همواره اندیشه ی اتکاء به محاسبات ظاهری، تکیه بر ثروت و دارایی و جستجوی ثبات در حیات این دنیا، در مقابل اندیشه ی ایمان به غیب، تکیه بر قدرت الهی و حالت گذار و تجافی داشتن نسبت به این دنیا قرار دارد.
هر یک از این دو اندیشه، اقتضای گونه ی خاصی از ورود و حلّ مسائل پیش رو را دارند.
انسان به اقتضای میل به ثبات و تضمین آینده ای که از آن خبر ندارد به الگوی ساختار محور و سازمانی که قاعده اش روشن و قابل پیشبینی است میرود.
و حرکت برخلاف این قاعده زمانی مقدور خواهد بود که اندیشه ی گذرا بودن این دنیا و تعریف سعادت برای دنیای دیگر و اعتماد بر سنتهای غایب از مناسبات ظاهر حاکم بر عالم، در جامعه حاکم باشد.
وقتی در جامعه فرهنگ تجافی از دار غرور حاکم باشد مثل سالهای اول انقلاب و حال و هوای روزهای جنگ، جامعه ی دیندار بصورت طبیعی بسمت الگوهای مبتنی بر قیام را در پیش میگیرد. الگوهایی که باز کننده پای معادلات معجزه آمیز غیبی در حلّ مسائل هستند.
در این میان و در این اتمسفر ممکن است ساختارها و نهادهایی متناسب با این فرهنگ بوجود بیایند مثل سپاه که در گام بعد از الگوی مومنانه ی بسیج شکل گرفت.
اما وقتی زمان میگذرد و این فرهنگ پشتیبانی نمیشود بصورت طبیعی انسان ها در حفظ حال قیام و تکیه بر سنتهای غیبی خسته شده و کم می آورند و در نتیجه دستگاه محاسبات ظاهری به میدان می آید و پیوسته جامعه ی دیندار را به تناقض می رساند.
و اینچنین میشود که دستگاه محساباتی جامعه و خصوصا بسمت سازمانی و ساختاری، تغییر میکند.
بنابراین در تحلیل الگوهای حلّ مسأله بعد از سلالهای ابتدایی انقلاب، بیش از آنکه انحراف را گردن افرادی خاص بیاندازیم باید ریشه ی آن را در پشتیبانی نشدن فرهنگ جهادی و فرهنگ تجافی از دار دنیا در مقابل فرهنگ دنیازدگی جستجو کنیم.
امام سجاد علیه السلام در دعای چهلم صحیفه ی سجادیه به خوبی این فرهنگ مطلوب را یاد میکنند.
اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ،
وَ اكْفِنَا طُولَ الْأَمَلِ
وَ قَصِّرْهُ عَنَّا بِصِدْقِ الْعَمَلِ حَتَّى لَا نُؤَمِّلَ اسْتِتْمَامَ سَاعَةٍ بَعْدَ سَاعَةٍ،
وَ لَا اسْتِيفَاءَ يَوْمٍ بَعْدَ يَوْمٍ
وَ لَا اتِّصَالَ نَفَسٍ بِنَفَسٍ
وَ لَا لُحُوقَ قَدَمٍ بِقَدَمٍ
وَ سَلِّمْنَا مِنْ غُرُورِهِ وَ آمِنَّا مِنْ شُرُورِهِ
وَ انْصِبِ الْمَوْتَ بَيْنَ أَيْدِينَا نَصْباً، وَ لَا تَجْعَلْ ذِكْرَنَا لَهُ غِبّاً
