بسم الله الرحمن الرحیم
#یادداشت
#محمد_حسن_زاده
#گفتمان_جامع
#یادداشت_142
#جلسه_351

مفهوم قاعده لا ضرر در نگاه امام خمینی ره
حضرت امام ره کتاب بدائع الدرر را به بررسی قاعده لا ضرر اختصاص داده اند و مفصلا به بحث از آن پرداخته اند. حضرت امام در بررسی مفهوم قاعده لاضرر چند قول را نقل میکند که در ذیل به آنها اشاره میگردد:

۱. حمل نفى بر نهى: يعنى مقصود از لاضرر و لاضرار، حرام بودن ضرر زدن به ديگران است.
گروهى از فقهای شيعه و اهل سنت بر اين باورند که: مفهوم قاعده لاضرر، حـکـم تـکليفى است، نه وضعى یعنى ضرر زدن به يکديگر از ديد شرع ممنوع و حرام است و دلالتى بر بايستگى جبران ضرر و يا پيش داشتن لاضرر بر ديگر احکام شرعى و… نخواهد داشت.
مرحوم اصفهانی نیز همين ديدگاه را پذيرفته است.
سپس حضرت امام ره مثال های مختلفی از احادیثی می اورند که از نفی اراده نهی شده است و می فرمایند : اراده نهى از نفى بسيار است. سخنان کسانى که چنين کاربردى را انکار می‌کنند، درست نيست.

۲. نفى ضرر غير متدارک: يعنى ضررى که جبران نشده باشد، در اسلام وجود ندارد.
بر اساس اين ديدگاه نفى به حال خودش باقى است. (لاضرر و لا ضرار) به اين معناست که هر کس به ديگرى ضررى بزند، بايد آن را جبران کند. بر اساس اين ديدگاه اگر مالى از کسى از بين برود و جبرانى در برابر آن نباشد، اين ضرر است و چون اين ضرر، در شرع شریعت اسلام نفى شده است، پس بايد در برابر آن تدارک و جبرانى وجود داشته باشد.
فـقهاى شيعه، انتقادها و اشکالهاى بسيارى به اين ديدگاه دارند. شيخ انصارى در ضمن نقد اين ديدگاه آن را از همه ديدگاهها ضعيف تر و سست تر دانسته است.

۳. نفى حکم ضررى:
بر اساس اين ديدگاه، معناى حديث (لاضرر و لاضرار) اين است که از سوى شارع هيچ حکم ضررى وضع نشده است. به ديگر سخن: هر حکمی‌ که از سوى شارع مقدس صادر شده، اگر زيان آور باشد، ضرر بر نفس مکلف و يا غير، ضرر مالى يا غير مالى، حکم ياد شده به استناد قاعده لاضرر برداشته می‌شود.
علامه نراقی، شیخ انصاری، نائينى و بسيارى از ديگر فقيهان بنام، همين ديدگاه را پذيرفته‌اند. شيخ انصارى پس از نقل و نقد ديگر ديدگاهها، می‌نويسد:
مقصود حديث، نفى حکم شرعی زيان زننده بر بندگان است به اين معنى که در اسلام حکم زيان جعل نشده است. به ديگر سخن، حکمی‌که از عمل به آن ضررى بر بندگان وارد آيد در اسلام وضع نشده است. از باب نمونه : حکم شرعى لزوم بیع غبنى، ضرر بر مغبون است، پس در شرع اسلام نفى شده است. وجوب وضوء در صورتى که آب براى وضو گيرنده ضرر داشته باشد، حکم ضرری است که در اسلام نيست. همچنين جايز بودن ضرر به ديگران، حکم ضررى است که در اسلام نفى شده است.

۴. نفى حکم به لسان نفى موضوع:
آخوند خراسانی ديدگاه شيخ را نپذيرفته‌اند و بر آن اشکالهايى وارد ساخته و فرموده: مفهوم حديث(لاضرر و لا ضرار) نفى حکم است به لسان نفى موضوع. یعنی نفى ضرر، کنایه از نفى احکام ضررى است. بر اساس اين ديدگاه، ضرر نفى شده است، نه حکم ضررى، چنانکه شيخ انصارى می‌گفت. ممکن است در جايى حکم ضررى باشد، ولى موضوع ضررى نباشد. از باب نمونه:
در معامله غبنى، خود معامله، زيان زننده نيست، بلکه لزوم آن زيان زننده است. از ديدگاه آخوند خراسانى، قاعده لاضرر مثل اين مورد را در برمی‌گيرد و حال آن که بر اساس ديدگاه شيخ، قاعده لاضرر بيع ضررى را نيز در بر می‌گيرد.

امام خمينى ره، پس از نقل ديدگاههاى ياد شده، با دقت و به شرح، به نقد و بررسى آنها می‌پردازد و سپس يادآور می‌شود:
اگر بنا باشد از ميان ديدگاههاى ياد شده يکى را برگزينيم، ديدگاه شیخ الشريعه برتر از سایر ديدگاههاست. سپس آن را هم به نقد می‌کشد و از پذيرفتن آن، سر باز می‌زند و ديدگاه خود را به اين شرح، ارائه می‌دهد:
(و هيهنا احتمال رابع يکون راجحا فى نظرى القاصر و ان لم اعثر عليه فى کلام القوم، وهو کونه نهيا لابمعنى الالهى حتى يکون حکما الهيا کحرمه شرب الخمر و حرمه القمار بل بمعنى النهى السلطانى الذى صدر عن رسول الله (صلی الله علیه و اله و سلم) بما انه سلطان المله وسأس الدوله)
در حديث لاضرر، ديدگاه چهارمی‌وجود دارد که از نگاه من برتر از ديگر دیدگاهاست، هر چند در سخن فقيهان به آن برنخورده ام. در اين ديدگاه، نفى به معناى نهى است؛ اما نه نهى الهى، تا لاضرر حکم شرعى الهى همانند: حرام بودن نوشيدن شراب و حرام بودن قمار باشد، بلکه نهى سلطانى و حکومتى است.اين نهى از پيامبر (صلی الله علیه و اله و سلم) به سبب آن که رهبر و حاکم بوده است صادر شده است.
لذا نظر ایشان این است که (لا) نفى جنس به معنى نهى است و مقصود از آن نهى حکومتى و سلطانى است، نه نهى تکليفى، چنانکه ديدگاه نخست تا حدودی بيانگر آن بود.

#يادداشت
#مشخصات_اسلام
#عقيل_رضانسب
#يادداشت_271
#جلسه_351

💠 خطراتی که قاعده لا ضرر می تواند داشته باشد

قاعده «لا ضرر» یکی از قواعد مهم فقهی است که فقهای بزرگوار ما از متون دینی به عنوان یک قاعده مهم استخراج کردند و خیلی از احکام اسلامی را با همین معیار استنباط می کنند و در مقام امتثال هم به مکلف این اجازه را می دهند که حکم ضرری را اجرا نکند.
شهید مطهری در مورد این قاعده می فرمایند:
«دستورهای اسلامی كه مطلق و عام است، تا آن حد لازم الاجراست كه مستلزم ضرر و زيانی نباشد قاعده ضرر يك قاعده كلی است در اسلام كه #حق_وتو در مورد هر قانونی دارد كه منتهی به ضرر گردد.»
مجموعه آثار شهيد مطهري (وحى و نبوت)، ج‏2، ص: 243

این قاعده با حق وتویی که دریافت کرده است، با وجود اینکه یکی از قواعد مهمی است که اجرای احکام اسلامی را سهل کرده است و خود ضمانتی برای ادامه حیات دین اسلام شده است و یکی از قواعد مهم در وضعیتی است که ارسال رسل به پایان رسیده است و دین اسلام دین خاتم شده است؛ منتها هر امر مهم و خطیری ممکن است طوری قلب ماهیت بدهد که به ضد خودش تبدیل شود و برخی امور مهم مثل چاقوی دو لب می مانند و اگر در جای خود درست استفاده نشوند ممکن است خرابکاری به بار بیاورند.

چون «ضرر» یک پدیده شدت و ضعفی است، یکی از خطرات استفاده از این قاعده می تواند این باشد که به بهانه ضرری بودن از زیر بار مسئولیت های مهم فردی و اجتماعی شانه خالی شود. مخصوصاً اینکه طبقه مسلط جامعه و کسانی که حتی می توانند علماء درباری برای تحریف حقایق دینی در اختیار داشته باشند و هزاران ابزار فرهنگی دیگر؛ از این دسته از احکام و قواعد می توانند برای تحریف معانی مبارزه خیز دین استفاده کنند. وقتی جامعه ای احساس کرد که اسلام مرتکب شدن حکم ضرری را جایز دانسته یا ترک حکمی که اجرای آن برای انسان ضرری داشته باشد را جایز دانسته؛ دیگر پای اقامه احکام مهم اسلامی که برای مبارزه با طواغیت و ملأ و مترفین آمده است نمی ایستد.

#یادداشت
#حسین_علیمردانی
#مشخصات_اسلام
#جلسه_351
#لاضرر
#مهندسی_قوانین

🔰قاعده ی لاضرر

🔺این قاعده در مقام مهندسی قوانین‌ است.

آنها که در بدنه ی حکومت اسلامی توفیق خدمت دارند، باید مر قانون را عمل کنند و اصطلاحا برده ی قانون هستند.

یکی از مثال ها شورای نگهبان قانون اساسی است که بر اساس قانون صلاحیت ها را بررسی می کند و حکم قانونی صادر می کند.
اگر حکم قانونی که این نهاد صادر می کند، ضرری باشد یا همراه سیاست های نظام نباشد، رهبری وظیفه دارند تا با صدور حکم حکومتی مصوبات این شورا را تصحیح یا رد کنند.

❌البته اگر این ضرر معتنا به نباشد، رهبری ورود نخواهند کرد.

#یادداشت
#مشخصات_اسلام
#سید_ابراهیم_رضوی
#یادداشت_16
#جلسه_351
#تقریر یا #بازتقریر

💠 تبیین ماهیت قاعده لاضرر در فقه و قانون گذاری💠

🔸هر حکمی دو مرحله جعل و فعلیت قابل بررسی است.
در مرحله جعل، فعل با در نظر گرفتن مصالح و مفاسد و کسر و انکسار آنها، حکم باید یا نباید یا جواز برای آن جعل می شود.
در مرحله امتثال، گاهی بخاطر تزاحمات در عمل، یک فعل در یک زمان برای بعضی اشخاص، ضرری می شوند که قاعده لاضرر این احکام مجعوله را از فعلیت ساقط می کند. بخاطر همین است که قاعده لاضرر را از احکام ثانویه می شمارند. به عبارت دیگر قاعده لاضرر حکم سوز است نه حکم ساز.

🔸بنابراین این مطلب فهمیده می شود که قاعده لاضرر، وجود حکم ضرری در اسلام را نفی نمی کند. بلکه احتمال دارد حکمی ضرر نوعی داشته باشد اما با کسر و انکسار در مرحله جعل، مصلحت آن بیشتر بوده فلذا جعل شده است مانند جهاد یا روزه؛ در این نوع احکام ضرر منتفی نیست اما بخاطر تأمین مصالح بیشتر، جعل شده اند. در این نوع احکام، قاعده لاضرر زمانی جاری می شود، که ضرری فراتر از ضرر پایه ای اش در مرحله امتثال رخ بدهد.

🔸اما علت اینکه این قاعده در مرحله جعل، نمی تواند حکمی را ملغی کند این است که تشخیص مصالح و مفاسد یک فعل و کسر و انکسار آنها، نیازمند اشراف جامعی نسبت به آن موضوع و انسانها در طول تاریخ است که این امر موجب می شود تشخیص آن از حیطه انسانها خارج شود. بخاطر همین است که جعل حکم تنها و تنها برای خداوند است چراکه اساسا انسان، توانایی تشخیص مناشی حکم را ندارد.

🔸با این توضیحات این نکته نیز استفاده می شود که مراد از قاعده لاضرر، ضرر شخصی است چراکه اگر ضرری نوعی باشد یعنی ضرری در طول زمان و نسبت به اکثر انسانها وجود داشته باشد، این ضرر نوعی خودش یک مفسده است که در مرحله جعل، مانع جعل حکم می شود که تشخیص آن هم مقدور انسانها نیست. ضرر شخصی یعنی ضرری که یا متوجه یک یا چند نفر محدود است یا نسبت به زمان محدود است.

🔸مسأله دیگر این است که آیا این قاعده در حقوق هم جاری می شود؟ با توجه به اینکه این قاعده اساسا یک قاعده امتنانی است، معنا ندارد که این قاعده در عرصه حقوق هم بیاید زیرا در حقوق رفع ضرر از یک شخص، ملازم با ایجاد ضرر نسبت به شخص دیگر است.

بسم الله الرحمن الرحیم
#يادداشت
#مشخصات_اسلام
#مجتبی_امیری
#يادداشت8
#جلسه_350

✅فلسفه غیبت از منظر استفاده از خرد جمعی در ساخت اندیشه اسلامی چیست؟

🌿یکی از مباحث مهم در عصر غیبت توجه به فلسفه غیبت است به گونه ای که میتوان با تسلط به این مباحث زمینه را برای رشد بیشتر فردی و جمعی فراهم نمود به گونه ای که این مسئله منجر به رفع موانع ظهور و تعجیل در امر فرج شود انشاالله؛

🍀براساس برخی روایات آخر الزمانی و دوران ظهور به این نتیجه میتوان رسید که یک مولفه اساسی در عصر ظهور رشد عقول بشری در فهم سعادت دنیوی و اخروی میباشد و این رشد عقلانیت عامل مهمی در رشد فردی و اجتماعی محسوب میشود

🍀اما سوال این است که چگونه میتوان این رشد عقلانیت را در عصر غیبت تمرین نمود تا زمینه برای ظهور اتم آن در عصر ظهور فراهم شود؟ بنا به شواهد و قراین میتوان بیان نمود یک عرصه مهم و تبلور مشهود آن توجه به نظام ولایی با محوریت مردم سالاری دینی میباشد که این الگوی حکمرانی میتواند در عصر غیبت از طریق استفاده از خرد جمعی در همه شئون با محوریت اندیشه اسلامی متجلی شود تا در عصر ظهور این مسیر به بلوغ کامل خود منتهی گردد انشااالله

@mojtaba_amiri

بسم اللله الرحمن الرحیم

#يادداشت
#مشخصات_اسلام
#میرزا_علی_کرانی
#یادداشت_69
#جلسه_350

یادم هست دوره ای را که در مرکز گفتمان توحید تمرکز محتوایی مان رفته بود روی اقتصاد اسلامی و یا حالا به تعبیری اقتصاد توحیدی.

در آن دوران نشست هایی داشتیم با ارائه ی مختصرِ یکی از اساتید و بعد نقد و بررسی تفصیلی و جمعی.

در یکی از این نوع نشست ها آقای اسدپور ارائه ای داشتند در مورد اینکه اگر بخواهیم ضوابط اسلامی را در ساختار مسائل اقتصادی موجود دخیل کنیم چه چارچوب ها و یا سیاست هایی در اقتصاد پدید خواهد آورد، مثلا اینکه مدل تعاونی برجسته خواهد شد، سرمایه داران نباید به مناصب منصوب شوند، مالیات باید بیشتر از هر کسی از اقشار پر درامد گرفته شود، سرمایه ( در مقابل درامد ) های زیادی باید به محرومین اختصاص یابد و …

وقتی ارائه شان تمام شد گفتند که این چیزها به ذهن بنده میرسید و حضرات هم همگی مایلید و تایید میکنید و … ( و واقعا هم حضار مایل بودند و تایید میکردند )

اما یک مشکلی وجود دارد

و آن هم این است که تقریبا همه ی اینهایی که من گفتم در جزوات شرح «مواضع ما» ی حزب جمهوری و یا در خود « مواضع ما » وجود دارد. به قلم بزرگان خودمان که همگی – یا همان موقع یا بعد از آن – تمامی دسترسی های تقنینی و اجرایی لازم برای پیاده کردن این حرفها را داشته اند و این مباحث مورد قبولشان هم بوده، و در تمامی مراکز حزب در سراسر کشور هم تدریس شده است ( امکاناتی که برای جمع ما اصلا وجود ندارد و شاید آرزویش را داشته باشیم تا بتوانیم این منویات را پیاده کنیم ) یعنی بدنه ی نیروی انسانی انقلاب هم با این حرفها آشنا بوده و میپذیرفته و حتی کسانی مثل استاد یزدان پناه هم که عضو حزب جمهوری آمل بوده هم اینها را درس گرفته اند.
ولی اجرا نشده، بلکه در برخی مسائل برعکسش پیاده شده!
مشکل چه بوده است که اینچنین شده است؟

این اشاره ی ایشان کافی بود تا فضلای حاضر در جمع همگی به تکاپو بیفتند و یکی از گرمترین جلسات بحث ما شکل بگیرد. همه شان ناگهان با این مساله مواجه شدند که آن چه در مورد مدل های اسلامی میپنداریم اجرایی شدنشان محل تردید است و ما اصلا با تجربه ی حکمرانی کسانی که همین دغدغه های ما را داشته اند پیوندی نداریم تا بفهمیم کجای کار میلنگد تا بیاییم گام بعدی را روی تجربیات قبلی برداریم! و آرزو میکردند که کاش حتی با چپ کرده ترین مسئولین وقت به گفتگو بنشینند تا بتوانند تصاویر روشن تری پیدا کنند.

بگذریم از چند و چون این مساله در آن جمع…

اما این اتفاق یک عبرت داشت که در بحث ما هم قابل جریان است.
الان ما آمده ایم و اتفاقا مبتنی بر کتب متفکرین دهه ی 40 و 50 داریم روی ضرورت عقل جمعی و شورا و … بحث میکنیم.
بد نیست نگاهی به تجربه ی این سالهای کسانی که ای بسا بعضا آتشین تر از ما به این مباحث پرداخته بودند بیاندازیم و ببینیم آن وقتی که دستشان میرسد و میخواستند که همین ها را هم پیاده کنند چه کردند و به کجا رسیدند و چرا؟

مثلا اوایل انقلاب رجوع به آرای عمومی یک بحث بسیار پررنگ و پر تکرار است. ( به عنوان مثال به کتاب مبانی قانون اساسی که جمع آوری شده ی بیانات شهید بهشتی در مورد قانون اساسی است رجوع کنید. در آنجا وقتی شیوه ی نگارش و تدوین قانون اساسی را میخواهد ترسیم کند، در چند لایه دخالت عمومی را لحاظ میکنند و طراحی میکنند، مثلا این مراحل جالب را ایشان توضیح میدهد که انجام شده ( اگر کامل و درست یادم مانده باشد ) : فراخوان “عمومی” طرح اولیه و پیش نویس برای قانون اساسی، انتخابات خبرگان قانون اساسی به عنوان نمایندگان اقشار مردم، ارائه ی عمومی و نظرخواهی عمومی برای پیش نویس تهیه شده توسط خبرگان و … تا برسد به رفراندوم )
این متعلق به اوایل انقلاب است و عقل جمعی در آن خیلی پر رنگ است.

در خود قانون اساسی هم شورایی بودن یک امر پر اهمیت است، در حدی که حتی رهبری شورایی هم در قانون اساسی گنجانده شده است، مدیریت و ریاست قوه ی قضائیه هم شورایی است، مجلس هم که کلا شوراست ، نظام ریاست جمهوری ما هم تقریبا پارلمانی است.

اما وقتی بحث از بازنگری قانون اساسی میشود برخی از این امور شورایی برچیده میشوند، و این کار هم مبتنی بر تجربه ی ناکارامدی است که در طول ده سال ابتدایی جمهوری اسلامی داشتند.

از طرف دیگر عملا رفته رفته آن مراجعات پر پیمان به آرای عمومی هم کمرنگ میشوند و صرفا همان چارچوب های کلی انتخاب مسئولین که مبتنی بر انتخابات است برای رجوع به آرای عمومی باقی میماند. ( که البته شاید این را مبتنی بر تجربه ی ناکارمد ندانیم، شاید دلالیل امنیتی داشته باشد و شاید هم برآمده از کج فهمی باشد )

البته در مثل الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت تقریبا چنین دعوت عمومی ای را از جانب رهبری شاهد بودیم.

حالا اگر برگردیم به آن خاطره ای که در ابتدا نقل کردم، جای این پرسش هست که تا چه میزان مبتنی بر اتصال به صحنه ی پیاده سازی نظریات در افق حُسن اتکاء به عقل جمعی داریم پرواز میکنیم؟

حتی اگر بگوییم با عنایت به همه ی آنها داریم صحبت میکنیم، حداقل در بخشی از مساله که بخش قابل توجهی از آن است، خلا زیرساختی واضح است. و با همین وضعیت موجود چندان افق بلندی از به کراگیری عقل جمعی در دسترس نمی نماید.

آیا واقعا به لحاظ زیر ساختی و سازوکاری، هیچ نوع زیرساختی داریم که بتوانیم این افقها را در آن با سهولت پیاده کنیم؟ مثلا فرض کنیم آیا میتوانیم در تعیین حدود و ثغور سیاست خارجی مان کاری شبیه کاری که در مورد قانون اساسی کردیم را انجام دهیم به طوریکه همه ی مردم مشارکت داشته باشند؟

اگر بخواهیم زیرساختی را برای این مساله پیشنهاد بدهیم چه ویژگی هایی به ذهنمان میرسد که باید در آن لحاظ شوند؟

به نظر میرسد کلا در زمینه ی پیاده سازی این مساله حرف های زیادی برای گفتن وجود داشته باشد، چه حرفهایی که اصل مساله را قید بزنند، و چه حرفهایی که بخواهند گستره ی آن را حفظ کنند و امتدادش دهند.

#یادداشت
#مشخصات_اسلام

#حامد_خواجه
#یادداشت_134
#جلسه_350

⭕️عقل جمعی؛ نخبه گرایی یا مردم سالاری؟

در نگاه اولیه از خرد جمعی یا عقل جمعی، همان نخبه‌گرایی یا عقلانیت وافر فهم می‌شود. به عبارت دیگر تمرکز و توجه در این ترکیب بر روی عقل است، نه جمع. در حالی که در مردم‌سالاری توجه و تمرکز روی قسم دوم این ترکیب است. یعنی جمع و مردم است که موضوعیت پیدا می‌کند.
در عقل وافر یا نخبه‌گرایی هم می‌توان برای مردم تا حدودی نقش قائل شد، امّا نقشی دارای حد مرز. در نخبه‌گرایی نهایتا مردم در مقام انتخاب و قبول کردن نخبه‌ نقش دارند. اینکه یک نخبه‌ای را بر مسند بنشانند و بعد از آن دیگر همه‌چیز را به او بسپارند.
ارتکاز اولیه ما و آنچه که در مجلس‌های شورایی در حکومت دیده‌ایم، به همین سبک نخبه‌گرایی است. اینکه مردم واقعا بیایند پای کار؛ یعنی همه باهم فکر کنند و مسئله‌را همه باهم بشناسند و همه‌باهم برای حل مسئله به راه‌حل فکر کنند و در مقام عمل هم راه حل را پیاده کنند، کمی از ذهن دور است و به اصطلاح نیاز به خیس خوردن بیشتر دارد.

#يادداشت
#مشخصات_اسلام
#عقيل_رضانسب
#يادداشت_270
#جلسه_350

💠 مشورت امام با امت برای همراه کردن آن ها یا برای فهم های جدید و بیشتر

یکی از سؤالاتی که در بحث مشورت پیش می آید این است که آیا امام جامعه که هم نصب الهی دارد و این به خاطر برجستگی های روحی و اخلاقی و علمی و عملی اوست، و هم به خاطر جایگاهی که پیدا می کند اشراف بیشتری نسبت به بقیه بر مسائل دارد، و هم دارای یک طرح برای هدایت امت است به سمت نقاط رستگاری و فلاح؛ وقتی با امت مشورت می کند می خواهد که امت را به حرف خودش برساند و عملیاتی شدن طرح هایش را سهل تر کند یا واقعاً دنبال فهم جدید و بیشتر است؟

واقع این است که نباید اصلی مثل شورا ما را از طرف دیگر بام بیندازد و فکر کنیم که امام باید تابع فهم امت باشد، اساساً امام با توجه به جایگاه ویژه ای که دارد، هادی امت است و در یک طرح راهبردی امت را به سمت نقاط صلاح و فلاح حرکت می دهد؛ و البته نباید امام را بریده از امت و بی نیاز از امت در فهم دانست.
امام هم جزئی از امت است، و به این معنا توفیقاتی که او به دست آورده است توفیقاتی یکی از این امت است و اگر او قله ای است، هم قله بودنش در این دشت معنا دارد و هم این دشت با وجود این قله دارای معنای متفاوتی است.

از طرف دیگر انسان دارای فطرت الهی است و خداوند زمینه های فهم هدایت های الهی و الهام خیر را در درون او قرار داده است و بلکه بالاتر همین فطرتی که در درون انسان گذاشته شده را خود دین دانسته است. همچنین ابزار دیگری به نام عقل به انسان داده شده است که در کنار حجتب ظاهری یعنی انبیاء یک حجت مستقلی شمرده شده و به آن حجت باطنی گفته شده است.
اینطور نیست که همه الهام های هدایت امتی صرفاً بر امام وارد شود مخصوصاً اگر امام معصوم هم نباشد؛ و یا حتی اگر امام معصوم هم باشد لزومی ندارد که این اتصال تکوینی خود را مدام مورد استعمال قرار دهد؛ لذا مشورتی که امام جامعه با امت می کند، مشورتی واقعی برای ارتقای فهم و گرفتن ایده هایی برای پیشبرد طرح الهی امام است؛ بله فهم هایی که در طرح راهبردی امام برای هدایت امت نباشد یا خلاف آن باشد قطعاً فهم های مصیبی نیست ولی امام برای تکمیل طرح خود لا اقل در بخش های ایده هایی برای عملیاتی کردن طرح به مشورت واقعی و به نیت فهم با امت نیاز دارد.

لذا در روایت هم داریم:
«وَ عَنْ عِدَّةٍ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ‏ جَهْمٍ قَالَ: قَالَ: كُنَّا عِنْدَ أَبِي الْحَسَنِ الرِّضَا ع فَذَكَرَ أَبَاهُ ع فَقَالَ كَانَ عَقْلُهُ لَا تُوَازَنُ بِهِ الْعُقُولُ وَ رُبَّمَا شَاوَرَ الْأَسْوَدَ مِنْ سُودَانِهِ فَقِيلَ لَهُ تُشَاوِرُ مِثْلَ هَذَا فَقَالَ إِنَّ اللَّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى رُبَّمَا فَتَحَ عَلَى لِسَانِهِ قَالَ فَكَانُوا رُبَّمَا أَشَارُوا عَلَيْهِ بِالشَّيْ‏ءِ فَيَعْمَلُ بِهِ مِنَ الضَّيْعَةِ وَ الْبُسْتَانِ.»
وسائل الشيعة، ج‏12، ص: 45

همانطور که می بینیم امام رضا علیه السلام در مورد پدرشان موسی بن جعفر علیه السلام با وجود اینکه می فرمایند اینقدر عقلشان زیاد بود که قابل مقایسه با عقول دیگر نبود، ولی در عین حال می فرمایند که با غلام سیاه های خود هم مشورت می گرفت و اگر به او اعتراض می کردند نمی فرمود که می خواهم این غلامان را همراه کنم بلکه می فرمود که شاید خداوند گشایش را بر زبان این غلام سیاه جاری کند.

بله البته نوع دیگری از مشورت نیز وجود دارد که بعد از اینکه طرح و ایده امام نهایی است با درگیر کردن امت قصد همراه کردن آن هارا دارد، و البته این دو می تواند با هم جمع شود یعنی امام یک طرح کلی دارد که می خواهد امت را با آن همراه کند و آن ها را طرف مشورت قرار می دهد تا فهم های آن ها سطور عملیاتی آن طرح را مشخص کند و اساساً عملیاتی کردن آن طرح بر عهده خود این هاست لذا باید هم خودشان اصل طرح را بفهمند، هم راهکارهای عملیاتی کردن آن را خود استخراج کنند و هم خودشان آن را اجرا کنند.
لَقَدْ أَرْسَلْنٰا رُسُلَنٰا بِالْبَيِّنٰاتِ وَ أَنْزَلْنٰا مَعَهُمُ اَلْكِتٰابَ وَ اَلْمِيزٰانَ لِيَقُومَ اَلنّٰاسُ بِالْقِسْطِ ﴿الحديد، 25﴾

بسم الله الرحمن الرحیم
#یادداشت
#مشخصات_اسلام
#مجتبی_امیری
#یادداشت_9
#جلسه_350

✅فرق ضرر با ضرار از جهت لغوی و اصطلاحی چیست؟

🌿یکی از روش های مهم در تبیین و طرح مسائل این است که قبل از ورود به بحث الفاظ از جهت لغوی و اصطلاحی بررسی شوند تا در ادامه دچار ابهام نشویم و در واقع با یک فهم مشترک نسبت به آن موضوع بحث نماییم.

🍀از جهت لغوی برای ضرر در کتب لغوی معانی مختلفی درج شده است:
۱- صحاح اللغه ضرر را خلاف نفع می‌داند.
۲- صاحب قاموس علاوه بر آن، معنای سوء حال را هم آورده است.
۳- نهایه ابن اثیر و مجمع البحرین ضرر را نقص در حق دانسته‌اند.
۴- مصباح المنیر ضرر را به معنای عمل ناپسند نسبت به یک شخص یا نقص در اعیان می‌گیرد.
۵- در مفردات راغب اصفهانی ، ضرر به سوء حال معنا شده، اعم از سوء حال نفس به خاطر قلت علم و فضل یا سوء حال بدن به خاطر فقدان عضوی از اعضا و یا به خاطر قلت مال و آبرو .

🍀کلمه «ضرار» نیز دارای معانی مختلفی است. ضرار بر وزن فعال مصدر باب مفاعله است. باب مفاعله دلالت بر اعمال طرفینی می‌کند. پس ضرار که مصدر باب مفاعله است مبین امکان ورود ضرر بر دو جانب است، بر خلاف «ضرر» که همیشه از یک طرف علیه طرف دیگر وارد می‌شود. با توجه به قید طرفینی بودن، برای ضرار معانی مختلفی پیشنهاد شده است:
معنای اول ضرار، مجازات بر ضرری است که از جانب دیگری به انسان می‌رسد و معنای دوم، ضرر رساندن متقابل دو نفر است به یکدیگر.
قول سوم این است که ضرر در مواردی است که شخصی به دیگری ضرر می‌رساند تا خودش منتفع گردد و ضرار در موردی است که با ضرر رسانیدن به دیگری، نفعی عاید شخص نشود.
بنابر قول چهارم ضرر و ضرار دارای معنای واحد هستند. این چهار معنا در نهایه ابن اثیر هم دیده می‌شود.
صاحب قاموس ، معنای پنجمی برای ضرار آورده و آن را معادل « ضیق » گرفته است.
در معنای ششم، ضرار به معنای اضرار عمدی و ضرر مشتمل بر اضرار عمدی و غیر عمدی است و چنانچه در مقابل هم قرار گیرند، ضرر، زیان زدن غیر ارادی است و ضرار، زیان زدن ارادی. مرحوم محقق نایینی ظاهرا این معنا را پذیرفته است.

🍀اختلاف نظر بین اهل لغت، به علت استعمالات مختلف کلمه ضرر امری طبیعی است، ولی این اختلاف به فقه نیز سرایت کرده و موجب اختلاف آرای فقهی شده است.

⬅️امام خمینی در کتاب الرسائل ،در تحت عنوان فوق، فرق بین ضرر و ضرار را چنین بیان کرده است:غالب استعمالات ضرر و مشتقات آن مالی یا نفسی است، ولی کاربرد ضرار و مشتقاتش در تضییق، اهمال، حرج، سختی و کلفت شایع و رایج است. پس ضرار به معنای اخیر غلبه دارد. در قرآن مجید هم هر جا کلمه ضرر استعمال شده به معنای ضرر مالی و جانی آمده است؛ ولی هر جا کلمه ضرار آمده به معنای تضییق و ایصال حرج است؛ مانند آیه شریفه «لا تضار والدة بولدها» و آیه نازل در خصوص مسجد ضرار :«و الذین اتخذوا مسجدا ضرارا و کفرا و تفریقا بین المؤمنین و ارصادا لمن حارب الله و رسوله من قبل و لیحلفن ان اردنا الا الحسنی و الله یشهد انهم لکاذبون». (آنانکه برگرفتند مسجدی تا بیازارند و کفر بورزند و میان مؤمنان جدایی افکنند، کمینگاهی برای آنان که با خدا و پیغمبرش نبرد کردند از پیش و همانا سوگند خوردند نخواستیم جز نیکوکاری و خدا گواه است که آنان دروغگویانند).

@mojtaba_amiri