مفهوم فایده

بسم الله الرحمن الرحیم
#یادداشت
#محمد_حسن_زاده
#گفتمان_جامع
#یادداشت_143
#جلسه_352
#نظر_مخالف

🔰مفهوم فایده
در جلسه امروز یکی از رفقا مطرح کردند که مفهوم «فایده» را باید از دید فلسفه انسان نگاه کنیم و بیان کردند بر اساس آن تمامی اعمال آدمی بر اساس فایده است لکن اختلاف در دید انسان هاست که چه چیز را فایده می دانند و بر اساس آن اعمال خود را سامان می دهند.

لکن این بیان محل خدشه است.

اولا این جایگاه معمولا از واژه «غرض» استفاده میشود، نه فایده و می گویند همه افعال انسان با غرضی انجام میشوند و اساسا انسان بر اساس غرض فعل انجام می دهد.

دوما این استعمال عام، استعمال عرفی نیست. عرف فایده را در مقابل بیهوده و لغو قرار میدهد و اعمال انسانی را به کارهای با فایده و کارهای بی فایده و بیهوده تقسیم میکند. در حالی که طبق این بیان عام هیچ عمل بی فایده ای نداریم.
مثلا عرف بین بیع و بازی با کارت فرق میگذارد و یکی را با فایده و دیگری را لغو می داند.

سوما ما در مقام بیان مشخصات اسلام هستیم و میخواهیم بیان کنیم که کارهای بیهوده و لغو از نظر اسلام بی ارزش و ممنوع است در حالی که این بیان که همه افعال انسان فایده محور اصلا مشخصه نیست و هیچ چیز خاصی را بیان نمیکند.
در اینجا می خواهیم بگوییم اسلام علاوه بر اینکه کار مضر و با نتیجه خراب را ممنوع میکند( مثل ربا) کار بی فایده و لغو را نیز ممنوع میکند ( مثل رقصیدن)

آیا اصالت فایده، قاعده ای بی فایده است؟

#یادداشت
#مشخصات_اسلام
#ازنظرایدئولوژی
#سیدمرتضی_شرافت
#جلسه_352
#یادداشت_71
#اصالت_فایده
#سوال

🔰آیا اصالت فایده، قاعده ای بی فایده است؟

در رابطه با اصل فایده در اسلام
این قاعده را باید به درستی معنا کرد.
آیا هیچ مکتبی این اصل را زیر پا می گذارد؟
بنا به هر مکتبی ما به دنبال فایده و منفعت هستیم و هر مکتبی برای افعال و اعمالی که از پیروان خود توقع دارد اهدافی در نظر می گیرد.
اما فایده در اسلام به چه معناست. و این اصل چه ثمره ای دارد.
طبق یک نظر همه اعمال و افعال موجود در دنیا فایده ای دارد.. به خصوص اگر این نگاه را با منافع معنوی و باطنی نیز ادغام کنیم. در چنین نگاهی هر خسران مادی ای نیز می تواند موجب منفعت بزرگتری برای انسان شود. و اصلا چنین اصلی انسان را از دستیابی و به دنبال به نتیجه بودن خارج می کند.
در چنین نگاهی هر چه پیش آید خوش آید و هر اتفاقی برای انسان فایده و بلکه بزرگترین فایده را دارد.
آیا در چنین نگاهی اصلا می توان از فایده و منفعت صحبت کرد؟

اما از جهتی اسلام هر عملی را برای یک فایده می خواهد. حتی علم را که همه فایده و سود ان را اذعان می کنند را تقسیم می کند به علم ینفع و علم لاینفع!
در این نگاه همه اعمال و رفتار انسان باید در راستای رشد و تقرب به مقصد انسان باشد و فایده چنین معنایی دارد.
در این فضا کاری که انسان را در مسیر صعودش کمک نکند بی فایده محسوب می شود. و اینجاست که معنای لغو به میان می اید.

آیا امر به معروف و نهی از منکر تئوری خدمت است؟! (تأملی بر بیان استاد شهید مطهری)

#يادداشت
#مشخصات_اسلام
#عقيل_رضانسب
#يادداشت_273 (بخش 1)
#جلسه_352

💠 آیا امر به معروف و نهی از منکر تئوری خدمت است؟! (تأملی بر بیان استاد شهید مطهری)

1️⃣ تقریر نظر شهید مطهری

شهید مطهری در کتاب #ده_گفتار یک گفتار را به بحث امر به معروف و نهی از منکر اختصاص می دهند، [1] ایشان بعد از بیان اینکه آیات و روایاتی که در این باب وجود دارد اینقدر شدید است که به قول شهید ثانی کمر آدم را می شکند، اشاره ای به مسائلی که فقها در این باب مطرح می کنند می نمایند مسائلی مثل: «معنای منکر و معروف، عینی یا کفایی بودن وجوب ایندو، شروط و مراتب ا.م و ن.م» بعد از آن تاریخچه ای از ا.م و ن.م بیان می کنند و در نهایت تحلیل خودشان را ارائه می دهند.
در تاریخچه اشاره به به #نهاد_حسبه در تاریخ اسلام می کنند که نهادی بوده که پایه دینی داشته و از شئون حکومت بوده، و وظیفه ا.م و ن.م را بر عهده داشته است. و در جمعبندی حسبه می فرمایند: «هرچند حسبه و احتساب از آن نظر كه وابسته به دستگاه حكومت و خلافت بوده نمى‏توانسته كاملًا اسلامى باشد، اما نظر به اينكه خواسته مردم در مورد اجراى احكام و مقررات اسلامى آن را به وجود آورده بود، نسبتاً دايره مفيد و ثمربخشى بوده است و حتى كتابهاى بسيار خوب و نفيس در موضوع حسبه و وظايف محتسب نوشته شده است.» [ص194] و البته می فرمایند که نهاد حسبه عامل بی مسئولیتی مردم نیز نبوده و مردم خود را در قبال ا.م و ن.م موظف می دانستند.
بعد وارد تحلیل خودشان می شوند:
در تحلیل خودشان ابتدا آیات و روایاتی که اهمیت این #واجب_فراموش_شده را بیان می کنند می آورند؛ آیه 71 سوره توبه که در آن «لازمه ايمان حقيقى و واقعى رابطه وِداد و علاقه به سرنوشت يكديگر است. و لازمه اين محبت و علاقه امر به معروف و نهى از منكر است.» [ص196] سپس این حدیث معروف از آقا امام باقر علیه السلام را می آورند که ««بِها تُقامُ الْفَرائِضُ وَ تَأْمَنُ الْمَذاهِبُ وَ تَحِلُّ الْمَكاسِبُ وَ تُرَدُّ الْمَظالِمُ وَ تُعْمَرُ الْارْضُ وَ يُنْتَصَفُ مِنَ الأَعْداءِ وَ يَسْتَقيمُ الْامْرُ». و اظهار تأسف می کنند که وضع امروز ما نسبت به گذشته در این مسئله خیلی بدتر است. علت بی تفاوتی مردم در مقابل این واجب را نیز محدود شدن فکر مردم در زمینه دینی بودن امور است، و آن گستردگی که مثلاً نهاد حسبه برای امر دینی در نظر داشت را امروزه دینی نمی دانند. و البته از وضعی که ا.م و ن.م در معاصر پیدا کرده و خود همین عاملی برای انزجار مردم شده است گلایه مند هستند، بیان شهید آیت را می آورند که این اصل را #اصل_فراموش_شده می دانند و علت آن را این می دانند که «اين خود ما بوديم كه اين اصل را به صورتى درآورديم كه مردم را بيزار كرديم و اين اصل را فراموشانديم. در گذشته نزديك يك عده مردم ماجراجو و شرور بالطبع كه مى‏خواستند ماجراجويى كنند و حساب خرده‏هاى خود را با ديگران صاف كنند، اين اصل مقدس را دستاويز قرار مى‏دادند، چند صباحى در گوشه مدرسه زندگى مى‏كردند و براى خود عبايى و ردايى و عمامه و نعلينى و ريش و هيكلى مى‏ساختند و بعد به جان مردم مى‏افتادند. چه جرمها و جنايتها كه به اين نام نشد! و چه منكرات شنيع كه به نام نهى از منكر واقع نشد!» [ص199]
در نهایت ایشان با بیان دوگانه #پند_یا_بند و مؤثر دانستن هر دو، ولی راه منحصر در این دو نمی دانند و راه پیشنهادی خودشان که تأکید ویژه ای نیز بر آن دارند را بیان می کنند.
این راه را هم با توجه به سه مرحله انکار به قلب و لسان و ید، راه #اخلاص_و_عمل می دانند و می فرمایند:
«ما معمولًا از مرحله قلب به جاى آنكه‏ اخلاص و حسن نيت و علاقه به سرنوشت مسلمانان را درك كنيم، جوش و خروش و عصبانيتهاى بيجا مى‏فهميم؛ و از مرحله زبان به جاى آنكه بيانهاى روشن كننده و منطقى بفهميم كه قرآن مى‏فرمايد: ادْعُ إِلى‏ سَبِيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَ الْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ ، موعظه‏ها و پندهاى تحكم‏آميز مى‏فهميم؛ و از مرحله يد و عمل هم به جاى اينكه تبليغ عملى و حسن عمل و همچنين تدابير عملى بفهميم، تنها اين مطلب را فهميده‏ايم كه بايد اعمال زور كرد.» [ص201]

آیا امر به معروف و نهی از منکر تئوری خدمت است؟! (تأملی بر بیان استاد شهید مطهری)

#يادداشت
#مشخصات_اسلام
#عقيل_رضانسب
#يادداشت_273 (بخش 2)
#جلسه_352

💠 آیا امر به معروف و نهی از منکر تئوری خدمت است؟! (تأملی بر بیان استاد شهید مطهری)

1️⃣ تقریر نظر شهید مطهری

همانطور که می بینیم ایشان مرحله ید را به این سبک معنای می کنند که خودمان عمل کنیم و با عمل خود دیگران را به معروف بکشانیم و از منکر باز بداریم! دو متن هم از شیخ طوسی می آورند که این برداشتشان را تقویت کند،
«و الامر بالمعروف يكون باليد و اللسان. فاما باليد فهو ان يفعل المعروف و يجتنب المنكر على وجه يتأسى به الناس.»
النهاية في مجرد الفقه و الفتاوى؛ ص: 299
لذا نتیجه می گیرند که «امر به معروف و نهى از منكر از طريق حسن عمل، سبب مؤثر و كاملى است و ممكن نيست بى‏اثر بماند، خصوصاً اگر به پند و اندرزهاى خوب زبانى ضميمه شود كه هر مقامى سخنى را ايجاب مى‏كند و هر دردى دوائى دارد.» [ص203]
بعد هم به حدیث زیر استناد می کنند که:
«مَنْ نَصَبَ نَفْسَهُ لِلنّاسِ اماماً فَلْيَبْدَأْ بِتَعْليمِ نَفْسِهِ قَبْلَ تَعْليمِ غَيْرِهِ وَ لْيَكُنْ تَأْديبُهُ بِسيرَتِهِ قَبْلَ تَأْديبِهِ بِلِسانِهِ، وَ مُعَلِّمُ نَفْسِهِ وَ مُؤَدِّبُها أَحَقُّ بِالْاجْلالِ مِنْ مُعَلِّمِ النّاسِ وَ مُؤَدِّبِهِمْ‏».
البته عمل فردی هم در دنیای امروز چندان اثر ندارد، لذا باید عمل جمعی داشته باشیم.
برای اینکه عمل مؤثر واقع بشود، باید تدابیر عملی اندیشید و به منطقی اندیشید که چطور می توان این عمل را طوری انجام داد که بیشترین اثر را در مردم بگذارد.
و در جمعبندی نهایی نظریه خودشان می فرمایند:
«خلاصه اينكه اگر ما راستى مى‏خواهيم اين اصل فراموش شده را زنده كنيم بايد مكتبى و روشى به وجود آوريم عملى (نه زبانى فقط) و در عين حال اجتماعى (نه انفرادى) و در عين حال منطقى و مبتنى بر اصول علمى علم النفسى و اجتماعى.» [ص208]
و در تکمله این بیان می فرمایند:
«اساس امر به معروف و نهى از منكر نيكوكارى است. مگر ممكن است كسى بخواهد از خودگذشتگى كند و خود را در خدمت خلق خدا قرار دهد، بخواهد خودش خوب باشد و به مردم خوبى كند و آنگاه قدرتى بتواند جلو خوبى خود او يا خوبى كردن او را بگيرد؟! مگر مى‏شود به مردم گفت خوب نباشيد و به مردم خوبى نكنيد؟!.» [ص208]

[1] مجموعه آثار شهيد مطهري (امر به معروف و نهى از منكر(ده گفتار))، ج‏20، ص: 189-210

اصالت فایده

#یادداشت
#حمزه_وطن_فدا
#مشخصات_اسلام
#یادداشت_111
#جلسه_352
#موضوع_جزیی : #اصالت_فایده
#نوع_یادداشت: تحلیلی

💠شهید مطهری و شجاعت طرح عنوان #اصالت_فایده به عنوان مشخصه اسلام

▫️اصالت فایده نام #مکتبی شناخته شده در مغرب زمین است که به دیدگاه خاصی که در قرن هجدهم توسط برخی فیلسوفان رادیکال انگلیسی مثل #جرمی_بنتام مطرح شده اشاره دارد ، در این دیدگاه ، معیار درستی هر عملی نقش آن در ایجاد بیشترین خوشی برای بیشترین تعداد افراد است.
این دیدگاه به ظاهر دیدگاهی اصلاحی در حوزه رویکردهای اخلاقی است و قضاوت پیرامون خوبی یا بدی ، درستی یا نادرستی یک فعل را به پیامدهای یک فعل بر میگرداند و اینگونه صف آرایی روشنی شکل میگیرد در مقابل مکاتب و دیدگاه هایی که ملاک قضاوت پیرامون یک فعل را به خود فعل نسبت میدهند و درستی و نادرستی آن را در خود فعل جستجو میکنند نه کارکردها و پیامد های آن .

▫️استاد مطهری اگر چه نامی از این مکاتب و درگیری های آنها به میان نمی آورند، اما به نظر میرسد فکر ایشان در نظارت و مواجهه با همین دیدگاه ها تولید و عرضه گردیده است .
و بر خلاف تصور اولیه که احتمالا در نزاع میان دیدگاه اصالت فایده با دیدگاه دیگر که از آن میتوان با تسامح به اصالت ذات؟ یاد کرد (هر چه فکر کردم اسم خوبی به ذهنم نرسید، سرچ ها هم جواب نداد ) شهید مطهری جانب اصالت ذات را گرفته و اصالت فایده را به نقد بنشیند ، اتفاقا ایشان در جانب اصالت فایده ایستاده و به استقبال آن میرود.
هر چند که قطعا مبتنی بر اقتداری که در اندیشه اسلامی وجود دارد با تقریری نو ، اندیشه و محتوای دیگران ذیل این عنوان را تحول و ارتقایی ویژه میبخشند و این واژه و مفهوم را از چنگ نامادری های آن نجات داده به آغوش تفکر اسلامی برمیگردانند.

➖در نگاه مرسوم دینی( فقهی – اخلاقی – عرفانی ) ارزش هر عملی متناسب نسبتی است که آن عمل یا با متن مقدس یا با عالم قدس بر قرار کرده است
این عمل خوب و درست است چون خدا گفته است ، چون خدایی است
➖در نگاه مرسوم اخلاقی ارزش افعال به دوری و نزدیکی آن به حالت تعادل انسان بستگی پیدا میکند
تعادل انسانی در نقطه شجاعت است ، اگر از آن تجاوز شود به تهور میرسد و اگر از آن عقب افتادگی پیش بیاید جبن است و در هر دو صورت با فعلی نادرست مواجهیم
➖در نگاه فلسفه اخلاقی یا مبانی حکمت عملی هم با بحث حسن و قبح ، درستی و نادرستی افعال را به ذات آنها نسبت داده اند

▫️و هیچ کدام در بررسی یک فعل به کارکرد ها و اثرات آن عنایت مستقیمی نداشته اند .
اگر چه شاید به شکل ارتکازی در هر یک از این دیدگاه ها به نوعی مقوله فایده هم دیده شده باشد ، یعنی مثلا فقیه اگر بتواند امری را به دین مستند کند خیالش راحت است که مبتنی بر مفسده و مصلحتی این حکم جعل شده است و لذا به شکل طبیعی مقوله فایده مندی آن تامین میشود یا فیلسوف اخلاق معتقد باشد هر عمل حسنی حتما نافع و فایده مند است یا عالم اخلاقی نقطه تعادل در حیات انسانی فایده مند ترین موقف فردی و اجتماعی قلمداد کند، اما از آنجا که فایده مندی در ملاک ارزش گذاری قرار نگرفته است در عمل مورد توجه قرار نمی گیرد
یعنی فقیه در تشخیص حکم و موضوع مشکوک ، در کشف استناد یک فعل به شارع ، فایده مندی را لحاظ نمی کند ، به دنبال کشف فایده یک دستور شرعی نمیرود ، نتیجه خاصی را از هیچ فعلی دنبال نمی کند و صرف اینکه عملی مستند به شرع است از وجاهت کافی برای عمل و دعوت به آن برخوردار میشود.

✅و اینجاست که عقلانیت ویژه شهید مطهری ایشان را وامیدارد که از استعمال عبارت اصالت فایده و جانبداری از این دیدگاه نهراسیده بلکه با صراحت به عنوان مشخصه ای از مشخصات اسلام حقیقی که آن را از دین هایی تحریف شده چون مسیحیت یا اسلام اهل سنت جدا میسازد ، بر اصالت فایده تاکید ورزد

▫️پس میتوان گفت، در اسلام هر گزاره و دستوری ، هر فعل و انفعالی باید فایده ای مشخص داشته باشد و صرف بررسی حسن و قبح ذاتی یا صرف صحت استناد به شارع مطلوبیت یک عمل را تمام نمی کند بلکه هر یک از این امور اگر به درستی فهم شده باشد کاشف از این است که این عمل مفید فایده است.

⬅️ادامه

آیا امر به معروف و نهی از منکر تئوری خدمت است؟! (تأملی در بیان استاد شهید مطهری)

#يادداشت
#مشخصات_اسلام
#عقيل_رضانسب
#يادداشت_274 (بخش 1)
#جلسه_352

💠 آیا امر به معروف و نهی از منکر تئوری خدمت است؟! (تأملی در بیان استاد شهید مطهری)

❇️ تأملاتی بر بیان استاد شهید مطهری

همانطور که در یادداشت قبل نظر شهید مطهری تقریر شد ایشان در نهایت امر به معروف و نهی از منکر را به نیکوکاری و عمل صالح انجام دادن بر می گردانند، به عبارتی طرح ایشان برای احیای ا.م و ن.م این است که خودمان عمل کنیم، به صورت جمعی هم وارد عمل نیک انجام دادن شویم، این عمل جمعی مان هم با تدابیر عملی و منطقی طوری انجام شود که احتمال تأثیر آن در فضای اجتماعی به حداکثر برسد.
چیزی که ایشان در نهایت از آب در می آورند را می توان تئوری خدمت به جامعه با انجام اعمال نیک دانست و از این راه جامعه را به صلاح کشاند.

1️⃣ تبدیل امر به معروف به تعاون علی البرّ و التقوی!
به نظر باید عناوین دینی هر کدام معنای خودش را حفظ کند، هر چند که قطعاً بده بستان با هم دارند، چیزی که ایشان از آب در می آورند، ذیل قاعده «تعاونوا علی البرّ و التقوی» جا می شود تا ذیل «امر به معروف و نهی از منکر»؛ به نظر می رسد که استاد شهید چیزی که از آب در آوردند مخالف ظهور اولیه واژه «امر» و «نهی» است، یعنی امر و نهی را تأویل به این ببری که با عملت طرف را دعوت کن خلاف ظهور اولیه این الفاظ است، یعنی اینکه من عمل صالح انجام بدهم تا جامعه از من الگو برداری کند را هیچ کسی امر و نهی نمی داند.

2️⃣ تبدیل انکار به قلب به خیرخواهی
همچنین عناوینی مثل خیرخواهی و موعظه نیز عناوین مستقلی هستند و این دو غیر از امر و نهی هستند، یعنی اگر توانایی جلوگیری از منکر به ید و لسان را نداری نهایتاً باید در قلب نسبت به انجام آن منکر منزجر باشی و حتی اگر می توانی این انزجار نسبت به منکر را در رفتار خود نشان بدهی؛ اینکه انکار به قلب بشود حسن نیست و علاقه به سرنوشت مسلمانان تبدیل معنای انکار به قلب است به خیرخواهی در قلب! بله کسی که می خواهد نسبت به یک منکری قلباً منجر باشد باید از سر خیرخواهی و حسن نیت و علاقه به سرنوشت مسلمانان باشد، ولی این دلیل نمی شود که معنای انکار به قلب این موارد باشد.

3️⃣ تبدیل انکار به لسان به موعظه
در مورد انکار به لسان نیز به نظر می رسد چیزی که ایشان از آب در می آورند موعظه است در حالی که موعظه هم غیر از امر و نهی است، معنای امر و نهی روشن است یعنی واقعاً معلوم است که شما داری از این کار نهی می کنی و به این کار امر می کنی، و حتماً یک نحوه علو و تحکم در آن هست؛ بله موعظه و دعوت به خیر به زبان لین خود عنوان مهمی است و چه بسا در مراحل اولیه قضیه با همین موعظه و دعوت به خیر به زبان لین حل بشود و نیازی به امر و نهی نباشد، و حتی شاید بشود دعوت به خیر و موعظه را مراحل اولیه امر و نهی لسانی دانست، ولی اینکه عده ای به شکل انزجار آمیزی این امر و نهی لسانی را اجرا می کنند دلیلی نمی شود که معنای امر و نهی لسانی به موعظه تبدیل شود.
🔺 واقع این است که بد معنا شدن این دو مرحله (قلب و لسان) ریشه در بد معنا کردن مرحله ید دارد، که در عنوان بعدی بیشتر توضیح داده می شود.
.

آیا امر به معروف و نهی از منکر تئوری خدمت است؟! (تأملی در بیان استاد شهید مطهری)

#يادداشت
#مشخصات_اسلام
#عقيل_رضانسب
#يادداشت_274 (بخش 2)
#جلسه_352

💠 آیا امر به معروف و نهی از منکر تئوری خدمت است؟! (تأملی در بیان استاد شهید مطهری)

❇️ تأملاتی بر بیان استاد شهید مطهری

4️⃣ تبدیل انکار به ید به دعوت با عمل خود!
عجیب ترین قسمت ایده استاد شهید معنا کردن مرحله انکار به ید است. ایشان با وجود معنای صریح این جمله و روایات صریحی که پشت این بحث قرار دارند، برداشت عجیبی از انکار به ید می کنند و آن هم اینکه باید خودمان عمل کنیم تا جامعه ببیند و عمل کند!
واقع این است که ظهور انکار به ید و همچنین برداشت های فقهای ما در طول اعصار روشن تر از این است که بخواهد به معنای نیکوکاری و دعوت با عمل خود تأویل برده شود، همین شیخ طوسی که متن ایشان به عنوان شاهد توسط استاد شهید مورد استناد قرار گرفته در همان کتاب نهایه می فرماید:
«و قد يكون الأمر بالمعروف باليد بأن يحمل النّاس على ذلك بالتأديب و الرّدع و قتل النّفوس و ضرب من الجراحات، إلّا أنّ هذا الضّرب لا يجب فعله إلّا بإذن سلطان الوقت المنصوب للرّئاسة.» النهاية في مجرد الفقه و الفتاوى، ص: 300‌
ایشان در اینجا اعمال زور جایی که به جراحات و قتل نفس برسد را به اذن حاکم می داند و البته همینجا تأدیب و ردع را هم نیازمند اذن امام نمی دانند.
بلکه بیشتر ایشان قائل هستند که ابتدا انکار به ید است حتی تا مراحل جرح و قتل اگر اذن حاکم نبود نوبت به مراحل لسان و قلب می رسد:
«و إنكار المنكر يكون بالأنواع الثلاثة التي ذكرناها: فأمّا باليد، فهو أن يؤدّب فاعله بضرب من التأديب: إمّا الجراح أو الألم أو الضّرب، غير أنّ ذلك مشروط بالإذن من جهة السّلطان حسب ما قدّمناه. فمتى فقد الإذن من جهته اقتصر على الإنكار باللّسان و القلب.» [همان]

شیخ مفید در کتاب مقنعه نیز انکار به ید را همینطور معنا می کنند:
«و الإنكار باليد يكون بما دون القتل و الجراح كما يكون بهما و على الإنسان دفع المنكر بذلك في كل حال يغلب في ظنه زوال المنكر به و ليس له القتل و الجراح إلا بإذن سلطان الزمان المنصوب لتدبير الأنام فإن فقد الإذن بذلك لم يكن له من العمل في الإنكار إلا بما يقع بالقلب و اللسان» المقنعة (للشيخ المفيد)؛ ص: 809

علامه حلی در بررسی انکار به ید چنین نقل می کند که سید مرتضی حتی جرح و قتل را نیازمند اذن امام نمی داند، شیخ طوسی هم که در کتاب نهایه نیازمند اذن می داند در کتاب تبیان با نظر سید مرتضی همراه است؛ و اقوی از نظر خودشان را نیز نظر سید مرتضی می دانند.
«لو لم ينزجر و افتقر إلى اليد كالضرب و شبهه جازوا و افتقر إلى الجراح قال السّيد يجوز ذلك بغير إذن الإمام و قال الشيخ ظاهر مذهب شيوخنا الإمامية أن هذا الجنس من الإنكار لا يكون إلا للأئمة أو لمن يأذن له الإمام قال و كان المرتضى يخالف في ذلك و يقول يجوز فعل‌ ذلك بغير إذنه و أفتى به الشيخ في التبيان و هو الأقوى عندي» تحرير الأحكام الشرعية على مذهب الإمامية (ط – القديمة)، ج‌1، ص: 158‌

همانطور که می بینیم فارغ از این اختلافی که در اذن امام هست، اصل اینکه معنای انکار به ید تأدیب و ردع و ضرب و جرح و قتل است قطعی گرفته شده است و حالا دارند در مورد نیازمندی آن به اذن حاکم آن هم در مواردی که به حرج و قتل کشیده می شود بحث می کنند نه حتی در تأدیب و ردعی که به جرح و قتل کشیده نمی شود.

البته اینکه عمل مخصوصاً عمل کسانی که داعی به یک چیزی هستند، و بالاخص در حالتی که حاکمیتی وجود دارد عمل حاکمان بسیار مؤثر است؛ اما اینکه امر به معروف و نهی از منکر را اینطور معنا کنیم، تقلیل این معنا است.

☑️ واقع این است که این بیانات شهید مطهری در بازه سال های 1339 تا 1341 ارائه شده است و فضای بدون حاکمیت بسیار بر ذهن ایشان تأثیر گذار بوده است، همچنین از نقل خاطراتی که می کنند امر به معروف هایی که برخی روحانیون در آن زمان و شاید در زمان ها اواخر قاجار انجام می دادند و خاطراتش برای ایشان نقل شده و چند مورد را هم ایشان نقل می کنند بسیار در ذهنیت منفی ایشان نسبت به برخورد با اعمال زور اثر منفی گذاشته است.
توضیح بیشتر در مورد تحلیل کامل ا.م و ن.م و به خصوص معنای مرحله انکار به ید را در یادداشت دیگری تقدیم خواهم کرد.

رسالت اندیشه کلامی در مواجهه با تبلیغ د دوران طلبگی از منظر اندیشه امام

بسم الله الرحمن الرحیم
#يادداشت
#مشخصات_اسلام
#مجتبی_امیری
#يادداشت_12
#جلسه_352
#میدان
#

✅رسالت اندیشه کلامی در مواجهه با تبلیغ د دوران طلبگی از منظر اندیشه امام

🌿در اندیشه امام خمینی ، تبلیغ یک مفهوم درجه دوم نیست. به عبارتی می توان گفت هدف علم آموزی ، تبلیغ است و علمی که به کار تبلیغ نیاید اصالت ندارد زیرا ایشان روند هدایت انسان ها را در تبلیغ حقیقت می بیند.

“همان طور که تحصیل یک تکلیفى است، تبلیغ بالاتر است از او، تحصیل مقدمه تبلیغ است، مقدمه انذار مردم است”

” تحصیل وسیله است از براى تربیت. آیه نَفْرْ مى‏‌فرماید که: «چرا نمى‌‏روید تحصیل کنید تا برگردید مردم را انذار کنید» تحصیل براى این است که مردم انذار بشوند، به مردم مسائل گفته بشود.”

مسأله تبلیغات یکى از مسائل بسیار مهمى است که شاید در رأس بیشتر از امور واقع بشود.

🌿در سیره امام(ره)نقل موثق داریم که ایشان طلاب را در همان دوران طلبگی تشویق به تبلیغ میکنند و تاکید میکنند که طلاب میبایستی پایان هفته ها را برنامه ریزی کنند و به صورت منظم و متناوب به اطراف و اکناف بروند و نسبت به تبلیغ دین انجام وظیفه کنند

⬅️یکی از مسائل کلیدی در تحقق ماموریت حلقه میتواند توجه جدی به این مسئله باشد به گونه ای که دال مرکزی را به خود اختصاص دهد و سایر پیشنهادها حول این مقوله ساماندهی و عملیاتی شود برای مثل نهضت مصاحبه میتواند یک نمونه تبلیغ اسلام از منظر اندیشمندان حوزوی باشد که به صورت صوتی، تصویری یا مکتوب به این مسئله میپردازد

تقریر جلسه۱۴۰۰۰۹۰۲(اصالت فايده)

#یادداشت
#حسین_علیمردانی
#مشخصات_اسلام
#جلسه_352
#تقریر
#اصالت_فایده

🔰تقریر جلسه3۵۲-۱۴۰۰۰۹۰۲

🔺گزاره ۱۰- اصالة فایده
10. اصالت فايده: از نظر اسلام در هر كار، اعمّ از فردى و اجتماعى، بايد در درجه اوّل فايده و نتيجه مفيد آن، در نظر گرفته شود. هر كارى كه مفيد فايده‏اى‏ نباشد، از نظر اسلام «لغو» تلقّى مى‏شود و ممنوع‏ وَ الَّذِينَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِضُونَ‏ .

این بحث از یکی از آیات قرآن استفاده شده است.

فایده یا هوده و غایت به یک معنا است و به این ترتیب اصالت فایده یعنی اصالت هدف داری.

اصالت هدف داری از منظر هستی شناسی و توصیفی بررسی کردیم و گفتیم که معتقدیم همه چیز هویت غایی دارد و هدف در تعریف اشیاء دخالت دارد. زمانی که درک ما از هدف و سود و اثر رشد می کند، تفسیر ما از اشیاء تغییر می کند. ابتدائا ذهن توان این را ندارد اما وقتی به یک فلسفله ی نیرومند تکیه می کند، توان این را پیدا می کند که هدف داری را در ذات اشیاء ببیند.

هدف داری در عالم تشریع به معنای این است که باید هدف دار بود و کار بیهوده انجام نداد.

🔺اصالت فایده در سه سطح
➖اصالت فایده در سطح خُرد یعنی مثلا شما از این فعل خود چه مقصودی دارید؟
➖اصالت فایده در سطح کلان یعنی از این طرح چه مقصودی دارید؟ یک طرح ممکن است کاملا گرته برداری شده باشد و هدفی را دنبال نکند! این خیلی مهم است، بعضی از طرح ها را که می خوانید احساس می کنید که یک روح متشتت و واگرا این طرح را نوشته است.
➖اصالت فایده در سطح خیلی کلان یعنی لزوم آرمان.
می گوید شما زندگی بیهوده ای دارید! یعنی آرمان ندارید.
آرمان یک مؤسسه؛ یک گروه؛ یک ملت؛ یک حرکت اجتماعی…

فایده گرایی در تعلیم
باید هم فایده گرایی معرفتی را آموزش داد و هم معارفی که ارائه می دهند فایده گرا باشد.
اینجا احتیاج به اندیشه و ادبیات داریم تا بدانیم به سؤال از فایده باید چقدر میدان بدهیم.
فایده گرایی در تربیت
برخی از مجموعه ها اینطور است که اگر به فایده فکر بکنید، دچار بحران می شوید!
اصالت فایده در تعلیم و تربیت حوزوی

شهید مطهری می فرمایند امر به معروف و نهی از منکر جزء واجباتی است که در موردش باید پرسیده شود که چه سودی دارد. یعنی باید سودش را اثبات کنید تا امر یا نهی کنید.

احتمال اثر اگر شرط وجوب باشد، آنجایی که احتمال تأثیر نمی دهید، وظیفه ی امر به معروف و نهی از منکر ندارید.
احتمال اثر اگر شرط واجب باشد، امر به معروف و نهی از منکر گردن شما را گرفته است و شما باید به دنبال مقدماتی بگردید که تأثیر بگذارید.

حضرت امام ره، یک تاریخ شرط وجوب را عوض کرد و تبدیل به شرط واجب کرد!

شهید مطهری می فرمایند که احتمال تأثیر در مقام شناسایی به راحتی قابل تشخیص نیست.
شهید مطهری امر به معروف و نهی از منکر را تبدیل به تئوری خدمت کرده اند و می فرمایند این انتظاری در روایات از امر به معروف و نهی از منکر مطرح شده است، باید با موضوع آن متناسب باشد و با شش گام به تبیین امر به معروف و نهی از منکر مطلوب می پردازند و بعد می فرمایند جاهایی هست که شما نباید سؤال از قاعده اصالت فایده بکنید، مانند عبادات.
.

اصالت فايده

#يادداشت
#مشخصات_اسلام
#محمد_مرتضی_باروتی
#يادداشت_57
#جلسه_352
#تقریر
#اصالت_فایده
🔰اصالت فايده
از محضر بزرگی مطلبی را یادداشت کرده بودم که فرموده بود: “خداوند در تمام اوامر و نواهی خودش به دنبال عزت و قدرت بنده خویش است. به عنوان مثال در روایتی آمده (اگر در مشکل اقتصادی گرفتار آمدی از هم تیپ خود قرض کن) چراکه در این صورت عزتش خدشه دار نمی شود.” بنده خدا با رعایت تقوا ،#عزت و #قدرت خود را بالا می برد و این یعنی هدف دار بودن قوانین اسلام برای بشریت و نشان می دهد هرچیزی که لغو و بی هدف باشد قطعا اسلامی نیست. و می توان اینگونه آیه مبارکه (وَ الَّذِينَ هُمْ عَنِ اللَّغْوِ مُعْرِضُونَ) تفسیر کرد که مومن از غیر دین اعراض می کند و اگر به این اعراض کردن عادت کند تبدیل به “معرضون عن اللغو “می شود یعنی به #اخلاق حسنه ای برای او تبدیل می شود و این یعنی #ایدئولوژی اسلامی قطعا هدف دار است وهدفی جز بالابردن عزت و قدرت مسلمان را ندارد.

لا تَأْكُلُوا أَمْوالَكُمْ بَيْنَكُمْ بِالْباطِلِ‏

#يادداشت
#مشخصات_اسلام
#مجتبی_امیری
#يادداشت_9
#جلسه_352
#اصاله_فایده
#قالب_تقریر🔰

✅لا تَأْكُلُوا أَمْوالَكُمْ بَيْنَكُمْ بِالْباطِلِ‏

🌿هر مکتب‌ اقتصادی‌ مبتنی‌ بر مجموعه‌ای‌ از عقاید درباره‌ فرد و جامعه‌ انسانی‌ است. اینکه‌ انسان‌ چگونه‌ موجودی‌ است؟ هدف‌ از زندگی‌ چیست؟ چه‌ قوانینی‌ بر رفتارهای‌ انسانی‌ حاکم‌ است؟ میان‌ منافع‌ فرد و اجتماع‌ چه‌ نسبتی‌ است؟ از اساسی‌ترین‌ سؤ‌ال‌هایی‌ هستند که‌ تبیین‌ آنها چارچوب‌ اصلی‌ یک‌ مکتب‌ اقتصادی‌ را تشکیل‌ می‌دهند

🌿اقتصاد به‌ عنوان‌ علمی‌ که‌ بدنبال‌ یافتن‌ روش‌های‌ مناسب‌ برای‌ تخصیص‌ منابع‌ و امکانات‌ موجود به‌ اهداف‌ و نیازهای‌ انسان‌ است‌ با مسائل‌ زندگی‌ انسان‌ به‌ عنوان‌ موجودی‌ هدف‌دار، اجتماعی، دارای‌ انگیزه‌های‌ مختلف‌ مادی‌ و صاحب‌ اراده، انتخاب‌گر مواجه‌ است، میتوان گفت یک‌ علم‌ اخلاقی‌ است، کسانیکه‌ صادقانه‌ و با بینش‌ صحیح‌ با واقعیات‌ ذاتی‌ انسان‌ و زندگی‌ اجتماعی‌ او برخورد نموده‌اند این مفهوم را درک میکنند

🌿اصالت خیر در مبادلات از منظر ائدیولوژی اسلام ناشی از همین نگاه به بشر متصل به وحی میباشد به گونه ای که برای انسان هم بعد جسمانی و هم بعد روحانی قائل است و لازمه رشد حقیقی در این مسیر این است که در عرصه اقتصادی به سمت اصالت خیر حرکت کنیم و از اکل مال بالباطل که نتیجه اش هدر رفت سرمایه و منابع مالی در دنیا و عقوبت در آخرت میشود فاصله بگیریم.

@mojtaba_amiri

رهیافتی به مقوله ای به نام کلام فتوت

بسم الله الرحمن الرحیم

رهیافتی به مقوله ای به نام کلام فتوت

#يادداشت
#مشخصات_اسلام
#میرزا_علی_کرانی
#یادداشت_70
#جلسه_351

امروز جناب استاد مبتنی بر یک نگاه مشرفانه بر گذشته، حال و آینده ی مسیرِ جمع انتقاداتی از سر دلسوزی و مصلحانه ( یعنی برای حرکت رو به جلو ) بیان فرمودند.

این اقدام از قبیل همان مثال مدیریت راهبردی ای است که در جلسه مطرح کردند. مثال هواداری حرکت یک چرخ

اقدامی بسیار قابل فهم که وقوعش نشان از یک « رویت » می دهد. رویت یک آسیب که حرکت را دچار چالش کرده است، ولو چالشی نه چندان خانمانسوز یا فوری، هرچند بسیار مهم و زیر ساختی.
چالشی که یکی از آبشخور های اصلی آن در بیان ایشان « تلقی غلط از الگوی حل مساله » قلمداد شد. و تلقی غلطی که خروجی اش « سهل» انگاری در « ایجادِ » « مسیر » است.

و همین « سهل » انگاری باعث کندی شده است. باعث عازم نبودن، پای درت رکاب نداشتن، حاضر به یراق نبودن، دست تا کتف در گل فرو نکردن، کند و منگ با وقایع و ضرورت ها برخورد کردن… که به تعبیر استاد « اگر به او بگویی گلدان را جابجا کن نمیکند، بگویی گربه را چخ کن آن را نگاه میکند. »، اگر خطری متوجهش باشد میتواند بیاید و از رویش رد شود و او چندان تکانی نخورد.

باعث درک نکردن اهمیت زمان، و میزان فوت سرمایه ای که این فوت فرصت پدید می آورد.

روالی که به تعبیر استاد اگر ادامه یابد « واقعا معلوم نیست نهایتا چیزی از آب در بیاید ».

این نصح استاد نگارنده را بر آن داشت که مساله ای قدیمی و مهم را، بار دیگر و به بهانه ای شبیه بهانه های قبلی باز تقریر کنم.

مساله ای برآمده از فکر، مطالعه، تجربه و – به تعبیر رفقای حکمت پژوه – شهود مشکل در صحنه.

که البته این بار برایش عنوانی جدید پیدا کرده ام مٌلهَم از عبارات رایج همین جمع.

وقتی یک جمع فلسفه ای برای بودن دارد، برای استقامت در مسیر ( به معنای “حفظ” حرکت در مسیر ) به هر میزان که غنای فلسفه اش فزونی گیرد حاجتش به چند چیز شدت بیشتری می یابد. از آن جمله است : حاجت به حضور شخصی «آگاه بر غنای فلسفه ی بودن جمع» و «آگاه بر فلسفه ی چگونگی مسیر» و «مشرف بر مسیر» که البته همین حاجت و همین ضرورت رفته رفته و در اثر گسترده تر شدن مختصات حرکت لاجرم از حد یک شخص فراتر خواهد رفت و دامنه ی ضرورتش مشرفان بیشتری را طلب میکند. مجموعه ای که نهاد راهبری جمع را تشکیل خواهند داد و شبکه ی راهبری خواهند بود. و آن هم نه به تقریری که در آن تَرَؤُّس خوابیده باشد بلکه با هویتی که در آن مسئولیت پذیری و بار بر دوش کشی بیشتری نهادینه است. و اگر این کمّیّت تامین نشود بزودی زود آثار مخرب این خلا خودش را نشان خواهد داد.

مغز برای اینکه بتواند تا سر انگشتان پا را در ید کنترل عقلی واحد و تصمیمی واحد و هدایتگری واحد داشته باشد به « نخاع » احتیاج دارد. و اگر نخاع از بین برود یا آسیب ببیند یا کم کاری داشته باشد کم کم خروج اعضای بدن از مسیر مورد اراده ی مغز خود نمایی خواهد کرد.

البته این بیان از ضرورت هرچند هنوز قابل تشریح است اما حداقلی ترین بیان برای این ضرورت است. چرا که این بیان بیانی مبتنی بر ضرورت اجرایی و راهبردی است، حال آنکه نقطه ی غاییِ ولو غیر راهبردی ما این است که همه ی اعضا خودشان مغز باشند. انتهی

این مساله ضرورت پدیده ای را یادآور میشود که نگارنده میپسندد مستلهما از عرف جمع آن را « کلام فتوت » بنامد. با همان تقاریر ظریفی که در تعریف کلام انقلابی از کلام بیان میشود. چنین به نظر میرسد که باید به اندیشه ی فتوتیون، به حمل شایع از اندیشه، در قبال مسیر جمع رسیدگی کرد. باید این مساله از مقدورات موجود در صحنه باشد که نو به نو ارزشها، ضرورت ها و بایسته ها، پیش فرض ها و باورداشتها، متناسب با نیاز جمع و با زبان قابل فهم برای جمع باز تقریر و تبیین شوند.

ما احتیاج به « متکلم » خودمان داریم. البته متکلمینی داریم، منتها با چوب کثرت مسائل و شدت حاجت به انسان های باورمند و عازم در هر کدام، عملا در این صحنه تبدیل شده اند به فرماندهان میمنه و میسره ی سپاه و دست به شمشیرند. و بیشتر مالک اند تا عمار. و این واقعه آن رسیدگی را از “مقدور جمع بودن” خارج ساخته است.

نگارنده همچنان و همچون چند مرتبه ی گذشته بر این باور است که راهبرد حل معضل نیروی انسانی ما، همین نکته است.

پایان بیان ضرورت

اصل #انتفاء ضرر و نقش آن در تضمین بقاء اسلام در نگاه شهید مطهری

#یادداشت
#حمزه_وطن_فدا
#مشخصات_اسلام
#یادداشت_110
#جلسه_351
#نوع_یادداشت: فیش برداری

💠اصل #انتفاء_ضرر و نقش آن در تضمین بقاء اسلام در نگاه شهید مطهری

▫️شهید مطهری در کتاب “#نظام_حقوق_زن_در_اسلام” دلیل عمده کسانی که در مقوله حقوق خانوادگی حکم به پیروی از سیستم های غربی میکنند را تغییر وضع زمان و مقتضیات قرن بیستم معرفی میکنند و از این رو مدعی میشوند که ما تا نتوانیم نظر خود را درباره نسبت اسلام و #مقتضیات_زمان روشن بکنیم ، نمیتوانیم این بحث را به سرانجام برسانیم.

▫️ذیل این باب، سرفصلی را میگشایند با عنوان #راز_و_رمز_تحرک_و _انعطاف-در_قوانین_اسلامی تا نشان بدهند که این دین با پیشرفت های زمان و توسعه فرهنگ و تغییرات حاصله از آن هماهنگ است و تعبیرشان چنین است ” آن پیچ و لولائی که در ساختمان این دین بکار رفته و به آن خاصیت تحرک بخشیده که بدون آنکه‌ نیازی به کنار گذاشتن یکی از دستورها باشد میتواند با اوضاع متغییر ناشی‌ از توسعه علم و فرهنگ هماهنگی کند و هیچگونه تصادمی میان آنها رخ ندهد ، چیست ؟
{ کتاب نظام حقوق زن در اسلام ص 126}

▫️و در ادامه این رمز و راز را در چند محور به تصویر میکشند :
1- توجه به روح و معنا و بی تفاوتی نسبت به شکل
2- قانون ثابت برای احتیاج ثابت و قانون متغیر برای احتیاج متغیر
3- مساله اهم و مهم
4- قوانینی که حق وتو دارند
5-اختیارات حاکم
6-اصل اجتهاد

▫️در هر یک از این 6 محور بیانات ویژه ای دارند که با مثالهای فراوان تصویر روشنی میدهد از امکان اسلام در خاتمیت و حیات ابدی و جهانی بودن به واسطه انطباق با شرایط گوناگون فرهنگی و تمدنی بشر در عین حفظ اصالت
اما آنچه که به بحث ما مربوط است در موضع منفی بودن ضرر ، بیان ایشان در محور 4 است که ذیل اشاره به قوانینی با حق وتو به مساله قاعده لا ضرر و منتفی بودن ضرر در اسلام میپردازند:
یکی دیگر از جهاتی که به این دین خاصیت تحرک و انطباق بخشیده و آنرا زنده و جاوید نگه میدارد اینست که یک سلسله قواعد و قوانین در خود این دین وضع شده که کار آنها کنترل و تعدیل قوانین دیگر است . فقها این‌ قواعد را قواعد ” حاکمه ” مینامند . مانند قاعده ” لا حرج ” و قاعده‌ ” لا ضرر ” که بر سراسر فقه حکومت می‌کنند کار این سلسله قواعد ، کنترل‌ و تعدیل قوانین دیگر است . در حقیقت اسلام برای این قاعده‌ها نسبت به‌ سایر قوانین و مقررات حق ” وتو ” قائل شده است .
{کتاب نظام حقوق زن در اسلام – ص 136}

✅و اینگونه غنایی ویژه به بحث انتفاء ضرر بخشیده ، آن را یکی از تضمین های الهی برای دوام و بقاء اسلام بر میشمارد.

قاعده‌ی لاضرر، قاعده‌ی حکومتی است

#یادداشت
#مشخصات_اسلام

#حامد_خواجه
#یادداشت_135
#جلسه_351

⭕️قاعده‌ی لاضرر، قاعده‌ی حکومتی است

بیان شهید بزرگوار در مشخصه نهم از مشخصات اسلام از منظر ایدئولوژي، به گونه‌ای است که بیشتر قاعده‌ی لاضرر را به صورت حکومتی تقریر کرده است؛ اینکه در احکام حکومتی، هرچند جنبه‌ی مصالح و ضرر‌های مردم دیده شده است ولی علاوه بر آن دوباره هم از فیلتر قاعده‌ی لاضرر باید گذر کند. شاهد آن هم همین ادبیات «حق وِتُو در قانون‌های ضرری» می‌باشد.
و البته جریانی که معمولا به آن برای این قاعده استناد می‌شود هم به نظر می‌رسد که در مقام حکم حکومتی است؛ جریان درختی که باعث ناراحتی صاحب خانه شده بود.

محدوده اجرا قاعده لاضرر / قاعده لاضرر، حکمی انشایی

#یادداشت
#مشخصات_اسلام
#لاضرر
#محمد_هادی_جوهری
#یادداشت_130
#جلسه_351

 

🔰محدوده اجرا قاعده لاضرر / قاعده لاضرر، حکمی انشایی🔰

برای احکام در فقه، مراتبی را در نظر گرفته اند. مرحله مصلحت و مفسده، مرحله جعل و انشا، مرحله فعلیت و ابلاغ و مرحله امتثال و اجرا.
مرحوم امام با کمک از بحث خطابات قانونیه تفاوت احکام انشایی و احکام فعلی را در جعل شرایط امتثال می داند.
ایشان می گویند که احکام انشایی به صورت کلی و خطاب قانونی جعل می شوند. و بعد شارع با درنظر گرفتن شرایط امتثال ، آن ها را قید می زند و تبدیل به احکام فعلی می کند. ایشان می گویند که احکام انشایی نیز مانند احکام فعلی به دست ما رسیده است.
بدین بیان، احکام انشایی، حاکم بر احکام فعلی می شوند. و شارع با در نظر گرفتن شرایط امتثال، احکام انشایی را قید میزند و تبدیل به احکام فعلی می کند.
قاعده لاضرر نیز از همین دست قواعد و احکام می باشد. فلذا نقش حاکمیت بر احکام فعلی را دارد. فلذا حدود و ثغور این قاعده بردست شارع می باشد. یعنی شارع با درنظر گرفتن شرایط امتثال، این قاعده را برای موارد خاص، تبدیل به احکام فعلی می کند.
نکته: اجازه استفاده از این قاعده در دست حاکم شرع می باشد مگر در مواردی که خود حاکم شرع اجازه آن را به مکلف داده باشد.
نکته: حضرت امام، ولی فقیه را نیز در ذیل شارع می داند فلذا در ادبیات فقهی ایشان ولی فقیه می تواند با درنظر گرفتن شرایط امتثال، احکام انشایی مانند لاضرر را تبدیل به احکام فعلی کند.

احکام ضرری اسلام !

#یادداشت
#یادداشت_91
#مشخصات_اسلام
#جلسه_351
#سعید_خورشیدی
#لا_ضرر
#احکام_ضرری_اسلام

احکام ضرری اسلام !
یکی از شبهات سنتی که به محض طرح قاعده لا ضرر ، ممکن است طرح شود این است که چطور احکامی از اسلام، مانند جهاد، که به وضوح ضرر را توصیه میکنند) با چنین قاعده ای سازگاری دارند ؟ یا مثلا چرا قاعده لا ضرر، حکم وجوب اجرای حد را ملغی نمیکند ؟

درباره آن دسته از احکام اسلامی که ضرری به نظر میرسند : مانند حدود و دیات و جهاد و حج و … دو تئوری ارائه شده است :

1- قاعده ضرر حق وتو دارد ، اما یکسری قاعده ها ( با نص خاص ) هم حق وتوی قاعده ضرر را دارند.
این نظریه مستلزم تخصیص اکثر است. احکامی که موجب ضرر جسمی میشوند کم نیستند !

2- آن احکام تخصصا از ذیل قاعده ضرر خارج اند. زیرا کل فحوای آن احکام از ابتدای جعل ضرری بوده. اما قاعده ضرر در مواردی جاری میشود که حکم اصلی ضرری نیست اما حسب مورد خارجی و در مقام امتثال مستلزم ضرر شده است.

به عبارت دیگر، قاعده لا ضرر در عالم امتثال حاکم است. در عالم جعل ( که مصلحت های فرامادی لحاظ میشوند ) حاکم نیست.

مفهوم قاعده لا ضرر در نگاه امام خمینی ره

بسم الله الرحمن الرحیم
#یادداشت
#محمد_حسن_زاده
#گفتمان_جامع
#یادداشت_142
#جلسه_351

مفهوم قاعده لا ضرر در نگاه امام خمینی ره
حضرت امام ره کتاب بدائع الدرر را به بررسی قاعده لا ضرر اختصاص داده اند و مفصلا به بحث از آن پرداخته اند. حضرت امام در بررسی مفهوم قاعده لاضرر چند قول را نقل میکند که در ذیل به آنها اشاره میگردد:

۱. حمل نفى بر نهى: يعنى مقصود از لاضرر و لاضرار، حرام بودن ضرر زدن به ديگران است.
گروهى از فقهای شيعه و اهل سنت بر اين باورند که: مفهوم قاعده لاضرر، حـکـم تـکليفى است، نه وضعى یعنى ضرر زدن به يکديگر از ديد شرع ممنوع و حرام است و دلالتى بر بايستگى جبران ضرر و يا پيش داشتن لاضرر بر ديگر احکام شرعى و… نخواهد داشت.
مرحوم اصفهانی نیز همين ديدگاه را پذيرفته است.
سپس حضرت امام ره مثال های مختلفی از احادیثی می اورند که از نفی اراده نهی شده است و می فرمایند : اراده نهى از نفى بسيار است. سخنان کسانى که چنين کاربردى را انکار می‌کنند، درست نيست.

۲. نفى ضرر غير متدارک: يعنى ضررى که جبران نشده باشد، در اسلام وجود ندارد.
بر اساس اين ديدگاه نفى به حال خودش باقى است. (لاضرر و لا ضرار) به اين معناست که هر کس به ديگرى ضررى بزند، بايد آن را جبران کند. بر اساس اين ديدگاه اگر مالى از کسى از بين برود و جبرانى در برابر آن نباشد، اين ضرر است و چون اين ضرر، در شرع شریعت اسلام نفى شده است، پس بايد در برابر آن تدارک و جبرانى وجود داشته باشد.
فـقهاى شيعه، انتقادها و اشکالهاى بسيارى به اين ديدگاه دارند. شيخ انصارى در ضمن نقد اين ديدگاه آن را از همه ديدگاهها ضعيف تر و سست تر دانسته است.

۳. نفى حکم ضررى:
بر اساس اين ديدگاه، معناى حديث (لاضرر و لاضرار) اين است که از سوى شارع هيچ حکم ضررى وضع نشده است. به ديگر سخن: هر حکمی‌ که از سوى شارع مقدس صادر شده، اگر زيان آور باشد، ضرر بر نفس مکلف و يا غير، ضرر مالى يا غير مالى، حکم ياد شده به استناد قاعده لاضرر برداشته می‌شود.
علامه نراقی، شیخ انصاری، نائينى و بسيارى از ديگر فقيهان بنام، همين ديدگاه را پذيرفته‌اند. شيخ انصارى پس از نقل و نقد ديگر ديدگاهها، می‌نويسد:
مقصود حديث، نفى حکم شرعی زيان زننده بر بندگان است به اين معنى که در اسلام حکم زيان جعل نشده است. به ديگر سخن، حکمی‌که از عمل به آن ضررى بر بندگان وارد آيد در اسلام وضع نشده است. از باب نمونه : حکم شرعى لزوم بیع غبنى، ضرر بر مغبون است، پس در شرع اسلام نفى شده است. وجوب وضوء در صورتى که آب براى وضو گيرنده ضرر داشته باشد، حکم ضرری است که در اسلام نيست. همچنين جايز بودن ضرر به ديگران، حکم ضررى است که در اسلام نفى شده است.

۴. نفى حکم به لسان نفى موضوع:
آخوند خراسانی ديدگاه شيخ را نپذيرفته‌اند و بر آن اشکالهايى وارد ساخته و فرموده: مفهوم حديث(لاضرر و لا ضرار) نفى حکم است به لسان نفى موضوع. یعنی نفى ضرر، کنایه از نفى احکام ضررى است. بر اساس اين ديدگاه، ضرر نفى شده است، نه حکم ضررى، چنانکه شيخ انصارى می‌گفت. ممکن است در جايى حکم ضررى باشد، ولى موضوع ضررى نباشد. از باب نمونه:
در معامله غبنى، خود معامله، زيان زننده نيست، بلکه لزوم آن زيان زننده است. از ديدگاه آخوند خراسانى، قاعده لاضرر مثل اين مورد را در برمی‌گيرد و حال آن که بر اساس ديدگاه شيخ، قاعده لاضرر بيع ضررى را نيز در بر می‌گيرد.

امام خمينى ره، پس از نقل ديدگاههاى ياد شده، با دقت و به شرح، به نقد و بررسى آنها می‌پردازد و سپس يادآور می‌شود:
اگر بنا باشد از ميان ديدگاههاى ياد شده يکى را برگزينيم، ديدگاه شیخ الشريعه برتر از سایر ديدگاههاست. سپس آن را هم به نقد می‌کشد و از پذيرفتن آن، سر باز می‌زند و ديدگاه خود را به اين شرح، ارائه می‌دهد:
(و هيهنا احتمال رابع يکون راجحا فى نظرى القاصر و ان لم اعثر عليه فى کلام القوم، وهو کونه نهيا لابمعنى الالهى حتى يکون حکما الهيا کحرمه شرب الخمر و حرمه القمار بل بمعنى النهى السلطانى الذى صدر عن رسول الله (صلی الله علیه و اله و سلم) بما انه سلطان المله وسأس الدوله)
در حديث لاضرر، ديدگاه چهارمی‌وجود دارد که از نگاه من برتر از ديگر دیدگاهاست، هر چند در سخن فقيهان به آن برنخورده ام. در اين ديدگاه، نفى به معناى نهى است؛ اما نه نهى الهى، تا لاضرر حکم شرعى الهى همانند: حرام بودن نوشيدن شراب و حرام بودن قمار باشد، بلکه نهى سلطانى و حکومتى است.اين نهى از پيامبر (صلی الله علیه و اله و سلم) به سبب آن که رهبر و حاکم بوده است صادر شده است.
لذا نظر ایشان این است که (لا) نفى جنس به معنى نهى است و مقصود از آن نهى حکومتى و سلطانى است، نه نهى تکليفى، چنانکه ديدگاه نخست تا حدودی بيانگر آن بود.

فصل شورا در قانون اساسی

#یادداشت
#مشخصات_اسلام
#سید_مصطفی_مدرس
#یادداشت_131
#جلسه_351
#شورا

🔰فصل شورا در قانون اساسی

💠فصل هفتم: شوراها

🔴اصل یکصدم: برای‏ پیشبرد سریع برنامه‏ های‏ اجتماعی‏، اقتصادی‏، عمرانی‏، بهداشتی‏، فرهنگی‏، آموزشی‏ و سایر امور رفاهی‏ از طریق‏ همکاری‏ مردم‏ با توجه‏ به‏ مقتضیات‏ محلی‏، اداره‏ امور هر روستا، بخش‏، شهر، شهرستان‏ یا استان‏ با نظارت‏ شورایی‏ به‏ نام‏ شورای‏ ده‏، بخش‏، شهر، شهرستان‏ یا استان‏ صورت‏ می‏گیرد که‏ اعضاءی‏ آن‏ را مردم‏ همان‏ محل‏ انتخاب‏ می‏ کنند. شرایط انتخاب‏کنندگان‏ و انتخاب‏ شوندگان‏ و حدود وظایف‏ و اختیارات‏ و نحوه‏ انتخاب‏ و نظارت‏ شوراهای‏ مذکور و سلسله‏ مراتب‏ آنها را که‏ باید با رعایت‏ اصول‏ وحدت‏ ملی‏ وتمامیت‏ ارضی‏ و نظام‏ جمهوری‏ اسلامی‏ و تابعیت‏ حکومت‏ مرکزی‏ باشد قانون‏ معین‏ می‏ کند.

اصل‏ یکصد و یکم: به‏ منظور جلوگیری‏ از تبعیض‏ و جلب‏ همکاری‏ در تهیه‏ برنامه‏ های‏ عمرانی‏ و رفاهی‏ استانها و نظارت‏ بر اجرای‏ هماهنگ‏ آنها، شورای‏ عالی‏ استانها مرکب‏ از نمایندگان‏ شوراهای‏ استانها تشکیل‏ می‏ شود. نحوه‏ تشکیل‏ و وظایف‏ این‏ شورا را قانون‏ معین‏ می‏ کند.

اصل‏ یکصد و دوم: شورای‏ عالی‏ استانها حق‏ دارد در حدود وظایف‏ خود طرحهایی‏ تهیه‏ و مستقیماً یا از طریق‏ دولت‏ به‏ مجلس‏ شورای‏ اسلامی‏ پیشنهاد کند. این‏ طرحها باید در مجلس‏ مورد بررسی‏ قرار گیرد.

اصل‏ یکصد و سوم: استانداران‏، فرمانداران‏، بخشداران‏ و سایر مقامات‏ کشوری‏ که‏ از طرف‏ دولت‏ تعیین‏ می‏ شوند در حدود اختیارات‏ شوراها ملزم‏ به‏ رعایت‏ تصمیمات‏ آنها هستند.

اصل‏ یکصد و چهارم: به‏ منظور تأمین‏ قسط اسلامی‏ و همکاری‏ در تهیه‏ برنامه‏ ها و ایجاد هماهنگی‏ در پیشرفت‏ امور در واحدهای‏ تولیدی‏، صنعتی‏ و کشاورزی‏، شوراهایی‏ مرکب‏ از نمایندگان‏ کارگران‏ و دهقانان‏ و دیگر کارکنان‏ و مدیران‏، و در واحدهای‏ آموزشی‏، اداری‏، خدماتی‏ و مانند اینها شوراهایی‏ مرکب‏ از نمایندگان‏ اعضاء این‏ واحدها تشکیل‏ می‏ شود. چگونگی‏ تشکیل‏ این‏ شوراها و حدود وظایف‏ و اختیارات‏ آنها را قانون‏ معین‏ می‏ کند.

اصل‏ یکصد و پنجم: تصمیمات‏ شوراها نباید مخالف‏ موازین‏ اسلام‏ و قوانین‏ کشور باشد.

اصل‏ یکصد و ششم: انحلال‏ شوراها جز در صورت‏ انحراف‏ از وظایف‏ قانونی‏ ممکن‏ نیست‏. مرجع تشخیص‏ انحراف‏ و ترتیب‏ انحلال‏ شوراها و طرز تشکیل‏ مجدد آنها را قانون‏ معین‏ می‏ کند. شورا در صورت‏ اعتراض‏ به‏ انحلال‏ حق‏ دارد به‏ دادگاه‏ صالح‏ شکایت‏ کند و دادگاه‏ موظف‏ است‏ خارج‏ از نوبت‏ به‏ آن‏ رسیدگی‏ کند.

💠نه تنها قانون اساسی مترقی جمهوری اسلامی خود ولیده شوراست بلکه در خود قانون اساسی فصلی مجزا برای مقوله شورا در نظر گرفته شده است.
متاسفانه ظرفیت فصل شوراها در قانون اساسی کما هو حقه بدان پرداخته نشده و ساز و کارهای اجتماعی پخته و بالنده ای برای استفاده بهینه از این ظرفیت معماری نشده است.
در اصل یکصدم قانون اساسی پیشرفت ده و روستا، شهرستان، شهر و استان به مقوله شورا گره زده شده است.
همچنین در اصل یکصد و چهارم مقوله تأمین قسط به شورا گره خورده است. شوراهایی که نماینده مستضعفان در هر قشر و صنفی باشند تا زیر چرخ های توسعه کمرشان خم نگردد.
مقوله شورا ظرفیت عظیمی در جهت بسط حکومت مردمی به معنی مشارکت مردم و مردمسالاری دینی می باشد که از آن آنچنان که باید و شاید در گام اول انقلاب استفاده بهینه و مترقی صورت نگرفته است.
ضروریست با بازخوانی سازوکارها و کارکردهای شورا در گام اول انقلاب به روایت شکست ها و موفقیت شوراها در چهل سال گذشته پرداخته و پس از آن برای گام دوم طراحی مطلوب و تحولی رقم زده شود.

خطراتی که قاعده لا ضرر می تواند داشته باشد

#يادداشت
#مشخصات_اسلام
#عقيل_رضانسب
#يادداشت_271
#جلسه_351

💠 خطراتی که قاعده لا ضرر می تواند داشته باشد

قاعده «لا ضرر» یکی از قواعد مهم فقهی است که فقهای بزرگوار ما از متون دینی به عنوان یک قاعده مهم استخراج کردند و خیلی از احکام اسلامی را با همین معیار استنباط می کنند و در مقام امتثال هم به مکلف این اجازه را می دهند که حکم ضرری را اجرا نکند.
شهید مطهری در مورد این قاعده می فرمایند:
«دستورهای اسلامی كه مطلق و عام است، تا آن حد لازم الاجراست كه مستلزم ضرر و زيانی نباشد قاعده ضرر يك قاعده كلی است در اسلام كه #حق_وتو در مورد هر قانونی دارد كه منتهی به ضرر گردد.»
مجموعه آثار شهيد مطهري (وحى و نبوت)، ج‏2، ص: 243

این قاعده با حق وتویی که دریافت کرده است، با وجود اینکه یکی از قواعد مهمی است که اجرای احکام اسلامی را سهل کرده است و خود ضمانتی برای ادامه حیات دین اسلام شده است و یکی از قواعد مهم در وضعیتی است که ارسال رسل به پایان رسیده است و دین اسلام دین خاتم شده است؛ منتها هر امر مهم و خطیری ممکن است طوری قلب ماهیت بدهد که به ضد خودش تبدیل شود و برخی امور مهم مثل چاقوی دو لب می مانند و اگر در جای خود درست استفاده نشوند ممکن است خرابکاری به بار بیاورند.

چون «ضرر» یک پدیده شدت و ضعفی است، یکی از خطرات استفاده از این قاعده می تواند این باشد که به بهانه ضرری بودن از زیر بار مسئولیت های مهم فردی و اجتماعی شانه خالی شود. مخصوصاً اینکه طبقه مسلط جامعه و کسانی که حتی می توانند علماء درباری برای تحریف حقایق دینی در اختیار داشته باشند و هزاران ابزار فرهنگی دیگر؛ از این دسته از احکام و قواعد می توانند برای تحریف معانی مبارزه خیز دین استفاده کنند. وقتی جامعه ای احساس کرد که اسلام مرتکب شدن حکم ضرری را جایز دانسته یا ترک حکمی که اجرای آن برای انسان ضرری داشته باشد را جایز دانسته؛ دیگر پای اقامه احکام مهم اسلامی که برای مبارزه با طواغیت و ملأ و مترفین آمده است نمی ایستد.

قلب ماهیت امر به معروف و نهی از منکر اثر منفی قاعده لا ضرر!

#يادداشت
#مشخصات_اسلام
#عقيل_رضانسب
#يادداشت_272
#جلسه_351

💠 قلب ماهیت امر به معروف و نهی از منکر اثر منفی قاعده لا ضرر!

همانطور که در یادداشت قبل اشاره شد، قاعده لا ضرر می تواند به عاملی برای توجیه تنبلی ها در بدنه امت اسلامی و عاملی برای به رکون کشاندن مردم در مسیر اقامه دین خدا توسط حاکمان جور شود.
یکی از این مواردی که دقیقاً با استفاده از همین قاعده تبدیل به یک امر بی خاصیت شده است، حکم راهبردی و مهم «امر به معروف و نهی از منکر» است.
در مورد اهمیت این حکم الهی ائمه ما بیانات عجیبی فرمودند:
امام باقر (علیه السلام) می فرمایند:
«إنَّ الأمرَ بِالمَعروفِ و النَّهیَ عَنِ المُنکَرِ سَبیلُ الأنبیاءِ، و مِنهاجُ الصُّلَحاءِ، فریضَةٌ عَظیمَةٌ بِها تُقامُ الفَرائضُ، و تَأمَنُ المَذاهِبُ، و تَحِلُّ المَکاسِبُ، و تُرَدُّ المَظالِمُ، و تَعمُرُ الأرضُ، و یُنتَصَفُ مِنَ الأعداءِ، و یَستَقیمُ الأمرُ.» الكافي، شیخ کلینی، ج ‏۵، ص ۵۵.
یا در بیان دیگری آقا امیرالمؤمنین علیه السلام در حکمت 374 نهج البلاغه می فرمایند:
«مَا أَعْمَالُ الْبِرِّ كُلُّهَا وَ الْجِهَادُ فِي سَبِيلِ اللَّهِ عِنْدَ الْأَمْرِ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْيِ عَنِ الْمُنْكَرِ إِلَّا كَنَفْثَةٍ فِي بَحْرٍ لُجِّيٍّ»

روایات متعدد و معارضی در باب امر به معروف و نهی از منکر وارد شده است، ولی در نهایت جمع مشهوری که علما می زنند به این صورت در می آید که امر به معروف و نهی از منکر در صورت «1. احتمال تأثیر 2. امن از ضرر» واجب می شود.
این جمعبندی به قتلگاه این حکم مهم الهی که برای اقامه بقیه فرائض جعل شده است و بدون اقامه آن بقیه فرائض هم اقامه نخواهند شد، تبدیل شده است و مهم ترین عاملی که باعث آن شده، همین قاعده لا ضرر است.
در حالی که معلوم است اقامه یک فریضه مهمه ای مثل امر به معروف و نهی از منکر که منافع همه ظلمه و طواغیت و گردنکشان و ملأ و مترفین و سرمایه داران زالو صفت و فاسدان و بدکاره گان بی حیاء را به خطر خواهد انداخت و قطعاً اینان ساکت نخواهند نشست و نخواهند گفت بفرمائید ما را نهی از منکر کنید تا متنبه شویم!
شهید مطهری با حسرتی خاص این بحث را به شکل زیر بیان می کند:
«بعضى از علماى اسلام، و خيلى متأسفم كه بايد بگويم بعضى از علماى بزرگ شيعه كه از آنها چنين انتظارى نمى‏رفت، مى‏گويند: مرز امر به معروف و نهى از منكر، بى‏ضررى است.»
مجموعه آثار شهيد مطهري (حماسه حسينى(1 و 2))، ج‏17، ص: 266

البته این ها همه ریشه در این دارد که به بیان آیت الله شاه آبادی (ره) اکتفای به اسلام انفرادی شده و الا معلوم است که باید بین ضرر برای اسلام و ضرر شخصی فرق گذاشت، و البته که اینطور بالکل ترک امر به معروف و نهی از منکر کردن، مفسده برای اصل دین درست کرده است.
ما با بیان «امن از ضرر» به عنوان شرط وجوب آن و بعد هم تطبیق بر مصادیق بسیار سخیفی که با کوچکترین احساس خطری صحنه را ترک کن، اقامه این فریضه مهم و در واقع به این واسطه اقامه بقیه فرائض الهی را با چالش جدی مواجه کرده ایم.