چند سال پیش توفیق شد، با تعدادی از دوستان که هر کدام در محیط های مختلف اعم از تربیتی، اجتماعی، سیاسی و… درحال فعالیت بودند،صحیفه خمینی را مباحثه کنیم. حدودا 4 سالی این مباحثه طول کشید، اما هر هفته وقتی پای سفره امام می نشستیم،پروردگاری امام برای ذهن های مای اثبات می شد.

کلام انقلابی به  دنبال خلق معجره در ساحت انسانی و اجتماع انسانی است.  معجزه ای که در سه ساحت تحولات قلبی، تحولات روحی، و تحولات ارادی در حیات ایرانی وانسان ایرانی خودش را نشان داد. انسانی که غرق در جهان خودش بود و درحال انسلاخ از حیات اجتماعی شده بود، دوباره با نامی مقلب القلوب سر بر آورد و سرنوشت و خود و جامعه را به دست گرفت.

ترس به عنوان عاملی که اراده ها را به رخوت می کشاند، و حیات اجتماعی را آماده هرگونه پذیرش ظلم  می کند، با دمیده شدن قیام لله و تقریر توحیدی از معارف مبطون در ذهن شیعی جامعه ترس ها را زود و جرئت هزینه دادن و فداکاری را به زیست انسان انقلابی هدیه داد.

قیام انسانی و اسلامی که از عبودیت ایاک نعبد و ایاک نستعین تغذیه می شد، عون و تعاون را برای تمام اقشار به وجودآورد. و دست مردم را  به دست هم رسانید و حیات اجتماعی جدیدی را با اراده انسان انقلابی رقم زد.

بخش زیادی از نخبگان و دینداران جامعه در مورد بهره بردن از قرآن و آموزه های شریعت و مبانی هستی شناسی دینی در اداره ی زیست و زندگی و حاکمیت جامعه سخن ها  رانده اند اما در عمل وقتی قرار است از پله ی حرفهای کلی به ارائه ی راهکارها و راهبردهای ملموس زمینی بیاییم حرفهای کمی در مشت داریم و خیلی وقتها هم حرفهایمان بریده از مبانی و پراکنده هستند.

این نقیصه سبب شده همواره کُمِیت مان در نظام سازی ها و خصوصا در ساختارسازی لنگ بزند.

در این فقر اندیشه ای اما روایات ما از غنای بالایی برخوردارند که میتوانند برای ما بسیار خط شکنی باشند بعنوان مثال روایتی از حضرت امام علی علیه السلام به چشمم خورد که بسیار زیبا بین مفهوم انحصارطلبی که مبنای نظریه ی رقابت آزاد در اقتصاد لیبرال است و نابودی حکومتها تیببن فرموده اند.

روایت این است:

قال امیرالمومنین علیه السلام:

الاستئثار یوجب الحسد و الحسد یوجب البغضة و البغضة توجب الاختلاف و الاختلاف یوجب الفرقة و الفرقة توجب الضعف و الضعف یوجب الذُلّ و الذل یوجب زوال الدَولة و ذهاب النعمة. (ابن ابی حدید، 1380: 20/ 345)

انحصار و اختصاص امکانات به خود، باعث حسد دیگران، و حسد باعث دشمنی، دشمنی سبب اختلاف، اختلاف باعث جدایی، جدایی سبب ضعف، ضعف باعث خوار شدن، و خواری و ذلت باعث از بین رفتن دولت و نعمت می‌شود.

اینکه حضرت به این دقت و شگفتی با نگاهی نظام مند و موشکافانه، بین صفات و رذائل و بروزات اجتماعی رفت و برگشت میکنند تا در نهایت مسأله را به زوال حکومت و نعمت میرسانند بنظر میتواند برایمان بسیار الهام بخش باشد.

از این جهت این یادداشت را به آن اختصاص دادم و پیشنهاد میکنم به دقت به ربط هر مفهوم و مفهوم بعدی توجه شود و اینکه اگر این روایت را نمی داشتیم و میخواستیم خودمان با علم اندک خود، تبعات انحصار را تبیین کنیم چه روند و چه مسیری را در پیش میگرفتیم و در نهایت به کجا میرسیدیم؟

مایه ی تاسف بیشتر اما اینکه این روایات بعد از بیش از 40 سال از عمر انقلاب هنوز گوشه ای افتاده و خاک میخورند.

بسم الله الرحمن الرحیم
در یادداشت قبلی ام به اینجا رسیدم که: اگر  و تنها اگر، فرض این باشد که هر دو دسته ی اتهامات غلط هستند، چه ملاحظه ای در این بین وجود نداشته است که این تالیِ فاسد، واقع شده است؟

شبیه به این سوال را یک بار در قبال جناب استاد علی مهدیان اجمالا بررسی کردم، و یادداشت اولیه ای تهیه نمودم و در معرض خود ایشان نیز قرار دادم، واکنش ایشان حکایت از رضایت نسبی شان از این محتوا میکرد. البته این محتوا ناقص است و جای تکمیل دارد.

در پاسخ به سوالی که در بالا مطرح شده است جواب هایی از سنخ آنچه در این یادداشت گرد آمده است را می توان جستجو کرد، امیدوارم بتوانم بیش از این روی این مساله تامل نموده و یادداشتی فراهم آورم.

این مساله در عداد ملاحظات متکلمین قابل بیان و بهره گیری است.

یادداشتی که ذکر آن رفت از قرار زیر است:

«بنده چون تا حالا چند بار با افراد مختلف در تحلیل رفتار استاد مهدیان گفتگو داشتم، این توصیه ها برای مقام مباحثه و تحلیل به ذهنم میرسد:

۱. در کنار همه ی تحلیل هایتان حتما خالص کار آقای مهدیان را دقیق و بدون نظر به نتایجش هم نگاه کنید.

۲. با آنچه آقای مهدیان به عنوان توضیح کارشان میگویند مواجهه ی “دقیق” داشته باشید.

۳. میان سه عنصر “تحلیل آقای مهدیان”، “کار آقای مهدیان” و “آثار کار ایشان” تفکیک قائل شوید. و روشن کنید که نقدتان به کدام بخش است و دقیقا نقدتان چیست.

بنده دریافتم این است که اگر چه ممکن است به هر کدام از ساحات مذکور نقدهایی وارد باشد، اما چون آن سه مرحله ی مواجهه صورت نمیگیرد، هم حرف آقای مهدیان فهم نمیشود، و هم ایشان از نقد های دقیق و مصیب محروم میمانند.

حسم در مجموع این بوده که برخی توجهات و تنبهات منتقدین آقای مهدیان برای ایشان مفید خواهد بود، اما هیچوقت ندیدم کسی نقد درستی به ایشان بکند، همیشه یا یک سری کلیات و حس هایی دور از آنچه ایشان مدعی انجامش هستند بیان شده که اصلا معلوم نیست کجای کار آقای مهدیان مصداق آن کلیات است، مثلا میگویند نباید انقلابیون را سرکوب کرد و‌..

و یا اینکه رسما غلط فهمیده اند و چیزی غیر از آنچه هست را نقد کرده اند، مثلا میگویند تو فحش دادی! بعد هیچوقت نشان نداده اند کی و کجا فحش داده شده!

یا اینکه نقد یه یک ساحت را به همه ی ساحات تسری داده اند و یک‌کاسه بیان کرده اند، مثلا میگویند آثار کار تو مخرب است، اینها خوارج نیستند، نباید کار اینها را شبیه کار خوارج دانست و …

و ….»

بسم الله الرحمن الرحیم

شاید تیتر بدی زده ام! ولی اشکال ندارد.

بنا به تجربه و در تعامل با برادران شریف و خوش فکر انقلابی مان که هم دستی بر آتش اندیشه و نظر دارند و هم دستی بر آتش اقدام و دغدغه های عینی و میدانی و …، بزنگاه های مختلفی را یافته ام که در آن ها تفاهم ها دچار اختلال میشود. تفاهم با چه کسانی؟ با اندیشمندان، و خصوصا اندیشمندان اصیل انقلابی!

نوعا این اختلال های تفاهمی در زمانی واقع میشوند که آن ها احساس میکنند آن چه از ناحیه ی این اندیشمند صادر میشود پاسخ مطلوب آن ها ناظر به دغدغه ی میدانی شان نیست. یک مثال سختگیرانه ی این داستان “مثلا” در جایی است که دغدغه ی عدالت (مثال دغدغه ی عدالت را از این باب میزنم که تصورش از باب شیوعش راحت تر است و الا هیچ اشاره ی خارجی و یا دلالت مفهومی ای مد نظرم نیست) وجود داشته باشد، و مثلا یک اندیشمند در مقام تبیین نماز برآید و آن را به گونه ای تقریر کند و یا توضیح دهد که از آن عدالت اجتماعی در نمی آید، یا حداقل مستقیما در نمی آید، در چنین جایی برداشت و تحلیل این اندیشمند از نماز مورد انتقاد قرار میگیرد و حتی ممکن است خود او، روش تحقیق او، کل اندیشه ی او، افق فهم او و … همگی به یکباره زیر سوال بروند.

نمونه های محتمل تر و غیر سختگیرانه تر هم وجود دارد مثلا در زمانی که آن اندیشمند اساسا در مورد یک پدیده ی محضا اجتماعی صحبت کند و در آن مساله هم حتی بروزی جدی ناظر به آن دغدغه ی محوریِ آن برادر اهل میدان وجود نداشته باشد، در چنین حالتی اتفاقی که پیش تر ذکر شد به راحتیِ هر چه تمام تر واقع خواهد شد و آن اندیشمند و نظریاتش متهم به اتهامات مختلفی ناظر به اختلال در فهم  و … خواهند شد. نوعا چون این برادران متقی هم هستند رمی به نفوذی بودن و … نمیکنند و صرفا فهم را زیر سوال میبرند، در عین حالی که حاضرند پشت آن اندیشمند نماز هم بخوانند.

از طرفی بر عکس این مساله نیز ممکن است رخ دهد، یعنی برخی اندیشمندان نیز در واکنش به چنین مسائلی مخاطب خود را به التقاط یا عدم اصالت یا عدم عمق و .. متهم کنند.

اگر  و تنها اگر، فرض این باشد که هر دو دسته ی اتهامات غلط هستند، چه ملاحظه ای در این بین وجود نداشته است که این تالیِ فاسد، واقع شده است؟

باید دانست که این تالیِ فاسد منجر به محرومیت هردوی  اینها از افق فهم دیگری نیز خواهد شد.