#یادداشت
#حمزه_وطن_فدا
#مشخصات_اسلام
#یادداشت_110
#جلسه_351
#نوع_یادداشت: فیش برداری

💠اصل #انتفاء_ضرر و نقش آن در تضمین بقاء اسلام در نگاه شهید مطهری

▫️شهید مطهری در کتاب “#نظام_حقوق_زن_در_اسلام” دلیل عمده کسانی که در مقوله حقوق خانوادگی حکم به پیروی از سیستم های غربی میکنند را تغییر وضع زمان و مقتضیات قرن بیستم معرفی میکنند و از این رو مدعی میشوند که ما تا نتوانیم نظر خود را درباره نسبت اسلام و #مقتضیات_زمان روشن بکنیم ، نمیتوانیم این بحث را به سرانجام برسانیم.

▫️ذیل این باب، سرفصلی را میگشایند با عنوان #راز_و_رمز_تحرک_و _انعطاف-در_قوانین_اسلامی تا نشان بدهند که این دین با پیشرفت های زمان و توسعه فرهنگ و تغییرات حاصله از آن هماهنگ است و تعبیرشان چنین است ” آن پیچ و لولائی که در ساختمان این دین بکار رفته و به آن خاصیت تحرک بخشیده که بدون آنکه‌ نیازی به کنار گذاشتن یکی از دستورها باشد میتواند با اوضاع متغییر ناشی‌ از توسعه علم و فرهنگ هماهنگی کند و هیچگونه تصادمی میان آنها رخ ندهد ، چیست ؟
{ کتاب نظام حقوق زن در اسلام ص 126}

▫️و در ادامه این رمز و راز را در چند محور به تصویر میکشند :
1- توجه به روح و معنا و بی تفاوتی نسبت به شکل
2- قانون ثابت برای احتیاج ثابت و قانون متغیر برای احتیاج متغیر
3- مساله اهم و مهم
4- قوانینی که حق وتو دارند
5-اختیارات حاکم
6-اصل اجتهاد

▫️در هر یک از این 6 محور بیانات ویژه ای دارند که با مثالهای فراوان تصویر روشنی میدهد از امکان اسلام در خاتمیت و حیات ابدی و جهانی بودن به واسطه انطباق با شرایط گوناگون فرهنگی و تمدنی بشر در عین حفظ اصالت
اما آنچه که به بحث ما مربوط است در موضع منفی بودن ضرر ، بیان ایشان در محور 4 است که ذیل اشاره به قوانینی با حق وتو به مساله قاعده لا ضرر و منتفی بودن ضرر در اسلام میپردازند:
یکی دیگر از جهاتی که به این دین خاصیت تحرک و انطباق بخشیده و آنرا زنده و جاوید نگه میدارد اینست که یک سلسله قواعد و قوانین در خود این دین وضع شده که کار آنها کنترل و تعدیل قوانین دیگر است . فقها این‌ قواعد را قواعد ” حاکمه ” مینامند . مانند قاعده ” لا حرج ” و قاعده‌ ” لا ضرر ” که بر سراسر فقه حکومت می‌کنند کار این سلسله قواعد ، کنترل‌ و تعدیل قوانین دیگر است . در حقیقت اسلام برای این قاعده‌ها نسبت به‌ سایر قوانین و مقررات حق ” وتو ” قائل شده است .
{کتاب نظام حقوق زن در اسلام – ص 136}

✅و اینگونه غنایی ویژه به بحث انتفاء ضرر بخشیده ، آن را یکی از تضمین های الهی برای دوام و بقاء اسلام بر میشمارد.

#یادداشت
#مشخصات_اسلام
#لاضرر
#محمد_هادی_جوهری
#یادداشت_130
#جلسه_351

🔰محدوده اجرا قاعده لاضرر / قاعده لاضرر، حکمی انشایی🔰

برای احکام در فقه، مراتبی را در نظر گرفته اند. مرحله مصلحت و مفسده، مرحله جعل و انشا، مرحله فعلیت و ابلاغ و مرحله امتثال و اجرا.
مرحوم امام با کمک از بحث خطابات قانونیه تفاوت احکام انشایی و احکام فعلی را در جعل شرایط امتثال می داند.
ایشان می گویند که احکام انشایی به صورت کلی و خطاب قانونی جعل می شوند. و بعد شارع با درنظر گرفتن شرایط امتثال ، آن ها را قید می زند و تبدیل به احکام فعلی می کند. ایشان می گویند که احکام انشایی نیز مانند احکام فعلی به دست ما رسیده است.
بدین بیان، احکام انشایی، حاکم بر احکام فعلی می شوند. و شارع با در نظر گرفتن شرایط امتثال، احکام انشایی را قید میزند و تبدیل به احکام فعلی می کند.
قاعده لاضرر نیز از همین دست قواعد و احکام می باشد. فلذا نقش حاکمیت بر احکام فعلی را دارد. فلذا حدود و ثغور این قاعده بردست شارع می باشد. یعنی شارع با درنظر گرفتن شرایط امتثال، این قاعده را برای موارد خاص، تبدیل به احکام فعلی می کند.
نکته: اجازه استفاده از این قاعده در دست حاکم شرع می باشد مگر در مواردی که خود حاکم شرع اجازه آن را به مکلف داده باشد.
نکته: حضرت امام، ولی فقیه را نیز در ذیل شارع می داند فلذا در ادبیات فقهی ایشان ولی فقیه می تواند با درنظر گرفتن شرایط امتثال، احکام انشایی مانند لاضرر را تبدیل به احکام فعلی کند.

بسم الله الرحمن الرحیم
#یادداشت
#محمد_حسن_زاده
#گفتمان_جامع
#یادداشت_142
#جلسه_351

مفهوم قاعده لا ضرر در نگاه امام خمینی ره
حضرت امام ره کتاب بدائع الدرر را به بررسی قاعده لا ضرر اختصاص داده اند و مفصلا به بحث از آن پرداخته اند. حضرت امام در بررسی مفهوم قاعده لاضرر چند قول را نقل میکند که در ذیل به آنها اشاره میگردد:

۱. حمل نفى بر نهى: يعنى مقصود از لاضرر و لاضرار، حرام بودن ضرر زدن به ديگران است.
گروهى از فقهای شيعه و اهل سنت بر اين باورند که: مفهوم قاعده لاضرر، حـکـم تـکليفى است، نه وضعى یعنى ضرر زدن به يکديگر از ديد شرع ممنوع و حرام است و دلالتى بر بايستگى جبران ضرر و يا پيش داشتن لاضرر بر ديگر احکام شرعى و… نخواهد داشت.
مرحوم اصفهانی نیز همين ديدگاه را پذيرفته است.
سپس حضرت امام ره مثال های مختلفی از احادیثی می اورند که از نفی اراده نهی شده است و می فرمایند : اراده نهى از نفى بسيار است. سخنان کسانى که چنين کاربردى را انکار می‌کنند، درست نيست.

۲. نفى ضرر غير متدارک: يعنى ضررى که جبران نشده باشد، در اسلام وجود ندارد.
بر اساس اين ديدگاه نفى به حال خودش باقى است. (لاضرر و لا ضرار) به اين معناست که هر کس به ديگرى ضررى بزند، بايد آن را جبران کند. بر اساس اين ديدگاه اگر مالى از کسى از بين برود و جبرانى در برابر آن نباشد، اين ضرر است و چون اين ضرر، در شرع شریعت اسلام نفى شده است، پس بايد در برابر آن تدارک و جبرانى وجود داشته باشد.
فـقهاى شيعه، انتقادها و اشکالهاى بسيارى به اين ديدگاه دارند. شيخ انصارى در ضمن نقد اين ديدگاه آن را از همه ديدگاهها ضعيف تر و سست تر دانسته است.

۳. نفى حکم ضررى:
بر اساس اين ديدگاه، معناى حديث (لاضرر و لاضرار) اين است که از سوى شارع هيچ حکم ضررى وضع نشده است. به ديگر سخن: هر حکمی‌ که از سوى شارع مقدس صادر شده، اگر زيان آور باشد، ضرر بر نفس مکلف و يا غير، ضرر مالى يا غير مالى، حکم ياد شده به استناد قاعده لاضرر برداشته می‌شود.
علامه نراقی، شیخ انصاری، نائينى و بسيارى از ديگر فقيهان بنام، همين ديدگاه را پذيرفته‌اند. شيخ انصارى پس از نقل و نقد ديگر ديدگاهها، می‌نويسد:
مقصود حديث، نفى حکم شرعی زيان زننده بر بندگان است به اين معنى که در اسلام حکم زيان جعل نشده است. به ديگر سخن، حکمی‌که از عمل به آن ضررى بر بندگان وارد آيد در اسلام وضع نشده است. از باب نمونه : حکم شرعى لزوم بیع غبنى، ضرر بر مغبون است، پس در شرع اسلام نفى شده است. وجوب وضوء در صورتى که آب براى وضو گيرنده ضرر داشته باشد، حکم ضرری است که در اسلام نيست. همچنين جايز بودن ضرر به ديگران، حکم ضررى است که در اسلام نفى شده است.

۴. نفى حکم به لسان نفى موضوع:
آخوند خراسانی ديدگاه شيخ را نپذيرفته‌اند و بر آن اشکالهايى وارد ساخته و فرموده: مفهوم حديث(لاضرر و لا ضرار) نفى حکم است به لسان نفى موضوع. یعنی نفى ضرر، کنایه از نفى احکام ضررى است. بر اساس اين ديدگاه، ضرر نفى شده است، نه حکم ضررى، چنانکه شيخ انصارى می‌گفت. ممکن است در جايى حکم ضررى باشد، ولى موضوع ضررى نباشد. از باب نمونه:
در معامله غبنى، خود معامله، زيان زننده نيست، بلکه لزوم آن زيان زننده است. از ديدگاه آخوند خراسانى، قاعده لاضرر مثل اين مورد را در برمی‌گيرد و حال آن که بر اساس ديدگاه شيخ، قاعده لاضرر بيع ضررى را نيز در بر می‌گيرد.

امام خمينى ره، پس از نقل ديدگاههاى ياد شده، با دقت و به شرح، به نقد و بررسى آنها می‌پردازد و سپس يادآور می‌شود:
اگر بنا باشد از ميان ديدگاههاى ياد شده يکى را برگزينيم، ديدگاه شیخ الشريعه برتر از سایر ديدگاههاست. سپس آن را هم به نقد می‌کشد و از پذيرفتن آن، سر باز می‌زند و ديدگاه خود را به اين شرح، ارائه می‌دهد:
(و هيهنا احتمال رابع يکون راجحا فى نظرى القاصر و ان لم اعثر عليه فى کلام القوم، وهو کونه نهيا لابمعنى الالهى حتى يکون حکما الهيا کحرمه شرب الخمر و حرمه القمار بل بمعنى النهى السلطانى الذى صدر عن رسول الله (صلی الله علیه و اله و سلم) بما انه سلطان المله وسأس الدوله)
در حديث لاضرر، ديدگاه چهارمی‌وجود دارد که از نگاه من برتر از ديگر دیدگاهاست، هر چند در سخن فقيهان به آن برنخورده ام. در اين ديدگاه، نفى به معناى نهى است؛ اما نه نهى الهى، تا لاضرر حکم شرعى الهى همانند: حرام بودن نوشيدن شراب و حرام بودن قمار باشد، بلکه نهى سلطانى و حکومتى است.اين نهى از پيامبر (صلی الله علیه و اله و سلم) به سبب آن که رهبر و حاکم بوده است صادر شده است.
لذا نظر ایشان این است که (لا) نفى جنس به معنى نهى است و مقصود از آن نهى حکومتى و سلطانى است، نه نهى تکليفى، چنانکه ديدگاه نخست تا حدودی بيانگر آن بود.

#يادداشت
#مشخصات_اسلام
#عقيل_رضانسب
#يادداشت_271
#جلسه_351

💠 خطراتی که قاعده لا ضرر می تواند داشته باشد

قاعده «لا ضرر» یکی از قواعد مهم فقهی است که فقهای بزرگوار ما از متون دینی به عنوان یک قاعده مهم استخراج کردند و خیلی از احکام اسلامی را با همین معیار استنباط می کنند و در مقام امتثال هم به مکلف این اجازه را می دهند که حکم ضرری را اجرا نکند.
شهید مطهری در مورد این قاعده می فرمایند:
«دستورهای اسلامی كه مطلق و عام است، تا آن حد لازم الاجراست كه مستلزم ضرر و زيانی نباشد قاعده ضرر يك قاعده كلی است در اسلام كه #حق_وتو در مورد هر قانونی دارد كه منتهی به ضرر گردد.»
مجموعه آثار شهيد مطهري (وحى و نبوت)، ج‏2، ص: 243

این قاعده با حق وتویی که دریافت کرده است، با وجود اینکه یکی از قواعد مهمی است که اجرای احکام اسلامی را سهل کرده است و خود ضمانتی برای ادامه حیات دین اسلام شده است و یکی از قواعد مهم در وضعیتی است که ارسال رسل به پایان رسیده است و دین اسلام دین خاتم شده است؛ منتها هر امر مهم و خطیری ممکن است طوری قلب ماهیت بدهد که به ضد خودش تبدیل شود و برخی امور مهم مثل چاقوی دو لب می مانند و اگر در جای خود درست استفاده نشوند ممکن است خرابکاری به بار بیاورند.

چون «ضرر» یک پدیده شدت و ضعفی است، یکی از خطرات استفاده از این قاعده می تواند این باشد که به بهانه ضرری بودن از زیر بار مسئولیت های مهم فردی و اجتماعی شانه خالی شود. مخصوصاً اینکه طبقه مسلط جامعه و کسانی که حتی می توانند علماء درباری برای تحریف حقایق دینی در اختیار داشته باشند و هزاران ابزار فرهنگی دیگر؛ از این دسته از احکام و قواعد می توانند برای تحریف معانی مبارزه خیز دین استفاده کنند. وقتی جامعه ای احساس کرد که اسلام مرتکب شدن حکم ضرری را جایز دانسته یا ترک حکمی که اجرای آن برای انسان ضرری داشته باشد را جایز دانسته؛ دیگر پای اقامه احکام مهم اسلامی که برای مبارزه با طواغیت و ملأ و مترفین آمده است نمی ایستد.

#یادداشت
#حسین_علیمردانی
#مشخصات_اسلام
#جلسه_351
#لاضرر
#مهندسی_قوانین

🔰قاعده ی لاضرر

🔺این قاعده در مقام مهندسی قوانین‌ است.

آنها که در بدنه ی حکومت اسلامی توفیق خدمت دارند، باید مر قانون را عمل کنند و اصطلاحا برده ی قانون هستند.

یکی از مثال ها شورای نگهبان قانون اساسی است که بر اساس قانون صلاحیت ها را بررسی می کند و حکم قانونی صادر می کند.
اگر حکم قانونی که این نهاد صادر می کند، ضرری باشد یا همراه سیاست های نظام نباشد، رهبری وظیفه دارند تا با صدور حکم حکومتی مصوبات این شورا را تصحیح یا رد کنند.

❌البته اگر این ضرر معتنا به نباشد، رهبری ورود نخواهند کرد.

#یادداشت
#مشخصات_اسلام
#سید_ابراهیم_رضوی
#یادداشت_16
#جلسه_351
#تقریر یا #بازتقریر

💠 تبیین ماهیت قاعده لاضرر در فقه و قانون گذاری💠

🔸هر حکمی دو مرحله جعل و فعلیت قابل بررسی است.
در مرحله جعل، فعل با در نظر گرفتن مصالح و مفاسد و کسر و انکسار آنها، حکم باید یا نباید یا جواز برای آن جعل می شود.
در مرحله امتثال، گاهی بخاطر تزاحمات در عمل، یک فعل در یک زمان برای بعضی اشخاص، ضرری می شوند که قاعده لاضرر این احکام مجعوله را از فعلیت ساقط می کند. بخاطر همین است که قاعده لاضرر را از احکام ثانویه می شمارند. به عبارت دیگر قاعده لاضرر حکم سوز است نه حکم ساز.

🔸بنابراین این مطلب فهمیده می شود که قاعده لاضرر، وجود حکم ضرری در اسلام را نفی نمی کند. بلکه احتمال دارد حکمی ضرر نوعی داشته باشد اما با کسر و انکسار در مرحله جعل، مصلحت آن بیشتر بوده فلذا جعل شده است مانند جهاد یا روزه؛ در این نوع احکام ضرر منتفی نیست اما بخاطر تأمین مصالح بیشتر، جعل شده اند. در این نوع احکام، قاعده لاضرر زمانی جاری می شود، که ضرری فراتر از ضرر پایه ای اش در مرحله امتثال رخ بدهد.

🔸اما علت اینکه این قاعده در مرحله جعل، نمی تواند حکمی را ملغی کند این است که تشخیص مصالح و مفاسد یک فعل و کسر و انکسار آنها، نیازمند اشراف جامعی نسبت به آن موضوع و انسانها در طول تاریخ است که این امر موجب می شود تشخیص آن از حیطه انسانها خارج شود. بخاطر همین است که جعل حکم تنها و تنها برای خداوند است چراکه اساسا انسان، توانایی تشخیص مناشی حکم را ندارد.

🔸با این توضیحات این نکته نیز استفاده می شود که مراد از قاعده لاضرر، ضرر شخصی است چراکه اگر ضرری نوعی باشد یعنی ضرری در طول زمان و نسبت به اکثر انسانها وجود داشته باشد، این ضرر نوعی خودش یک مفسده است که در مرحله جعل، مانع جعل حکم می شود که تشخیص آن هم مقدور انسانها نیست. ضرر شخصی یعنی ضرری که یا متوجه یک یا چند نفر محدود است یا نسبت به زمان محدود است.

🔸مسأله دیگر این است که آیا این قاعده در حقوق هم جاری می شود؟ با توجه به اینکه این قاعده اساسا یک قاعده امتنانی است، معنا ندارد که این قاعده در عرصه حقوق هم بیاید زیرا در حقوق رفع ضرر از یک شخص، ملازم با ایجاد ضرر نسبت به شخص دیگر است.