در تعریف برادر کرباسچی از آزاداندیشی اینگونه بیان شده است:

«چرا از آزاداندیشی خوشمان می آید؟ آزاداندیشی را تعریف کنید.
آزاداندیشی، این حس آزادی در درون و اینکه بداند هر چه بیشتر تکاپو کند، بیشتر به مطلب صحیح خواهد رسید. اینکه هر مقدار که فکر کرده، مصاب واقع بوده. اینکه آزاد است و قرار نیست از کسی خط بگیرد. اینکه خودش کاملا حق را می فهمد (اما تمام گستره حق را شامل نمی شود. هر چه تلاش کند، گستره خود را توسعه دهد، گستره بیشتری از حق را شامل می شود. یعنی هر کسی جنبه ای از حق را می فهمد.) ولی این نیک است که شخص غیر حق را نمی تواند ببیند.
اما در صورت بندی از درک هایی که از حق داشته، خطا یا غرض ورزی وارد می شود.»

چند نکته در مورد این تعریف به نظر میرسد:
1- آزاداندیشی به نوعی دانایی معنا شده است. بداند که هرچه تکاپو کند……………… به نظر آزاداندیشی فراتر از دانایی و یک ملکه در وجود انسان است.

2- بیش از آنکه تعریف آزاداندیشی ارائه شود، حالات آزاداندیشی و اطلاعات او به عنوان تعریف بیان شده است.

3. اینکه فرد بداند هرچه بیشتر تکاپو کند بیشتر به مطلب صحیح خواهد رسید، آزاداندیش است؟ اینکه بداند هرمقدار که فکر کرده، مصاب واقع بوده، آزاداندیش است؟ اصلا چرا هر مقدار که فکر کند مصاب است؟ انسان آزاداندیش لزوما حق را کاملا می فهمد؟ امکان خطا و اشتباه و جهل مرکب و… نیست؟ چرا هرکسی جنبه ای از حق را می فهمد؟ نمی شود کسی همه جنبه های حق را بفهمد؟ و…….
.

💠تلاشی برای ماهیت کاوی آزاداندیشی 3💠

🔹یکی از نکات مهم در تعریف، این است که بگوییم مراد از اندیشه در آزاداندیشی چیست؟
آن چیزی که در وهله اول شاید به ذهن برسد، این است که بگوییم اندیشه به معنای تفکر است. اما به نظر می رسد اندیشه در تعبیر «آزاداندیشی»، به معنای تفکر نیست بلکه به معنای مطلق شناخت و معرفت است.
برای کسب معرفت، روش های مختلفی به اعتبار تعدد ابزار کسب معرفت وجود دارد. روش های تحصیل معرفت عبارتند از: روش تجربی، روش شهودی، روش تفکر قیاسی و روش وحیانی؛ و عقل در همه این روشها حضور دارد.
آزاداندیشی یعنی انسان بر اساس هر روش و منبع، وقتی یک شناخت و معرفت در هر حد و اندازه ای، برایش کشف می شود، بدون هیچ مشکلی آن را تصدیق کند. بنابراین وقتی یک گزاره حق به انسان عرضه می شود، اگر حال انسان طوری باشد که با حق راحت باشد یعنی عقلش حال پذیرش حق را داشته باشد، آزاداندیشی رخ داده است. درنتیجه برای تحقق آزاداندیشی، لزومی ندارد شخص از روش تفکر استفاده کند و خودش با ذهن خودش مجهولی را معلوم کند.
آزاداندیش کسی است که اگر منبع معرفتی ای را یافت مثل قرآن، وقتی قرآن حقیقتی را برای او آشکار می کند، به راحتی آن را بپذیرد و در بند استدلال های عقلانی انسانی نباشد.

🔹البته با این توضیح و توسعه در معنای اندیشه، ضرورت وجود لوازم تحقق و صدق اندیشه همچنان وجود دارد. یعنی آن قیود چهارگانه که در یادداشت اول این موضوع بیان شد (1. استفاده از قوه عاقله نه واهمه و خیال. 2. لزوم پیروی اندیشه از منطق و قواعد تحصیل معرفت 3. تحصیل آگاهی و اطلاعات مورد نیاز تحصیل معرفت 4. خودباوری نسبت به ذهن و اندیشه خود)، حضور آنها همچنان لازم است. زیرا عقل انسان می فهمد که تحصیل معرفت به وسیله هر ابزار معرفتی ای، روش و قواعدی دارد.
بنابراین خارج کردن اندیشه از حصار تفکر به معنای ول اندیشی نیست. چراکه کسب اندیشه و معرفت به وسیله ابزار حس، شهود و وحی هم اصول و قواعدی دارد تا موجب حصول اندیشه و معرفت شود. و همه این اصول و قواعد، چیزی نیست جز برونداد حریت عقلی و عقلانیت.

#سید_ابراهیم_رضوی
#آزاداندیشی
#یادداشت 100

بسم الله الرحمن الرحیم
#یادداشت
#محمد_حسین_خانی
#یادداشت170
#آزاداندیشی
#احادیث_آزاداندیشی_2
#آداب_اندیشیدن

از امام صادق (ع) روایت است که امیرالمؤمنین (ع) بسیاری از مواقع می‌فرمودند:

«نَبِّهْ‏ بِالتَّفَكُّرِ قَلْبَكَ وَ جَافِ عَنِ اللَّیلِ جَنْبَكَ وَ اتَّقِ اللَّهَ رَبَّكَ»

«دل خود را به اندیشه کردن آگاه کن و پهلوی خود را از شب دور کن و نسبت به خدای خود تقوا داشته باش»

وجود مقدس و نورانی امیرالامومنین علیه السلام یک توصیه دائمی داشته اند که ابتدا به تفکر دعوت می کردند تفکری که انسان را متنبه کند تفکری که انسان را بیدار کند
یعنی یکی از ویژگی های تفکر همین است که تنبه بیاورد
اگر تفکر ما ما را روشن نکرد یعنی تفکر صحیح شکل نگرفته
مگر می شود انسان تفکر کند و بفهمد که فانی است بفهمد که حقی وجود دارد و همه حق است و جز او چیزی نیست بعد خلاف آن را بیان کند یا تبیین کند انسان اگر فکر کند آیات الهی را می بیند بعد متنبه‌می‌شود
لذا خداوند در سوره مبارکه ق می فرمایید :
«إِنَّ فىِ ذَلِكَ لَذِكْرَى‏ لِمَن كاَنَ لَهُ قَلْبٌ أَوْ أَلْقَى السَّمْعَ وَ هُوَ شَهِید»
یعنی کسی که قلبی دارد و این قلب را فاسد نکرده درتفکر و مطالعه قرآن نشانه است.  لذا جایگاه قلب هم در اندیشیدن مشخص می شود کسی که قلبش را گناه سیاه کرده نمی تواند درست فکر کند محفل تفکر قلب است که باید پاکیزه باشد
باید این ظرف تفکر را پاکیزه کرد تا مظروف هم درآن پاکیزه بماند

در ادامه روایت حضرت به نماز شب و تقوای الهی اشاره می کنند که برای تعالی انسان و سلوک انسان نیاز است و در ادامه تفکر باید به آن پرداخته شود. اندیشیدن هم راه است و هم مقصد (باتوجه با روایت من اصبح مهموما لسوی فکاک رقبته فقد هون علیه و رغبه من ربه فی الربح الحقیر. در یادداشت شماره #167)

یکی دیگر از ویژگی ها و آداب تفکر صحیح تداوم بر تفکر است

امام صادق علیه السلام می فرمایند: :
«أَفْضَلُ‏ الْعِبَادَةِ إِدْمَانُ‏ التَّفَكُّرِ فِی اللَّهِ وَ فِی قُدْرَتِهِ»
«برترین عبادات تداوم تفکر در خداوند و قدرت اوست»
یعنی تفکر  عالی ترین نوع عبادت و بندگی است اگر همراه با تداوم باشد اگر با موضوع باری تعالی و قدرت او باشد
پس ویژگی دیگر تفکر صحیح تداوم است و اینکه به چه بیاندیشیم یعنی سنت قلیل یدوم در تفکر هم جاری است .

در این جا تذکری لازم است بیان شود وآن موضوعات ممنوعه برای تفکر است
خداوند متعالی به عنوان خالق انسان به او اجازه تفکر در موضوعاتی را نداده
از جمله:
«مَنْ نَظَرَ فِی اللَّهِ كَیفَ‏ هُوَ هَلَكَ‏»
کسی که درباره کیفیت خلق خدا تفکر کند هلاک می شود.
واین همان علتی است که خیلی از اندشمندان و فیزیکدانان عالم را ملحد و هلاک کرد چون به دنبال این موضوع برای تفکر بودند
مفسده بعدی تحیر است
امام باقر علیه السلام می فرمایند: تَكَلَّمُوا فِی خَلْقِ اللَّهِ وَ لَا تَتَكَلَّمُوا فِی اللَّهِ فَإِنَّ الْكَلَامَ فِی اللَّهِ لَا یزْدَادُ صَاحِبَهُ إِلَّا تَحَیراً
از آفریده‌های خداوند سخن گویید و از ذات خدا سخن نگوئید، زیرا سخن از ذات خدا مایه‌ سرگردانی بیشتر گوینده است.

در اینجا مشخص می شود آزاداندیشی قیودی دارد آزاداندیشی یله و رها اندیشی نیست اگر مطلق بیاندیشی شاید به وادی هلاکت و تحیر وارد شد لذا متوجه می شویم آزاداندیشی یک حدودی دارد واین راهم بدانیم این حدود برای سلامت و نجات انسان است

💠تلاشی برای ماهیت کاوی آزاداندیشی 2💠

🔹در یادداشت گذشته بیان شد که یک تعریف محتمل از آزاداندیشی این است که بگوییم: آزاداندیشی یعنی دستگاه شناخت انسان در قید و بند چیزی غیر از حق نباشد. به تعبیر دیگر آزاداندیشی یعنی تصدیق حق بدون تأثر از امری غیر از حق.

🔹اشکالی به این تعریف، به ذهن می رسد این است که بناء بر این تعریف، همه انسانها آزاداندیش هستند زیرا همه انسانها وقتی حقی را میفهمد، تصدیق می کنند. چراکه انسان ذاتا اینگونه است. یعنی نوع خلقت او اینگونه است و در تصدیق یک گزاره و معرفت حق، اختیاری ندارد تا بتواند آن را تصدیق نکند. بنابراین طبق این تعریف باید بگوییم انسان چه کوچک و چه بزرگ، ذاتا آزاداندیش است درحالیکه نگاه اولیه به آزاداندیشی این است که بسیاری از انسانها دارای این صفت یا رفتار نیستند.
🔸البته شاید پاسخی به این اشکال شود که این کلام خلاف وجدان است زیرا بسیاری از انسانها را می بینیم که سخن حقی را که می شوند یا تکذیب می کنند، بخاطر منافع یا امیالشان، خلاف آن چیزی که میفهمند عمل می کنند. این یعنی آن شخص سخن حق را تصدیق نکرده است.
🔸اما به نظر این پاسخ صحیح نیست؛ همه این موارد یا بخاطر عدم حق پذیری قلبی اوست که موجب شده دستگاه شناختش مختل شود و یا بخاطر عدم وجود لوازم تحقق اندیشه است که اساسا اندیشه در او حاصل نمی شود و یا عدم تصدیقش صرفا در مقام عمل و بیان است نه اینکه عقلش هم تصدیق نکرده است و او اساسا آزاداندیش نباشد.

🔹لذا به نظر می رسد، باید بر اساس یک ملاک و غرضی، بعضی دیگر از قیود را وارد تعریف کنیم. باید ببینیم، غرض ما از بحث آزاداندیشی چه بود؟ در لسان اندیشمندان و نخبگان، اصطلاح آزاداندیشی به چه معنایی بکار می رود که بعضی از مردم، دارای آن صفت نیستند. باید بررسی کنیم که در این کاربرد، چه انسانهایی آزاداندیش نیستند؟ البته شاید به این نتیجه برسیم که اساسا اصطلاح مستقری در میان اندیشمندان و مردم وجود ندارد؛ اتفاقی که امروزه بخاطر تأثیر و تأثر فرهنگ ها و دانش ها بر یکدیگر، بر سر خیلی از مفاهیم و واژه ها آمده است. امروزه بسیاری از مفاهیم حتی بسیط ترین مفاهیم مثل آزادی و عدالت و ظلم و… ، یا اصطلاح مستقری ندارند یا دچار اشتراک لفظی پیچیده ای هستند.
در این صورت باید به خوبی در این قیود، تأمل کرد و ببینیم کدام یک از قیود، سهم بیشتری در تحقق آزاداندیشی دارند؟ و بر این اساس، اصطلاحی را جعل کنیم. (هرچند جعل اصطلاح نیز خودش ملاحظاتی دارد که بیان آن در این مقال نمی گنجد)
البته شاید بتوان گفت که قیودی که از نتایج و ویژگی های شخص دارای صفت آزاداندیشی است، به نظر قطعا از تعریف و ماهیت آزاداندیشی خارج است. اما در قیود دیگر باید تأمل کرد.

#سید_ابراهیم_رضوی
#آزاداندیشی
#یادداشت 99

در تعریف برادر محمد انصاری از آزاداندیشی اینگونه بیان شده است:

«آزاداندیشی معنای مصدری دارد و همان آزاد اندیشیدن است. یعنی شخص آزاداندیش کسی است که بتواند آزادانه بیندیشد. یعنی بتواند بدون تعصب و جمود و وابستگی نسبت به شخص یا جریان یا نحله ای فکری یا هر چیزی که میتواند فکر را به اسارت در بیاورد، به صورت مستدل و منطقی بیندیشد.»

چند نکته در مورد این تعریف به نظر می رسید:
1- در آزاداندیشی به نظر می رسد نوعی استمرار نهفته است، لذا به فردی که فقط یکبار توانسته آزادانه بیاندیشد آزاداندیشی نمی گویند، لکن در آزاداندیشیدن این استمرار وجود ندارد.

2-بدون تعصب و جمود و وابستگی اندیشیدن، ویژگی هایی ست که در کنترل و اختیار شخص است. لکن برخی اسارت ها است که به صورت ناخواسته و بدون اختیار اتفاق می افتد و فرد در حالی که التفات ندارد متاثر از چیزی است. لکن در تعریف به این نوع از اسارت اشاره نشده است.

3- ویژگی های مستدل و منطقی جز تعریف آزاداندیشی شمرده شده اند. لذا طبق این تعریف نمی توان به فردی که بدون تاثر از دیگران و به صورت آزادانه و برای کشف حقیقت می اندیشد لکن از قواعد منطقی بی خبر است و برخی را رعایت نمیکند، آزاداندیش گفت. در حالی که این فرد دارد آزادانه می اندیشد و فقط اندیشه اش ممکن است نازیبا باشد و یا اینکه دچار اشتباهاتی بشود.

.