتماعی دارد و چه عملی، این مقدار اثر سوء ندارد، تشخیص این مرز در بسیاری از جزئیات از عهده انسانها خارج است. زیرا این تشخیص دقیق نیازمند احاطه کامل بر انسانها و اثرات اجتماعی افعال هستیم که این احاطه از توانایی انسان خارج است. به همین خاطر است که خداوند به انسان لطف کرده و برای او شریعت فرستاده تا او با استفاده از این شریعت، بتواند این مرزها را تشخیص دهد.
بنابراین این نتیجه حاصل می شود که جامعه انسانی برای وصول به آزادی حقیقی، نیازمند شریعت است درحالیکه در نگاه غربی، دین و شریعت منافی آزادی تلقی می شود.
البته اینکه در این زمان، شریعت چگونه کشف و استنباط شود، بحث دیگری است که در این مجال نمی گنجد و در فلسفه فقه باید به آن پرداخت.

#سید_ابراهیم_رضوی
#آزاداندیشی
#یادداشت 96