یادداشت
#حسین_علیمردانی
#مشخصات_اسلام
#جلسه_341
#شریعت_سمحه_سهله

پیامبر اکرم ص: بُعثت بالحنيفيةِ السمحة السهل
ماجعل عليكم في الدين من حرج
لاضرر و لاضرار في الاسلام
يريد الله بكم اليسر ولا يريد بكم العسر
يريد الله أن يخفف عنكم و خُلق الانسان ضعيفاً

احکام باید به‌گونه‌ای باشد که چوپان‌ها و بیابانی‌ها و پشت‌کوهی‌ها هم بتوانند تکالیف را به‌جا آورند و امتثال نمایند. (در محضر بهجت، ج۲، ص۲۹۴)
.
.
.
ناگزیر از اجتهاد هستیم؛
حتی با عقل ناقص.
حتی در عصر حیات معصوم ع.
حتی اجتهاد نکردن هم خود یک نوع اجتهاد است.

اصلا اجتهاد کردن، خواسته ی شریعت است و رشد انسان را در پی دارد. از این رو یک امتحان الهی است که انسان را به کمال می رساند.

سمحه و سهله بودن دین اسلام و گزاره های کلی از این دست که ویژگی های اساسی دین را بیان می کنند، باید به وضوح در نوع اجتهاد فقها مشخص باشد و همه ی احکام با این اصول باید سازگار باشند.

اگر امروز، آسان بودن و آسان گیری دین را نمی توانیم درست روایت کنیم؛
یا به خاطر این است که اصل این قواعد را به درستی نفهمیده ایم؛
یا به خاطر این است که فقاهتمان مشکل دارد.

به نظر می رسد، در فرآیند اجتهاد، جایگاه عقل و استفاده از آن را به درستی مشخص نکرده ایم، به همین خاطر است که احکام حاصل از فقاهت ما مدام با این دست گزاره های عقلی معارضه می کند.
.

#یادداشت
#مشخصات_اسلام
#سید_مصطفی_مدرس
#یادداشت_121
#جلسه_341
#شریعت_سهله_سمحه

🔰سماحت و سهولت و خطر عرفی زدگی دین!
قاعده سماحت و سهولت دین هر چند از نظرگاهی فرصتی بی نظیر در فهم درست دین باشد و حتی بیش از آن مبدل به قاعده فقهیه ای در استنباط احکام شرعیه گردد اما بایستی از سوی دیگر نظر داشت که این مقوله چنانچه در معرض دستبرد تفسیرهای ناصواب قرار دارد.

تفسیرهای ناصوابی که هدفی جز عرفی گرایی را دنبال نکرده و به دنبال هضم دین و ارزشهای دینی در نظام ارزشی مد نظر خویش هستند. برای پیش گیری از این امر هم می بایست معنای دقیق قاعده سماحت و سهولت به درستی فهم شده و نسبت آن با دیگر قواعد نظیر قاعده لاحرج و قاعده لایکلف الله نفسا الا وسعها و دیگر قواعد به درستی تبیین گردد.
همچنین ساحت حضور این قاعده آیا در ساحت شریعت و احکام است یا فقط در حصه خاصی از شریعت و احکام می باشد؟
نسبت این قاعده با کلیت امر دین که هر حال نوعی کلفت و سختیست چه می شود؟ آیا این قاعده بدین معناست که دین کلفت و سختیست اما شریعت ختمی سهل ترین سختی هاست؟!

به نظر میرسد طرح قاعده سماحت و سهولت با توجه به آسیبهای چند دهه اخیر و نیز تهاجم فرهنگی چند دهه اخیر بایستی با رعایت جوانب لازم دیده شود تا به یک مرتبه با صحنه ای مواجه نشویم که ما هم شده ایم سرباز تمدن غرب و جاده صاف کن عرفی گرایی دینی!
.

#یادداشت
#مشخصات_اسلام
#جلسه_341
#جلسه_342
#علی_اکبرنژاد
#یادداشت_61

 

🔰 از #خاتم تا #خمینی (۲)

✅✅اسلام دین زندگی گراست.

🔸آنچه فطرت پاک توحیدی نوعا برای انسان می‌پسندد، هم‌گامی شریعت با طریقت است برای نیل به حقیقت. طریقت را در دل شریعت می‌جوید و شریعت را برخاسته از حقیقت می‌پسندد. فلذا دغدغه‌ی نگرش الهیاتی به مسلک‌های مختلف در اداره زیست فردی، خانوادگی و اجتماعی، به نظر می‌رسد که برخاسته از دل همین خواست فطری باشد.

🔸به دیگر تعبیر، فطرت توحیدی بشر، اگر از زنگارهای عالم ماده اندکی مبرا باشد، نیک خواهد فهمید که اصالت عالم بر حقیقت هستی تعلق دارد و اساسا دوگانگی و توازی میان ماده و معنا امری پوچ و بی‌معناست است. بلکه تکثرات نیز از دل یک حقیقت واحد جوشیده و از بستری واحد برخاسته‌اند.

 

✅✅ اسلام دین اجتماعی است.

🔸از لوازم زندگی‌گرا بودن اسلام، اجتماعی بودن این دین است. چون دین اساسا برای انسان آمده است؛ و انسان نیز چه از حیث مادی بنگریم، چه از حیث معنوی، با جامعه گره خورده است، فردِ انسانی، همواره پیوندی عمیق با دیگر انسان‌ها در خود حس می‌کند. به طوری که گویی نقصان ذاتی خویش را اساسا در اتصال با دیگری و پیوند خوردن با جامعه می‌جوید. طبع انسان مدنی است و نیز مشخص است که مسلک و آیینی که برای “انسان” آمده نیز مدنی باشد.

🔸اگر طبق نگاه عرفا، عقل و حیات انسان کبیر را برخلاف حقیقت اندماجی انسان صغیر، منتشر در میان آحاد بنگریم، پس ظرفیت‌های حیاتی انسان کبیر آنگاه پدیدار می‌شود که پیوندی عمیق میان آحاد برقرار گردد. و چون هر یک از آحاد به عنوان جزئی فهیم -که گویی به شخصیت کل، نوعی خودآگاهی دارد- آنگاه که به مبدأ جامع خویش -یعنی انسان کبیر- می‌نگرد، در خود پیوندی عمیق با دیگر اجزاءِ این کل، برای رسیدن به کمال حقیقی حس کرده و شدیدا آن را طلب می‌کند.

🔸به نظر می‌رسد ناب ترین نگرش به حقیقت کلی اسلام از چنین آبشخورهایی برخوردار باشد.

[ادامه دارد…]

#یادداشت
#سعید_خورشیدی
#یادداشت_77
#مستند_ضد
#بحران_جمعیت
#جلسه_340

 

یادداشت مستند ضد – خورشیدی

بسم الله الرحمن الرحیم
#یادداشت
#محمد_حسن_زاده
#مشخصاتـاسلام
#یادداشت_133
#جلسه_340

«وظيفه يك فقيه اين نيست كه به لفظ، جمود كند و حكم هر واقعه جزئى را از قرآن يا حديث بخواهد؛ و اين هم نيست كه به بهانه نبودن حكم يك مسأله، به خيال‏بافى و قيّاسى بپردازد؛ وظيفه فقيه «تفريع» و ردّ فروع بر اصول است. اصول اسلامى در كتاب و سنّت موجود است. فقط يك «هنر» لازم است و آن هنر «اجتهاد» يعنى تطبيق‏ هوشيارانه و زيركانه كليات‏ اسلامى‏ بر جريانات متغيّر و زودگذر است.»
مجموعه آثار شهيد مطهري (عدل الهى)، ج‏1، ص: 58

به نظر می رسد این سخن شهید محل خدشه باشد. با دقت در علوم اسلامی مشاهده میشود که اینگونه نیست که کلیات اسلامی به کل مشخص باشد و به صراحت در منابع اسلامی معرفی شده باشند و دیگر نیازی نباشد که در مورد آنها بحث صورت گیرد و تنها کاری که مسلمانان باید انجام دهند آن باشد که فقط کلیات را بر جزئیات و امور روزمره تطبیق دهند.

امر به این سهولت نیست.

اگر مراد از اصول و کلیات فقط اصول دین است،
اولا خود این اصول نیز در بسیاری از موارد محل اختلاف هستند و دعواهای تاریخی در این موارد بین مسلمین وجود داشته است.
ثانیا مشخص بودن اصول دین، امر را ساده نمیکند و حرکت از اصول دین تا قضایای جزئی زندگی بسیار طولانی است که ممکن است انحرافات فراوانی را رقم بزند، لذا اینکه بگوییم شریعت اصول دین را مشخص کرده و کفایت میکند، سخن درستی نیست.

اگر مراد از اصول و کلیات دین آن است که علاوه بر اصول دین، کلیات احکام را نیز مشخص کرده و قواعد اساسی را برای استنباط احکام جزئی بیان نموده و مسلمین فقط باید این قواعد کلی را بر احکام زندگی تطبیق کنند، این سخن نیز صحیح نیست. زیرا بسیاری از اختلافات و دعوا ها در همین اصول و کلیات احکام است. اساسا اصل اختلافاتی که بین فقها به وجود امده در همین اصول،‌تعریفات آنها و محدوده ی آنها و موضوع شناسایی احکام جزئی برای قرار گیری ذیل این کلیات است و بررسی خود موضوع جزئی بعد از اتخاذ مبنا در این اصول صورت میگیرد.

لذا امر به این سهولت نیست که اصول و کلیات کاملا مشخص باشد و فقط یک هنر لازم باشد که کلیات اسلامی را بر جریانات متغیر و زودگذر تطبیق دهد.
.

#یادداشت
#سعید_خورشیدی
#یادداشت_78
#مشخصات_اسلام
#جلسه_340
#اجتهادپذیری
شهید مطهری در بیان مختصات اسلام، میفرمایند کلیات سلام به نحوی است که قابلیت اجتهاد و تطبیق این اصول بر فروع متعدد در طوال تاریخ را دارد. بر این اساس و فارغ از اختلافات مجتهدین، ممکن است اسلام در سالهای گذشته حکمی را بیان کند و امروز حکم دیگری بیان کند، به نحوی که حکم قبلی، امروز غلط بشود. علت این پدیده هم تفاوت در زمان و مکان است.
حال دو سوال ایجاد میشود :

1- آیا فقها سفسطه میکنند ؟ امروز حکمی میدهند و فردا حکم دیگر؟ آیا حقیقت احکام در لوح محفوظ نیز با تفاوت زمان و مکان ما تغییر میکند ؟
پاسخ این است که همه این عناصر مکان و زمان در لوح محفوظ ثبت است. این تفاوت ها هیچکدام اصول را تغییر نمیدهند. این تفاوت پاسخ های اسلام درباره یک موضوع ثابت، مانند پاسخ به سوال ” ساعت چند است” در دو زمان مختلف است. ساعت های متفاوتی که در پایخ این سوال داده میشود نشان از بی قاعدگی و بی ثباتی حقیقت نیست بلکه دقت و قاعده مندی را نشان میدهد.
اساسا یکی از معجزات فقه اسلامی این است که سامانه ای دارد که اصول را با توجه به شرایط مخاطب یعنی انسان، تطبیق میدهد. این فرایند از جهتی شبیه ترجم است که در آن لفظ کاملا تغییر میکند اما معنا ثابت است.

2- چگونه فروع را طوری تطبیق بدهیم که اصول منحرف نشوند؟
جای بررسی دقیق دارد اما اجمالا میتوان گفت اصول، خودشان روش را تعلیم میدهند.

#يادداشت
#مشخصات_اسلام
#عقيل_رضانسب
#يادداشت_257
#جلسه_340

💠 عدم پذیرش عقل به عنوان یک منبع باعث انسداد باب اجتهاد

شهید مطهری در بحث مشخصات اسلام از منظر ایدئولوژی یکی از این مشخصات را اجتهادپذیری می داند که دو دلیل دارد یکی اینکه «كلّيات اسلامى به گونه‏اى تنظيم شده است كه اجتهادپذير است.» و دیگری «قرار گرفتن عقل در شمار منابع اسلامی است.»
مجموعه آثار شهيد مطهري (وحى و نبوت)، ج‏2، ص: 241

اما به نظر می رسد عامل دوم از عامل اول مهمتر است، یعنی اگر عقل به عنوان یک منبع اسلامی پذیرفته نشود، کلیات اسلامی اجتهادپذیری را فراهم نمی کند، چون آن چیزی که کلیات اسلام را موارد جزئی و متغیر تطبیق می دهد عقل است، اگر حجبت عقل به عنوان یک منبع اسلامی پذیرفته نشود، دلیلی ندارد که تطبیق اصل کلی بر فرع، یا اصل ثابت بر متغیر حجیت داشته باشد.
عقل در اندیشه شیعی بسیار جایگاه عظیمی داده شده است، فی الواقع عقل در کنار سایر منابع قرار داده نشده، بلکه همه آنچه که به واسطه نبی آمده از قرآن و سنت و روایات به عنوان حجت ظاهری دانسته شده و عقل در عداد آن ها به عنوان حجت باطن معرفی شده است.
«إِنَّ لِلَّهِ عَلَى النَّاسِ حُجَّتَيْنِ حُجَّةً ظَاهِرَةً وَ حُجَّةً بَاطِنَةً فَأَمَّا الظَّاهِرَةُ فَالرُّسُلُ وَ الْأَنْبِيَاءُ وَ الْأَئِمَّةُ ع وَ أَمَّا الْبَاطِنَةُ فَالْعُقُول‏» الكافي (ط – الإسلامية)، ج‏1، ص: 16

به نظر می رسد که استنباطات شرعی ما هنوز نتوانسته عقل را تا این سطح مورد استفاده قرار دهد و این میزان به آن جایگاه بدهد. اصول فقه ما در بخش «ادله شرعیه عقلیه» بسیار نحیف است و برخی بیش از درک «حسن و قبح» شأنی برای عقل قائل نیستند.

#مشخصات_اسلام
#یادداشت
#احمد_قوی
#یادداشت_80
#جلسه_340

اگر چه مطالبی که مرحوم استاد شهید در مورد اجتهادپذیری اسلام فرمودند درست و قابل قبول است اما می توان این نکته را به وضوح مشاهده کرد که مباحث کاملا در سطح اجمالیپ و کلیات بیان شده و اصلا جواب گوی پیچیدگی های اجتهاد ورزی در لایه ی اجتماع و تمدن نیست. شاید دلیل این امر هم عدم ابتلای واقعی و عینی فقه ما با مسائل پیچیده جامعه بوده باشد.
در مقابل فقه اهل سنت که به دلیل ابتلا به پیچیدگی های حکومت داری و ساخت حاکمیتی که پیدا کرده عملا نتوانسته در مسیر مستقیم اجتهاد ورزی ثابت قدم بماند و به افراط و تفریط های فراوانی (از قبیل عقل گرایی یا حدیث گرایی افراطی و در ادامه بستن باب اجتهاد و تقلید از مذاهب اربعه و همچنین نهضت احیای اجتهاد و سلفی گری و فقه مقاصدی و…) در امر اجتهاد گرفتار شده. بنابراین اگر چه نقدهای پیشا حکومت داری ما به فقه اهل سنت درست است ولی این واقعیت نیز غیر قابل انکار است که این نقد ها به یک معنا نقد ما قبل از ورود به میدان است در حالی که آن ها با مسائل و پیچیدگی های بسیار دشواری روبه رو بوده اند.
چیزی که خود ما هم امروزه به آن مبتلا شده و به وضوح دریافته ایم که حکومت داری و جامعه پردازی بر مبنای یک اجتهاد بدون افراط و تفریط فوق العاده دشوار است. و صرفا با بیان نکاتی کلی از قبیل بازگرداندن فروع به اصول یا قرار دادن عقل در منابع حجیت نمی توان اجتهاد مصابی به حمل شایع ارائه کرد.
☘️

#یادداشت
#مشخصات_اسلام
#جلسه_340
#علی_اکبرنژاد
#یادداشت_60

 

🔰 از #خاتم تا #خمینی (۱)

✅✅اسلام دین خاتم است.

🔸سخن از دین خاتم کار ساده‌ای نیست. وقتی از خاتمیت دین اسلام سخن گفتیم لاجرم خود را در ورطه‌ی پاسخگویی به سوالات فراوانی انداخته‌ایم که نیازهای فطری انسان به طور طبیعی به ما تحمیل خواهد کرد. مسئله خاتمیت فی‌الواقع توقع بشر را از دین خیلی خیلی بالا می‌برد.

🔸بشر به حق انتظار پاسخگویی دارد. نهاد دین را به چالش کشیده و در محضر دادگاه عقل و عدل، مدعیان دین‌شناسی و دین‌ورزی را مورد خطاب قرار داده و به استنطاق وادار می‌سازد. رسالت نبی مکرم اسلام، گویی بشر را نسبت به دستاوردهای دین پرتوقع نموده است.

🔸بشر از دین هم اخری می‌خواهد هم دنیا.
هم آسمان می‌خواهد هم زمین.
هم فرد می‌خواهد هم جامعه.
هم فرهنگ می‌خواهد هم اقتصاد.
هم اندیشه می‌خواهد هم عمل.
هم…

🔸پس “جامعیت”، انتظار عقلانی و فطری و حقیقی بشر است از دین خاتم.

 

✅✅اسلام دین جامع است.

🔸گفتیم که انتظار به حقِ بشرِ رشد یافته از دین، جامعیت است. حال این جامعیت به چه معناست؟
دایره‌ی شمولیت آن، چه ابعادی را دربرمی‌گیرد؟

🔸به نظر می‌رسد از دو حیث جامعیت دین به منصه ظهور می‌رسد:
1⃣ اجتهادپذیری در مواجهه با اقتضائات عصری و مصری
2⃣ زندگی‌گرایی در عین آخرت‌گرایی (پیوند آسمان و زمین)

📌از یک جهت بشر، هویت دینی خویش را تا عصر خود امتداد بخشیده و به دنبال پاسخ‌هایی قانع کننده از جانب آن می‌گردد. فلذا عقلاً باب اجتهاد، باید برای چنین دینی بازِ باز باشد.
دینی که توسعه‌ی جوامع، پیشرفت تکنولوژی، زیرساخت‌های ملی و قومی، بیماری‌های نوپدید روحی و جسمی، مسائل عرصه‌ی حکمرانی، اختلافات حوزه جغرافیای سیاسی و… دیگر مسائل نوبه‌نو که در تطور حیات اجتماعی عمدتا به انسان‌ها عرضه می‌شود، در اصول و امهات آن تزلزل ایجاد نکرده و پاسخی درخور داشته باشد.

📌از طرفی دیگر انسان ذاتا در پی آن است که ساحت روحانی‌اش تا ساحت جسمانی‌اش امتداد داده و میان هر دو حیث وجودی‌اش جمع کند. نه امکان دارد از حیات مادی‌اش دست کشد و نه از فطرت معناگرا و عنصر حقیقت جویش می‌تواند دست بردار. انگار هم خدا را می‌خواهد هم خرما را!
هر کدام را اگر مستقلا و منهای دیگری داشته باشد شدیدا دچار تزلزل و نوعی ناهمگونی با کل طبیعت می‌شود. اگر هم هر دو عنصر را داشته باشد اما معنویتش از زندگی، و زندگی‌اش از سلوک معنویش پشتیبانی نکند، باز هم دچار نوعی آشفتگی خواهد بود.

🔸 توسعه‌ی جریانات معنویت‌گرا و تصوف در دل جوامع اسلامی و یا سکولار و لیبرال، چه بسا برخاسته از همین گسست حیثیتی و هویتی است.

[ادامه دارد…]

بسم الله الرحمن الرحیم

#یادداشت
#مشخصات_اسلام
#مرتضی_قربانی
#یادداشت_47
#جلسه_339

🕋 جامعیت ادیان الهی

دین موهبتی از جانب خداوند به انسان است. از این رو نمی‌توان گفت که خداوند موهبتی ناقص لطف کرده است.
دین هر امتی برایش جامعیت دارد، تعادل دارد، سکونت دارد. برای حل نیازهای او چاره‌ای دارد.
اما بشر در سیر و صیرورت است.
در حال تکامل است.
شکفته شدن در ذاتش است.
صعود برای او قطعیست.
از این رو باید گفت، دین سابق برای بشر لاحق تعادل ندارد زیرا مسئله‌ها و نیازهای او ارتقا یافته است. اما برای خودش اعجاز است.
بنابراین می توان جامعیت اسلام را به گونه‌ای تقریر کرد که جامعیت ادیان الهی برای امم سابقه تصور شود.
بالجمله؛ دین اسلام در قرون متاخر نسبت به روش‌های دیگر زیستن که عِدل اسلام در این قرون بیان شده، جامعیت دارد.