#امید_فشندی
#یادداشت_189
#جلسه_329
#مشخصات_اسلام

🔰 از سر نویس یا از سر نوشت؟ (به‌راستی قلم به دست کیست؟)

استاد مطهری پرونده‌ی تحقیقاتی «علل انحطاط مسلمین» خود را از انسان و سرنوشت آغاز کرد و فهم نادرست مسلمانان را از قضا و قدر و سرنوشت، از اصلی‌ترین علل انحراف و انحطاط تمدن اسلامی برمی‌شمارد.

استاد قنبریان عزیز نیز اصطلاح رسایی در این زمینه دارند: حاکمیت‌های دینی سعی دارند که «آنچه هست» را «مساوی با «آنچه باید» جا بزنند و اینگونه الغا کنند که “چون هست” پس “باید باشد” و مورد رضایت خداوند و بر اساس خواست و اراده‌ی اوست.

طرفه اینکه عباسیان خود با #انقلاب و برآشوبی اراده‌ی مردم و با شعار «الرضا من آل محمد»، علیه نظم موجود اَموی قیام کردند اما پس از استقرار، خود از مروّجان اصلی جبرگرایی و اشعری‌گری شدند.

اما پرسش‌های اساسی بسیاری پیرامون حاکمیت مردم بر سرنوشت و اراده‌ی ملی مطرح است:

1. حاکمیت اراده‌ی ملی تا کجا مشروعیت دارد؟ مشروعیت حاکمیت اراده‌ی ملی مطلق است یا مقید؟

2. پایگاه این مشروعیت چیست؟ انسان و جامعه‌ی انسانی از چه گوهری برخوردار است که به حیث آن، اراده‌ی برخاسته از انسان را مشروع بدانیم؟

3. نسبت اراده‌ی ملی با حاکمیت سیاسی چیست؟ فقط در مرحله‌ی حدوث و استقرار میدان‌دار است یا ضامن بقا نیز خواهد بود؟

4. وضعیت حاکمیت اراده‌ی ملّی در نظام جمهوری اسلامی ایران چگونه است؟

5. چرا مردم را در دوران پیشاپیروزی با شعور «إِنَّ اللَّهَ لَا یغَیرُ مَا بِقَوْمٍ حَتَّىٰ یغَیرُوا مَا بِأَنْفُسِهِم» به میدان نهضت آوردیم، اما پس از استقرار حاکمیت می‌خواهیم با شعار «ذَٰلِكَ بِأَنَّ اللَّهَ لَمْ یكُ مُغَیرًا نِعْمَةً أَنْعَمَهَا عَلَىٰ قَوْمٍ حَتَّىٰ یغَیرُوا مَا بِأَنْفُسِهِمْ» در خانه نگه داریم؟!

18 مهر 1400

#یادداشت
#مشخصات_اسلام

#حامد_خواجه
#یادداشت_113
#جلسه_329

هنگامی که سخن از مردم و مردم سالاری می‌شود و به این باور می‌رسیم که مردم باید به صحنه بیایند، تا مشکلات حل شود، خود را جزء مردم نمی‌بینیم. این را نمی‌بینیم که ما خود هم جزئی از همین مردم هستیم و باید به صحنه بیاییم و اصلا این به میدان آمدن ما است که مردم را به صحنه می‌کشاند. همانگونه آقا در توصیف امام و حرکت امام می‌گویند: باید اراده كنید؛ باید تصمیم بگیرید؛ باید خواص و اثرگذاران در ذهن مردم وارد میدان شوند و مردم باید آمادۀ فداكارى باشند. در آن صورت همه كار خواهد شد و همۀ موفّقیتها به‏دست خواهد آمد.
خودِ او اوّل كسى بود كه وارد میدان شد. با ورود او به میدان، خواص آمدند؛ علما آمدند؛ روشن‏فكران آمدند؛ طلاب آمدند؛ دانشجویان آمدند؛ طبقات گوناگون مردم آمدند و در مدت چند سال، همۀ قشرها بتدریج به این نهضت عظیم پیوستند و در نتیجه، آن قدرت سیاسى و نظامى و تبلیغاتى كه در مقابل این نیروى عظیم مردمى قرار داشت، نتوانست مقاومت كند. نیروى ایمان، نیروى اراده، نیروى رهبرى حكیمانه و نیروى استقامت و صبر و پایدارى، نه فقط بر قدرت رژیم طاغوت فائق آمد، بلكه بر قدرت آمریکا هم كه پشت سر او بود، چیره شد. (مراسم یازدهمین سالگرد رحلت امام خمینی ره، 14/3/79)

#یادداشت
#حسین_علیمردانی
#مشخصات_اسلام
#جلسه_328
#جامعه

🔰نشخوار…

🔺وقتی مجموعه ای از انسان ها دور هم جمع می شوند، به سرعت به هم پیوند می خورند و عقاید و رفتارهای مشترکی از خود بروز می دهند.

نام این بروز جمعیت انسانی را فرهنگ می گذارند.

در واقع فرهنگ حاکی از گره خوردن یک مشت انسان است که شبیه به هم فکر یا عمل می کنند.

➖با دقت بیشتر نگاه کنیم

انسان ها در موقعیت هایی که فرهنگ روایتشان می کنیم، جان یکی می شوند.
یعنی فرد انسان در شرایط و موقعیت یکسان، تصمیم یکسان می گیرد.
این پدیده حاکی از این است که در انسانیت مشترک هستیم.

➖برعکس نگاه کنیم

به تعبیر دیگر در یک جامعه ی انسانی، آن هایی که شرایط مشابهی دارند، یک نوع بروز و عقاید دارند و یک طبقه ی فرهنگی ارائه می کنند.
(عجله نکن! منظور از شرایط مشابه، فقط بهره مندی مادی نیست که بخواهید کمونیستی تقریر کنید)

➖تفکر کنیم

آنچه باعث شکل گیری فرهنگ است، یک طبع انسانی مشترک است.
آنچه باعث می شود تا به یک معنا با صفت جمعی اعتقاد پیدا کنیم همین طبع است.

#یادداشت_مشخصات_اسلام
#محمد_صحرایی
#جلسه_328
#یادداشت_81
#هویت_جامعه

چند روزی هست که ذهنم درگیر مساله هویت جامعه است اما نمیتوانم مساله را برای خودم هضم کنم تا پیرامون آن یادداشتی بنویسم.
در مساله هویت جامعه میتوان مثل مرحوم مصباح به هستی شناسی معمول از انسان، تکیه زد و با استدلالهایی در این فضا، مساله ی هویت جامعه را رد کرد و همه چیز را به فرد برگرداند.
اما وقتی فرد بزرگ و عمیقی مثل علامه ی طباطبائی با آن دقتهای برهانی شان به این استحکام از مساله ی هویت مستقل جامعه به معنای تحقق نحوه وجود خاص در خارج بعنوان وجودی زائد بر وجود فرد فرد را مطرح میکنند در حالیکه طبیعتا به استدلالها و ردّهای دم دستی آیة الله مصباح یزدی نظر و توجه داشته اند مساله ی احتمال فهم و هستی شناسی اشتباه یا ناقص ما از انسان، در نظر پررنگ میشود.
بنظر میرسد مساله ی هویّتِ زندگی طور انسان در حلّ و فصلِ مساله ی هویّت جامعه، نقطه ی محوری باشد.
هویت زندگی طور انسان یعنی انسان یک وجود کش دار است که در دل زندگی اش دارد شکل میگیرد و زندگی مشترک انسانها، ساحتهای وجودی مشترک بین انسان ها را پدید می آورد که هویت جامعه هم به همین ساحت وجودی مشترک است.

بسم الله الرحمن الرحیم
#یادداشت
#مشخصات_اسلام
#محمد_حسین_خانی
#یادداشت_109
#جلسه_328

🔰مردم سالاری همان فیل مولاناست

جمهوری اسلامی از زمان تشکیل تا الان شعارهای داشته که سعی کرده همیشه از این شعارهایش دفاع کند و به آنها ملتزم باشد.

یکی از مهمترین این شعار ها مردم سالاری است اینکه مردم به معنی واقعی سالار و رئیس باشند و مسئولین نوکری مردم را بکنند و آنها را سالار خود بدانند.
(تصویری که ما عکس نقیضش را مشاهده می کنیم)

این گزاره در طول این چهل سال بروز و ظهور های داشته
مثلا در یک زمان اینکه زن و مرد حق رای داشته باشند و بتوانند نماینده و رئیس جمهور انتخاب کنند یکی از مصادیق مردم سالاری بوده. والبته الانم هست

اما آیا معنی صحیح و درستی که بنیان گذار این انقلاب از مردم سالاری مدنظرش بود همین مردم سالاریست یا نه ؟
این سوال جدی است.

حضرت آقا یکی از شئون مردم سالاری را انتخابات می دانند ولی محدود به انتخابات نه
اینکه حضرت استاد فرمودند برگ برنده ما در این دنیای استعمار زده مردم سالاری است
واین مردم سالاری با تقریر امام و آقا تو قوطی هیچ عطاری نیست.
ظاهرا یک حرف جدیدی است
یک تقریر عمیق از مردم سالاری که این لایه های ظاهری مردم سالاری را پشت سر گذاشته و می خواهد حقیقت خود را نشان بدهد.
رزقنا الله و ایاکم

#یادداشت
#مشخصات_اسلام

#حامد_خواجه
#یادداشت_112
#جلسه_327

⭕️نارسایی در تحلیل فلسفی از جامعه

در تحلیل‌های فلسفی از جامعه به وضوح نارسایی‌ داریم و فلسفه و فکرفلسفی ما پشتیبان فکر اجتماعی ما نیست.
در مقام دفاع از فلسفه شاید بتوان گفت که توجه به مفهوم جامعه و جامعه‌شناسی، رواج چندانی در محیط‌های فلسفی نداشته است و همانگونه که آقای فشندی در یادداشت‌ ۱۸۷ خود آوردند، بعید نیست که مفهوم جامعه همزمان با پیمان وستفالی، متولد شده باشد یعنی قرن ۱۷ میلادی و قبل از آن توجهی به این مفهوم نبوده است که فیلسوفان ما به آن التفات داشته باشند.
امّا این، آنچنان قابل قبول نیست، ما در تاریخ خود ابن خلدون را داریم که بعضا پدر جامعه شناسی خوانده می‌شود و او در قرن ۱۴ میلادی میزیسته‌ است؛ یعنی قبل از آنکه غرب ادعای جامعه‌شناسی داشته باشد، ما جامعه‌شناسی داشتیم. (فیش در این زمینه (https://eitaa.com/fishkalami/77))

گذشته از همه‌ی اینها ما اگر هیچ توجهی هم به مفهوم جامعه نداشتیم، به هر حال یک جامعه‌ای داشتیم و روابطی بین افراد جامعه برقرار بود که همین کافی بود که افکار را متوجه این روابط بکند. به هر حال آنچه که لازم است برای شکل‌گیری جامعه، انسان است و روابط بین آن‌ها؛ که این، با دو انسان هم شکل می‌گیرد. البته شاید بتوان در حکمت عملی تاحدی از این عنایت فلسفه به جامعه را یافت. و همچنین باید این را هم در نظر داشت که جریاناتی در تاریخ ما بوده است که فضا را برای فلسفه بسیار تنگ کرده بودند که حتی فیلسوف گاها امکان پشتیبانی از خود فلسفه را هم نداشته است و نارسایی‌هایی در خود فلسفه هم داشتیم و داریم.
🌺

#یادداشت_54
#جلسه_327
.
جدایی فلسفه از واقعیت های زندگی
.
امروزه با شکل گیری فضاهای جدید در جامعه برای تحقق مطلوب عالمان دینی در صحنه واقعیت های زندگی، با خلأهای تئوریک بسیاری مواجه می شویم . یکی از علومی که به شدت با این مشکل مواجه است، فلسفه است.
.
فلسفه مادر علوم است و بخصوص دستگاه حکمت متعالیه با نوع نگاه وجودی که ارائه می کند، با تمام پدیده های خارجی به نحو جدید تعامل می کند. اما آنچه در واقع می ببینیم، اینست که فلسفه و تفکر فلسفی فیلسوفان مسلمان پیش از انقلاب، لااقل، تاثیر زیادی در جامعه نداشته.
.
هیچ وقت ندیدیم تفاوت اصالت وجود و اصالت ماهیت را، در زندگی خود و قس علی هذا …
.
حتی نمی توانیم امتدادهای فلسفی را، در زندگی خود تصور کنیم و بگوییم بنا بر قول به وحدت وجود، این تفاوت در تعاملات جامعه حاصل خواهد شد و … .
.
این شرایط، یک دوراهی در مقابل فلسفه قرار می دهد؛ یا فلسفه خود را به صحنه اجتماع وصل می کند و از فکر فعال اجتماعی پشتیبانی می کند و یا اینکه نگاه های اعتباری و جدلی کما فی السابق، راهبری اجتماعی را ادامه می دهند و فلسفه از صحنه اجتماع به کلی، کنار خواهد رفت .

#یادداشت
#ابوذر_ظفری
#مشخصات_اسلام
#هویت
#یادداشتـ16
#جلسه_327

جوان را باهویّت بار بیاورید. اگر جامعه‌ای احساس هویّت نکرد، صداهای بلند تحکّم‌آمیز، راحت او را مغلوب خواهد کرد. آن که ایستادگی میکند، آن کسی است که احساس هویّت میکند؛ حالا این هویّت، گاهی هویّت ملّی است، گاهی هویّت دینی است، گاهی هویّت انسانی است، شرف است؛ هرچه؛ با هویّت باید بار بیایند. خوشبختانه امروز جامعه‌ی اسلامی ـ ایرانی ما یک هویّت ریشه‌دار و تاریخی و قوی و قابل استقامتی دارد که این را نشان هم داده؛ این را به جوانمان بایستی منتقل بکنیم. بالاخره پس مسئله‌ی فرهنگی مسئله‌ی مهمّی است؛ بخشهای فرهنگی باید احساس مسئولیّت کنند و در این زمینه باید کار کنند.۱۳۹۷/۰۳/۲۰
بیانات در دیدار جمعی از استادان، نخبگان و پژوهشگران دانشگاه‌ها

چه کسی این مسئولیت را برعهده دارد ؟
آموزش و پرورش ؟ حوزه ؟ دانشگاه ؟ سازمان های فرهنگی دولتی ؟
رسانه ملی ؟ سینما ؟

هویت جوان ما چگونه در حال شکل گیری است ؟
غیر از این است که دشمنان انقلاب ار طریق شکبه های مجازی ، سلبریتی ها ، ماهواره ها و ….. در حال ایجاد هویتی جدید در نسل جوان ماست …

ما کجای کار هستیم ؟

#يادداشت
#مشخصات_اسلام
#عقيل_رضانسب
#يادداشت_249 (بخش چهارم)
#جلسه_327

💠 تقریر نظر حضرت آیت الله مصباح یزدی (ره) در مورد نحوه وجود جامعه!

❇️ مفاهیم مورد نیاز برای فهم بحث هویت مستقل داشتن یا نداشتن جامعه

4️⃣ اصالت

🔷 سه معنای اصالت جامعه یا فرد در علوم اجتماعی
1️⃣ «اصالت» به‌معنای حقوقی
🔺 مقصود این است که آیا اولویت و تقدم از‌آنِ حقوق و مصالح جامعه باید باشد یا از‌آنِ حقوق و مصالح فرد.
🏷 «اصالت جامعه» به‌معنای حقوقی‌اش، چیزی جز اولویت و تقدم حقوق و مصالح اکثریت افراد جامعه، بر حقوق و مصالح اقلیت نیست؛ و «اصالت فرد» نیز جز به‌معنای تقدم حقوق و آزادی‌های فردی نیست
2️⃣ «اصالت» به‌معنای روان‌شناختی اجتماعی
🔺فرد انسانی، بر‌اثر زندگی اجتماعی، به‌شدت تحت‌تأثیر و نفوذ عمیق و همه‌جنبه جامعه واقع می‌شود و در همه ابعاد و وجوه حیات خود، از آن متأثر و منفعل می‌گردد. جامعه، با‌استفاده از دو نیروی قاهر «ارتباطات اجتماعی» و «باور‌داشت‌های مشترک»، فرد را می‌پرورد و تربیت می‌کند و او را صاحب شخصیتی خاص می‌سازد. فرد انسانی به‌ندرت بر‌خلاف جهت آب، شنا می‌کند و جوّ اجتماعی حاکم و افکار عمومی را نادیده می‌گیرد. پس، می‌توان گفت که «جامعه» اصل است و «فرد» فرع و تابع آن.
🏷اولاً: جامعه تنها عامل تکوین شخصیت فرد نیست، بلکه عوامل دیگری از‌قبیل «وراثت» نیز دست‌اندرکارند.
🏷ثانیاً: تأثیر و نفوذ عوامل سازندۀ شخصیت، به‌هیچ‌روی اختیار و ارادۀ آزاد فرد و سهم عظیم و سرنوشت‌ساز آن را نفی نمی‌کند.
🏷 ثالثاً: از «اصالت» روان‌شناختی جامعه هرگز نمی‌توان «اصالت» فلسفی آن را استنتاج کرد؛ و این کاری است که بسیاری از متفکران اجتماعی کرده‌اند.
3️⃣ «اصالت» به‌معنای فلسفی
🔺آیا فرد وجود حقیقی عینی دارد و جامعه وجود اعتباری، یا جامعه وجود حقیقی دارد و فرد وجود طفیلی و تبعی، یا هر‌دو وجود حقیقی دارند.
🔺غرض اصلی ما در این بخش پرداختن به همین مسئلۀ بسیار مهم است.
🔹 مدعای بسیاری از جامعه‌گرایان، اگر به زبان فلسفی ترجمه شود، این است که از اجتماع افراد انسانی، مرکبی حقیقی، به‌نام «جامعه» پدید می‌آید، که طبعاً آثار و خواصی دارد که در هیچ‌یک از آدمیان، قابل مشاهده نیست. به‌عبارت‌دیگر، انسان‌ها وقتی گرد هم می‌آیند تا زندگی‌ای را آغاز کنند و کارهای جمعی و عواید و منافع آن کارها را در‌میان خود تقسیم کنند، «ماده»‌ای می‌شوند برای یک «صورت» جدید به‌اسم «جامعه»

❇️ رد شخصیت و هویت مستقل داشتن جامعه

1️⃣ رد اینکه: اعتقادات، عواطف و افعال و انفعالات واحد دال بر روح جمعی واحد است

✅ تقریر: اعتقادات، عواطف، و افعال و انفعالات واحد، دال بر وجود یک روح جمعی واحد است که همه افراد را در تسخیر و تصرف خود دارد. همین روح جمعی، ملاک وجود حقیقی برای جامعه می‌باشد.
❌ رد: وحدتی که به اعتقادات، عواطف، و افعال و انفعالات مشترک افراد یک جامعه نسبت داده می‌شود، مفهومی و ماهوی است، نه وحدت شخصی؛ و حال‌آنکه آنچه با «وجود حقیقی» مساوی است و دال بر آن تواند بود، «وحدت شخصی» است، نه وحدت مفهومی. هر پدیده‌ای که در‌میان افراد یک جامعه اشتراک دارد، به شمارۀ آن افراد، دارای وجودهای شخصی متعدد خواهد بود؛ و اگر وحدتی به آن نسبت می‌دهیم وحدت مفهومی است،

2️⃣ رد اینکه: جامعه موجودی حقیقی مرکب از راه و رسم های عمل، احساس و اندیشه که همگی بیرون از افراد اجتماعی هستند

✅ تقریر: هر فرد انسانی، وقتی‌که وظیفه یا تعهدات خود را به‌جای می‌آورد، تکالیفی را اجرا می‌کند که خارج از او، در قوانین و آداب‌و‌رسوم، وجود یافته و تعیین شده‌اند. … وجود تکالیف و الزامات اجتماعی و باورها و آیین‌های دینی و مذهبی پیش‌از وجود یافتن فرد، به‌معنای وجود آنها در خارج از وجود اوست. نتیجه می‌گیریم که این‌گونه امور نه‌تنها در خارج از یک فرد، بلکه در خارج از همه افراد وجود دارند. … «جامعه» موجودی است حقیقی که مرکب است از همین راه ‌و ‌رسم‌های عمل، اندیشه و احساس که همگی در بیرون از افراد اجتماع‌اند.
❌ رد: وجود داشتن تکالیف و الزامات اجتماعی پیش‌از وجود یافتن فرد، جز به‌معنای وجود داشتن آنها در اذهان کسانی که نسبت به آنها عالم‌اند، نیست. به‌تعبیر‌دیگر، هر تکلیف و الزام اجتماعی، به شمارۀ افرادی که از آن آگاهی دارند وجود شخصی دارد، … وقتی‌که فردی از فلان تکلیف بی‌خبر است و سپس ازطریقی، مثلاً از راه مطالعۀ مجموعه قوانین یا رجوع به قانون‌شناسان و حقوق‌دانان، نسبت بدان عالم می‌شود صورت ذهنی جدیدی می‌یابد که تا‌کنون فاقد آن بود، … چیزی که از قلمرو علم یک کس بیرون است، ضرورتی ندارد که از قلمرو علم همگان خارج باشد.
از این مطلب مسلم نمی‌توان نتیجه گرفت که موجود حقیقی دیگری، به‌نام «جامعه» هست که واضع همه احکام و مقررات حاکم‌بر افراد و عالم به‌جمیع آنهاست.

#يادداشت
#مشخصات_اسلام
#عقيل_رضانسب
#يادداشت_249 (بخش دوم)
#جلسه_327

💠 تقریر نظر حضرت آیت الله مصباح یزدی (ره) در مورد نحوه وجود جامعه!

❇️ مفاهیم مورد نیاز برای فهم بحث هویت مستقل داشتن یا نداشتن جامعه

1️⃣ وحدت
🔺 عدم تمییز و تفکیک وحدت مفهومی و وحدت وجودی و خلط و درآمیختن این دو وحدت، زمینه‌ساز اشتباهات، فریب‌کاری‌ها و مغالطات فراوان شده و می‌شود.
🔺 اقسام وحدت مفهومی که فقط مفاهیم و ماهیات بدان متصف می‌شوند،
الف‌) وحدت نوعی: وحدتی که به هر ماهیت تام (نوع)، مانند انسان، اسب، درخت، و آب نسبت داده می‌شود «وحدت نوعی» نام دارد.
ب) وحدت جنسی: وحدتی که به‌جهت ماهوی و ذاتی مشترک میان چند ماهیت مرکب (جنس) نسبت داده می‌شود، «وحدت جنسی» خوانده می‌شود.
🔺 وحدت وجودی: وحدت وجودی (یا عددی یا شخصی) آن است که در موجود ذی‌ماهیت بر هر فردی از ماهیت حمل می‌شود. این وحدت ذاتاً صفت «وجود» فرد است، اگرچه بالعرض منسوب‌به «ماهیت» آن می‌گردد،
🏷 وقتی‌ درباره دو یا چند کس که در یک موضوع توافق دارند، گفته می‌شود که آنان عقیدۀ «واحد»‌ی دارند، «وحدت» مذکور، وحدت ماهوی نوعی است، نه وحدت شخصی؛ زیرا آن عقیده یک وجود ندارد، بلکه به تعداد افرادی که صاحب آن عقیده‌اند دارای وجودهای متعدد است؛
🏷 همچنین است زمانی‌که دو یا چند انسان نسبت‌به یک پدیده احساس و عاطفه یا عکس‌العمل «واحد»‌ی دارند، چرا‌که مثلاً احساس و عاطفه هر‌یک از آنان وجودی جداگانه دارد که قائم به نفس اوست و هیچ‌گونه ارتباط وجودی با احساس و عاطفه دیگری ندارد، «وحدت»‌ی که به این دو یا چند احساس و عاطفۀ همانند نسبت داده می‌شود، وحدتی است ماهوی و مفهومی.
🏷پس سخنانی از‌این‌قبیل که «بر‌اثر معاشرت و مصاحبت افراد انسانی با یکدیگر، احساسات و عواطف آنان درهم می‌آمیزند، ادغام می‌شوند، و وحدت می‌یابند» تعبیرات مسامحه‌آمیزی بیش نیست؛ زیرا نفس هر انسانی مستقل است و نفسانیات او نیز از نفسانیات دیگران استقلال دارد و احساسات و عواطف انسان‌ها نه با‌هم می‌آمیزند، نه در‌هم ادغام می‌شوند، و نه وحدت می‌یابند.

2️⃣ اتحاد
🔺وقتی‌که سخن از اتحاد دو شی‌ء (الف) و (ب) می‌رود، مقصود این نیست که (الف)، (ب) شده است یا (ب)، (الف) گشته است؛ همچنین مراد این نیست که یکی از آن‌دو زایل شده است و دیگری باقی مانده است یا اینکه هر‌دو از‌میان رفته‌اند و شی‌ء دیگری پدیدار گشته است.
🔺 معنای اتحاد این است که دو شی‌ء در‌عین‌آنکه هر‌دو به حال خود موجودند، وجه اشتراکی بیابند و یک نحو وحدتی حاصل کنند. البته محال است که دو چیز از همان حیثیت کثرتشان وحدتی بیابند، یعنی از همان جهت که دو چیزند، یک چیز باشند.
🔺 اتحاد فقط از‌آنِ اشیای کثیر است، از‌آن‌رو که «واحد»‌ند؛ خواه کثرتشان حقیقی باشد و وحدتشان اعتباری، و خواه کثرتشان اعتباری باشد و وحدتشان حقیقی.
🔺 مثالها: اتحاد «ماده» و «صورت» / اتحاد «عرض» و «جوهر» / اتحاد «نفس» و «بدن» / اتحاد چند «ماده» بر‌اثر «صورت» واحدی که به آنها تعلق می‌گیرد / اتحاد، «علت هستی‌بخش» با «معلولش» / اتحاد «عالم» و «معلوم»