طنازی مغز انسان را کشیده بود که هر 30 ثانیه “سلام فرمانده” را هشدار می دهد. از خیابان اصلی صفائیه درحال عبور بودم که صدای بلند از آن طرف خیابان بلند شد :”سلام فرمانده”، داخل اتوس که شدم ، صدای گوشی یک نفر این بود “سلام فرمانده”زمزمه این روزها  چرا اتفاق افتاده است،؟چرا این قدر با زندگی ما پیوند خوره است؟ و چرا توانسته به یک ندای همگانی تبدیل شود ، در این باره چند برش از این سرود را میتوان بررسی کرد:

1. تربیتی: سرود سلام فرمانده بر خلاف تولیدات معروفی مثل عزیزم حسین، ما دهه هشتادی و چند تولید دیگر که سعی شده با نمایش سلبریتی ها به مخاطبین دست بدهد؛  نسل نوجوان را هنوز درمسیر و آرمان انقلاب می بیند.و به شدت به او اعتماد دارد. نوجوان سرود سلام فرمانده ادامه دهنده واحیا کننده نسل پیشین است نه نسلی که درحال سوختن و از دست رفتن. نوجوان سلام فرمانده ما را به یاد جمله امام می اندازد که “سربازان من در گهواره هستند” . سلام فرمانده تلنگری است به تمام برداشت ها و داشت های ما از این نسل.

2. هویتی : سلام فرمانده ممزوجی از هویت اسلامی و ایرانی است. مفاهیم چون قیام، فرمانده، سرباز، امام زمان، و یاد کرد از قهرمانی چون میرزا کوچک خان در این شعر توانسته بین آرمان ها ونماد های جهان مسلمان ایرانی جمع کند. سلام فرمانده در دل خود داری یک تفکر و حامل یک فرهنگ تاریخی است.

3. اجتماعی: پویش سلام فرمانده و تجمع مردم برای زمزمه این شعر ما را متوجه یک نیاز در جامعه اسلامی میکند. در جامعه مناسکی چون محرم، ماه رمضان، اربعین حسینی، به شدت با زندگی اجتماعی مردم گره خورده و حاکمیت فرسنگ ها با فهم واراده مردمی در این مناسک فاصله دارد. اما بستری برای بروزات روحیه انقلابی جامعه موجود نیست. راهیپمایی ها 22 بهمن و روز قدس چنان از سوی حاکمیت تبلیغ و تسخیر شده است که قدرت اجتماعی سازی و بروزات خواست واراده مردم را گرفته است، ما نیازمند مناسکی فراتر از سلام فرمانده و گستره تر و عمومی تر برای تقویت روحیه انقلابی هستیم

.

4. سیاستی : سلام فرمانده با تصویر زمینه مناطق گیلان و مداحی که تا قبل از این سرودی نامی نداشت، نشان از راهبرد سیاستی غلط در پیشبرد کشور است. تهران تا موقعی محل تمرکز ثروت و قدرت باشد و خود را بانی همه فعالیت ها ببیند، به ندرت شاهد سلام فرمانده ها خواهیم بود.  انحصار بعد از مدتی رکود و فساد می آورد شکست انحصار با دیدن تمامی تنوعات فعالین حزب الله امکان دارد. خدا می داند چه مقدار تولیدات مانند سلام فرمانده ها داریم که پشت سد انحصار از بین رفته است.
5. مردمی سازی: دراین چند سال شاهد پخش فیلم هایی چون گاندو، خانه امن، اخراجی ها، دادستان، بوده ایم. این فیلم ها دارایی های هنری کمی دارند اما جز پرمخاطبین ترین برنامه های تلویزیون بوده اند . زبان تخصص هنری هنوز نتوانسته این این الگو را کشف کند به همین خاطر دائم دست به نقد می زند اما بیان نقل این اتفاق را ندارد.دوباره باید درباره هنر مردمی تامل کنیم. و رهیافت هایی را در این زمینه با تحلیل این تولیدات کشف کنیم.

برخی از انتقادات مطرح شده توسط مؤلف محترم در مورد اینکه بین مردان و زنان در برخی مزایا فرق گذاشته میشود(مثل اینکه مکانهای تمیز و خوب به آقایان اختصاص داده میشود و امثال این انتقادها ) را به جا میدانم و بعضا هم در راه اصلاح این رویه در مساجد و هیئاتی که بوده ام گام برداشته ام.

اما برخی از این تفاوتهای مطرح شده-که در ادامه اشاره میکنم- هم به نظر صحیح نمی آید و ناشی از نگاه فردی به دین یعنی همان نگاه سنتی است. وگرنه بر اساس نگاه اجتماعی به اسلام -که اتفاقا این نوع نگاه در متفکران و معماران انقلاب اسلامی مثل امام ره و علامه ره و شاگردان این دو اسلام شناس بزرگ مطرح شده یا به بلوغ خود رسیده است- چنین تفاوتهایی نه تنها تبعیض نیست بلکه عین عدالت است.

توضیح بیشتر اینکه اگر به مسئولیت های اجتماعی زنان و مردان توجه شود و جایگاه زنان و مردان از این زاویه نگاه شود دیگر بعضی از این اشکالات وارد نخواهد بود. مثلا اینکه چرا محراب سمت آقایان است به خاطر این است امام جماعت باید از آقایان باشد! این هم به خاطر کارکردهای امام جماعت و وظایف و مسئولیتهای ایشان است که در اسلام این وظایف از خانمها خواسته نشده است. نقشهایی که آقایان باید ایفا کند با نقشهایی که خانمها باید ایفا کنند متفاوت است و البته همه اینها هم متناسب با حقایق تکوینی خلقت مردان و زنان است و این نه فضلی برای آقایان است و نه نقصی برای خانمها! بله اگر تفاوت بر اساس این معیار نباشد قطعا مردود است و باید اصلاح شود.

نکته آخر هم در رابطه با عدالت جنسیتی است که در فرمایشات مؤلف محترم مطرح شده بود. باید دقت کرد که عدالت جنسیتی ای که در غرب با ادعای احقاق حقوق زنان مطرح شد در واقع تضییع حقوق زنان بود و بی عدالتی نسبت به ایشان. بررسی ریشه های فمینیسم در غرب موید این مطلب است. سرمایه دارانی که برای دستیابی به کارگران ارزانتر و مطیعتر پای زنان را به کارخانه ها باز کردند و حقیقت امر همین بود و آن شعارهای نفی تبعیض بین مردان و زنان و عدالت جنسیتی پوششی بود برای استثمار زنان نه احقاق حقوق از دست رفته ایشان. این که هر کاری که مردان میکنند زنان هم باید آزاد باشند که انجام بدهند و هر مسئولیتی که مردان دارند باید به زنان هم داده شود نه تنها خدمت به زنان نیست بلکه خیانت به زنان و نادیده گرفتن زن بودن ایشان است. عدالت نسبت به زن این است که در مسئولیتهایی که به عهده اش میگذاری و حقوقی که برای او در نظر میگیری حقیقت زن بودن او را لحاظ کنی و لوازم جسمی و روحی و عاطفی او را نیز به رسمیت بشناسی و همانطور که عرض شد حقایق تکوینی خلقت او را در نظر بگیری.

خلاصه اینکه باید مراقب باشیم که انتقاداتی که با دغدغه‌ی صحیحی مطرح میشوند، موجب سوء استفاده قرار نگیرد که برداشتهایی را به مولف محترم نسبت بدهند که او از آن نسبتها خیلی فاصله دارد.

در ابتدا باید عرض کنم که هر نقدی به ایشان را اولا متوجه خودمان میدانم. از دید این حقیر ایشان با دغدغه و نیتی خوب به عرصه ی مطالعات اجتماعی تشیع پا گذاشته اند و اگر ضعفی در کار ایشان هست که هست ما هم در آن سهیم هستیم. باید از چنین افرادی حتما پشتیبانی صورت پذیرد. ایشان خود را به جامعه مذهبی متعلق میداند و نقد میکند و این بسیار مغتنم است.  اگر این نقدها شنیده نشود آفات زیادی در پی دارد؛ به سهولت چنین منتقدینی از طرف جریانهای رقیب جذب میشوند و ما هم آسیبهای احتمالی را برطرف نمیکنیم و همینطور اشخاص متعددی دچار این آفات میشوند و به سرنوشت مشابه دچار میشوند و چه بسا خود ما هم به همین آسیبها مبتلا شویم!

دغدغه ای که ایشان در مقدمه مطرح میکنند خیلی خوب است و خود ما بسیاری از آنها را بین خودمان مطرح میکنیم. لذا اگر کسی از بیرون این حرفها رو زد باید از او به گرمی استقبال کنیم و اگر نقدی داریم و فهم و تقریری بهتر داریم به ایشان هدیه کنیم. مثل مسائلی که در زیست دینی مذهبی های ما مطرح است و پاسخ درخوری دریافت نمیکند(هر چند که این سوالها ابتداء سوال خود قشر مذهبی نباشد و در پی مطرح شدن توسط دیگران به سوال این قشر تبدیل شده باشد).

نکته درس‌آموز دیگر اینکه توصیف کردن و فضاسازی کردن خیلی در قلم ایشان مشهود است و با همین کار تاثیر زیادی در مخاطب میگذارند و حال آنکه ما غالبا به دنبال استدلالیم و از این نکته غفلت میکنیم.

در چند جای این نوشته ها نقدهای جدی به جریان به اصطلاح اصلاح طلب به چشم میخورد که در کنار نقدهای ایشان به سایر جریانهای سیاسی نشان از آزاداندیشی و عدم وابستگی فکری به جریان های موجود در جامعه بود و حال آنکه خود بنده تا قبل از خواندن این کتاب تصور دیگری داشتم.

یکی از نقاط محل اشکال این کتاب عدم اشراف مولف محترم بر آراء و اندیشه های اشخاصی بود که از ایشان در این کتاب نام برده شده بود؛ که در نتیجه منجر به قضاوتهای ناصحیح و گاها در نقطه ی مقابل واقع میشد. اما نکته ای که میخواهم عرض کنم این است که این آفت به سهولت میتواند گریبان ما را هم بگیرد و چه بسا همین الان هم بعضا مبتلا هستیم. به نظرم اجرای کامل نرم افزار حلقه در بعد مطالعاتی میتواند در دفع این آفت به ما کمک کند. یعنی یک جمع فعال که هر کدام مسلط بر  اندیشه ها و سیر فکری و علمی و زندگی یک عالم یا متفکر باشند.

نکته آخر این که حوزه باید پناهگاه و ملجأ فکری آحاد افراد جامعه و خصوصا صاحبان اندیشه باشد و این منافاتی با نقد کردن اندیشه ها ندارد.آغوش باز حوزه برای استقبال از چنین اشخاصی فرصت جذب را از دیگران خواهد گرفت. خاطره ای که ایشان از برخورد آیت الله مصباح با یکی از کتابهایشان ذکر کردند از این جهت قابل تحسین است.به فرموده ی حضرت مولا: من ضیعه الاقرب اتیح له الابعد.

بسم الله الرحمن الرحیم
ادامه ی یادداشت قبل:
( علت دو یادداشت کردنشان میزان وقتی است که صرفشان شده است)

۳. حاجت حلقه به “به معرض نمایش درآوردن کمالات“ اش

اتفاقا حلقه یاندیشه کلامی هم دچار یک منگی در عمل شده است ( البته نسبت دادن این مساله شاید کمی گزافه باشد)، اگر چه حالش از بررسی هم عبور کرده است ولی گویی یک حالتی حاکم است که علیرغم اینکه همه چیز بررسی شده طور هستند، اما انگار بررسی نشده اند، یعنی در مقام عمل که قرار میگیریم انگار حس میکنیم نه هنوز معلوم نیست این کر اصل است یا دیگری؟ این یکی مفید تر است یا آن یکی؟ فلسفه ی این کار این دو چیز است یا آن سه چیز؟ در حالیکه فهرست 4 5 عنصری ای بیشتر جلوی رویمان نیست و بالاخره بالا برویم و پایین بیاییم همین عناصر هستند، و همه شان هم فایده شان تجربه شده است. پس فقط کافی است که همه ش ان را به کمال رساند و با جدیت انجامشان داد.
پس در حلقه هم فصل، فصل عمل است…
باز هم البته بیش از این قابل توضیح است.

به نظر میرسد هر سه ی اینها شایسته ی توجه و فهمیده شدن اند، البته امعان نظر به این مساله نباید امتداد مورد ۲ باشد.

البته مرز میان #کار_بی_فکر و #فکر_بی_کار‌ مرزی خطی نیست، یا بعبارتی تمایز این‌ دو حالت از یکدیگر تمایزی صفر و یکی نیست، تا تصور شود بخاطر #فصل_عمل بودن باید فکر و برنامه ریزی نداشت. در واقع کارها قطعا احتیاج به توجه و تفکر دارند.
اما به هر ترتیب دیگر ابن عقیل یا سیوطی هر کدام که باشد، باید دیگر کتاب را باز کرد و خواند.
تطبیقش در ما نحن فیه فعلا با خودمان.

مورد ۱ مساله ای در اندیشه ی اجتماعی ماست، اما مورد ۲ و ۳ تحلیل های میدانی اند.

دیدن ۲ و دیدن ۳ خیلی اهمیت دارند و ما را کمک میکنند تا با وقوف بر مساله کار‌ را به درستی هر چه تمام تر انجام دهیم.

دیدن ۲ و ۳ یعنی خود را به موقفی که دیده بان از آنجا ما را دیده است نزدیک‌کنیم.