#عقيل_رضانسب
#يادداشت_262
#جلسه_344

💠 تقابل حق و تکلیف یا تلازم امتیاز و تکلیف؟!

انسان چون خلیفة الله است همه عالم برای تسخیر او آفریده شده است، و انسان هم در مقابل امانتی که آسمان ها و زمین حاضر به حمل آن نشدند را پذیرفت و آن امانت به بیان شهید مطهری «تکلیف و مسئولیت» است. [1] به عبارتی در عالم انسان یک موجودی است که همه عالم هویت تسخیری برای او یافته به همین دلیل او حق تصرف در همه عالم را پیدا کرده است و به همین وزان نیز مسئولیتی برای انسان در مقابل همه این حقوق قرار گرفته است.
به عبارتی در مقابل هر حقی یک تکلیفی نیز برای انسان وجود دارد.
اما همیشه لازم نیست که حقی برای انسان وجود داشته باشد تا متناسب با آن تکلیفی هم داشته باشد، بلکه گاهی امتیازی به کسی داده می شود که خود این امتیاز باعث ایجاد تکالیفی برای او می شود. گاهی برای یک امتیاز تلاشی توسط انسان صورت گرفته است و لذا در این حالت آن امتیاز در دسته حقوق قرار می گیرد و تکالیف متناظر با آن نیز تکالیف در مقابل حقوق هستند؛ اما گاهی امتیاز موهبتی است یعنی برای کسب آن تلاشی صورت نگرفته است، اینجا تکلیفی که در مقابل این امتیاز برای انسان ایجاد می شود، دیگر تکلیف در مقابل یک حق نیست بلکه تکلیفی است که از تلازم آن امتیاز حاصل شده است. مثلا رهبر انقلاب امتياز حق‌طلبى، نيرو، نشاط، حوصله و همّت جوانى را از جمله اموری می دانند که جوان برای آن تلاش بخصوصی نکرده است، لذا تکلیفی که به خاطر این نعمت متوجه جوان است، یک تکلیفی است از نوع تلازم امتیاز و تکلیف نه از نوع تقابل حق و تکلیف! [2]

[1] مجموعه آثار شهيد مطهري (حكمتها و اندرزها(1 و 2))، ج‏22، ص: 130
[2] خامنه‌ای، علی، رهبر جمهوری اسلامی ایران، بيانات، جلد: ۲۳، صفحه: ۲۷

#مشخصات_اسلام
#یادداشت_72
#محمد_امامی
#جلسه_344
#فقه_انسان_ساز

🔰اگر فقه را موظف به تعیین مرزها و تعیین التزام ها بدانیم، فقه کارکردی جز #مهار_انسان ندارد.فقه اثری در سلوک انسانی واجتماعی ندارد. آمده است که مانع تعدی وتجاوز ها شود. قلمرو او در حد #مرزبانی است.

این فروکاستن شبیه به این است که برای ترسیم جغرافیای ایران تنها به نقاط مرزی ایران اشاره کنیم. بلکه ایران به وسعت خراسان است تا آذربایجان و پهناوری خزر است تا خلیج فارس. فقه نیز قلمرویی به گستره موضوعات (تمام افعال انسانی،شرایط فعلیت حکم) دارد تا صدور حکم.

این ترسیم از فقه به دستورات اخلاقی چارچوب میدهد. ونظام اخلاقی معقولی به انسان هدیه می کند.

این فقه به انسان قدرت سلوک هم درساحت فرد و هم درساحت اجتماع میدهد. با این فقه می توان زندگی را ویرایش کرد و اخلاق را به دست او سپرد.

#یادداشت
#یادداشت_83
#مشخصات_اسلام
#جلسه_344
#سعید_خورشیدی
#تکلیف_محوری_روی_پایه_های_حقوق_محوری
در بین عرف اینطور جا افتاده که عشق قاعده و قانونی ندارد.
وضعیت مفاهیمی که بعنوان مصداق رویکرد ارتقایی اسلام از ادبیات حق به ادبیات تکلیف ذکر شد، مانند مواسات و برادری و مانند اینها نیز تقریبا همینطور است. خارج از قاعده هستند و البته چه بسا فراتر از قاعده !
ممکن است گفته شود : نظام حقوق و تکالیف یک نظام است و نظمی دارد، منتهی برای ارتقا به فضای تکلیف و عشق ، باید این نظم به هم بریزد . البته ما زمانی که قرار باشد نظم رو به پایین به هم بریزد ، نمی پذیریم ، اما اینکه این نظم رو به بالا به هم بریزد ، مطلوب ماست.
اما میدانیم که نظم اجتماعی مطلوب است و ما وقتی میتوانیم برای مطلوب بالاتر این مطلوب را ذبح نکنیم، بهتر است نکنیمو
لذا بهتر است زاویه را کمی تغییر داده و به جای اینکه بگوییم برای ارتقا به ادبیات تکلیف ، باید نظم ادبیات حقوقی را به هم زد ، بگوییم ، برای ارتقا به ادبیات تکلیف باید اولا نظم حقوقی را محکم گرفت و در مرتبه بعد، در همان نظم جایگاهی برای ارتقا اندیشید.
در مقام عمل اگر ادبیات حقوقی درست مستقر نشده باشد و در روند ارتقا به ادبیات تکلیف لحاظ نشود، ممکن است ادبیات حقوقی آرام آرام به دست فراموشی سپرده شود و ساختمان رفیعی که ساخته شده و طبقات بالای عشق را م شامل میشود با از دست دادن پایه های حقوقی ، فرو بریزد.

#یادداشت_مشخصات_اسلام
#جلسه_344
#محمد_صحرایی
#یادداشت_100

تعبیر امر بین الامرین اگر مرادش همانی باشد که در مورد جبر و تفویض است تعبیر هوشمندانه ای است زیرا جنس مساله ی اصالت فرد یا جامعه از همان جنس جبر و یا تفویض است یعنی هضم مساله، نیاز به درکی وجودی از هویت فردی و هویت اجتماعی انسان دارد.

هویت جمعی غیر از جمع شدن اعتباری یک سری افراد دور هم است.
چه بسا اجتماعی که هویت جمعی ندارند و در نتیجه اجتماع نیستند چرا که تک تک افرادش در فکر دریدن یکدیگرند و در حصار فردیت و انانیت گرفتارند و تنها بفکر منافع شخصی اند و برای یکدیگر دل نمی سوزانند و به تعبیری توسعه ی وجودی نیافته اند.
خداوند اجتماع را ذیل اجتماع قلوب میبرد نه اجتماع صوری و اعتباری:

لَا يُقَاتِلُونَكُمْ جَمِيعًا إِلَّا فِي قُرًى مُحَصَّنَةٍ أَوْ مِنْ وَرَاءِ جُدُرٍ ۚ بَأْسُهُمْ بَيْنَهُمْ شَدِيدٌ ۚ تَحْسَبُهُمْ جَمِيعًا وَقُلُوبُهُمْ شَتَّىٰ ۚ ذَٰلِكَ بِأَنَّهُمْ قَوْمٌ لَا يَعْقِلُونَ

خداوند ابایی ندارد به یک نفر که بسط وجودی یافته و وجودا دیگران را در برگرفته امت بنامد.
نشانه ی این بسط وجودی در نگرانی های قلبی او برای گرفتاری ها و انحراف دیگران هویدا میشود.

إِنَّ إِبْرَاهِيمَ كَانَ أُمَّةً قَانِتًا لِلَّهِ حَنِيفًا وَلَمْ يَكُ مِنَ الْمُشْرِكِينَ

#یادداشت
#مشخصات_اسلام
#جلسه_343
#جلسه_344
#علی_اکبرنژاد
#یادداشت_62

 

🔰 از #خاتم تا #خمینی (۳)

✅✅اسلام زندگی‌گرا، اسطوره‌ی جهان اسلام(۱)

🔸دین و مسلکی از عنصر اجتهاد پویا برخوردار بوده و برای زندگی مادی، به موازات حیات ابدی برنامه داشته و فرد و اجتماع را با هم می‌بیند، به طور قطع برای هر جامعه‌ای اسطوره خواهد بود.
چه رسد به جوامع اسلامی که انتظار و توقعات بالایی از مسلک دینی خود دارند.

🔸اینکه در جریانات سیاسی-اجتماعی اسلامگرا نوعی تمامیت‌خواهی نسبت به تمام ابعاد حیات اجتماعی و فردی انسان‌ها مشاهده می‌شود، ناشی از همین فطرت انسانی است که خدا را علاوه بر باطن عالم، بر روی زمین و در پس تعاملات دنیایی خویش نیز می‌جوید.

🔸در دورانی که جوامع اسلامی پس از گذران تمدن اسلامی تحت لوای خلافت عباسی، در معرض حمله مغول قرار گرفتند، شاهد افول تمدنی اسلام هستیم. طبعا فطرت جامعه، پس از یک فطره‌ی طولانی از جنگ و اشغالگری، به دنبال الگوی نوین زیست تمدنی خواهد گشت؛ الگوی زیست اجتماعی که سعادت را نه در مرزهای یک فرقه یا ملت محدود، بلکه در قامت تمدن برتر و فائق می‌جوید.

🔸پس طبیعی است نه الگوی صفویه با رویکرد درون مذهبی و تعصبی‌اش قابلیت بسط تمدنی داشته باشد؛ و نه الگوی حکومت عثمانی که چه در مذهب، چه در سلوک و طریقت و چه در قومیت، رویکرد فرقه‌ای و تعصبی دارد. حال اگر جنگ سرد و گرم صفوی-عثمانی را نیز در نظر بگیریم، توسعه اندیشه‌ی غرب مدرن در ساختارهای فکری و اجتماعی عموم جوامع اسلامی و غیر اسلامی به سادگی قابل درک خواهد بود. نهضت رنسانس آغازگر این شیفت تمدنی به سمت غرب خواهد بود.

[ادامه دارد…]

#یادداشت
#حسین_علیمردانی
#مشخصات_اسلام
#جلسه_344
#مدار_تکلیف
#بنده_ی_عشقم_و_از_هر_دو_جهان_آزادم

🔰تست روان شناسی اسلامی

🔺در ازای انجام تکلیف شرعی از خدای متعال چه می خواهید؟
1️⃣رهایی از آتش دوزخ
2️⃣به دست آوردن نعمت های بهشتی
3️⃣خدا زا از سر عشق و محبت می پرستم و هیچ نمی خواهم.

اگر انتخاب شما گزینه 1 بود: شما در بند هستید.
اگر انتخاب شما گزینه 2 بود: شما در پی انجام مزد، کار انجام می دهید.
اگر انتخاب شما گزینه 3 بود: شما انسانی آزاده هستید.

🔰بنده در ازای انجام تکلیف، هیچ حقی بر مولی پیدا نمی کند.

انسان هیچ چیزی از خود ندارد و هر چه دارد تفضلی از جانب خدای متعال است که می توانست نباشد.
پاداشی هم که خدای متعال برای اعمال ما در نظر گرفته، هیچ تضمینی ندارد که عملی شود، الا اینکه بگوییم او جل و علی، این پاداش ها را به ما وعده داده و خلف وعده نخواهد کرد.

🔰اگر حقی نداریم پس نمی توانیم مانند احرار عبادت کنیم.

حق نداریم، عشق که داریم.
خدای متعال، انسان را با عشق آفریده است؛ او را برتر از سایر موجودات عالم بلکه خلیفه و جانشین خود قرار داده است و به گونه ای دنیای فانی را تدارک دیده تا اسباب نزدیکی هر چه بیشتر انسان را به خود فراهم آورد.

آیا به چنین خالقی نمی توان عشق ورزید.

🔰فقط آزاده ها، عاشق می شوند.

کسانی که در بند هوای نفس خود هستند و از عقوبت اعمال ناشایست خود می ترسند؛
یا کسانی که نعمت های الهی آنچنان مستشان می کند که واهب نعمات را از یاد می برند؛

رب العالمین را همراه با شریک می پرستند و عبادت خود را خالص نکرده اند.

تنها مخلصین هستند که از شر خود و دنیایی که دز آن گرفتارند، آزاد شده اند و عبادتی خالصانه و عاشقانه از آن ها سر می زند.

#حسین_کلاتی
#مشخصات_اسلام

#اسلام-اجتماعی

#یادداشت_5

#جلسه_343
دو معنا به طور معمول از لفظ اجتماعی برداشت می شود :
معنای عام : که در مقابلِ بعدِ فردیِ انسان است
معنای خاص : که در ابعاد سیاسی، اقتصادی و… در جامعه است که ناظر به پیوندهای انسان ها (که بر پایه محوریت انسان ها نه قدرت و یا ثروت یا … شکل می گیرد)
مفاهیمی مثل وحدت، اخوت، مساوات و… عمدتاً ناظر به این معنای خاص هستند.
همین طور وقتی گفته می شود اسلامِ اجتماعی گاهی در مقابلِ اسلام فردی است و گاهی مقابلِ اسلامِ سیاسی یا فرهنگی و امثالِ آن.
شهید مطهری (ره) در این جا می فرمایند : «مقرّرات فراوان اجتماعى، سياسى، اقتصادى، حقوقى، جزائى اسلام ناشى از اين خصلت است»
لذا واضح است که معنایِ عام را در نظر گرفته اند یعنی اسلامِ اجتماعی در مقابلِ اسلام فردی.
هم چنین به نظر می آید اسلامِ اجتماعی که شهید مطرح می کنند اعم از اسلامِ سیاسی (حکومتی) و اجتماعی و تمدنی است و بر فرضِ قبول هر یک از این قرائت ها از اسلام، اسلامِ اجتماعی به معنای عام صادق است و شاید محل بحث در این سه گانه بر سرِ محوریت و یا پیشران بودنِ یکی از نظاماتِ فرهنگی، اجتماعی و سیاسی و نسبت این سه در تحوّل اجتماعی است…

#یادداشت
#مشخصات_اسلام

#حامد_خواجه
#یادداشت_127
#جلسه_343

⭕️سعادت اجتماعی در کنار سعادت فردی

اگر انسان را دارای ابعاد گوناگون می‌دانیم، دین جامعی هم که برنامه‌ی زندگی و سعادت این انسان است، باید تمام این ابعاد را پوشش بدهد. وقتی می‌گوییم بشر خواه ناخواه هم بُعد فردی دارد و هم بعد اجتماعی، پس وقتی قرار است خداوند حکیم برنامه سعادت بشر را بفرستد، هم توجه به بعد فردی دارد و هم توجه به بعد اجتماعی. در واقع باید گفت، هم سعادت فردی بشر مدنظر خداوند است و هم سعادت اجتماعی او. اینکه یک نفر فقط خودش مراتب کمال را طی کند و توجهی به رشد و کمال جامعه خود نداشته باشد، تمام سعادت بشری نیست، بلکه این انسان یک بعد از سعادت را ندارد.

جامعه‌ی هر آدمی، جزئی از اوست، به این معنا که وقتی جامعه‌ی او رشد نکرده باشد، در واقع خود او ناقص است؛ برای بهتر فهمیدن منظور به یک جامعه کوچک که پیوند بسیار نزدیکی هم به فرد دارد باید توجه کرد؛ جامعه‌ای به عنوان «خانواده»، خانواده‌ی هر فرد را به همان فرد نسبت می‌دهند و خانواده‌ی او جزئي از او است، به عنوان مثال یک عالمی که در رشد و به سعادت رساندن خانواده‌ی خود موفق نبوده است را نمی‌توان عالمی دانست که در تمام ابعاد به کمال رسیده است. در جامعه هم همین‌گونه است؛ عالمی که توفیق به سعادت رساندن جامعه خود را نداشته است، هر چند خود او به سعادت و کمال رسیده باشد، امّا در تمام ابعاد به کمال نرسیده است و در این بعد نقص دارد.

#یادداشت
#مشخصات_اسلام
#مهدی_اعلایی
#یادداشت_64
#جلسه_343

خداوند متعال در قرآن کریم در بخش عمده ای از آیات به برخی از قواعد زندگی اجتماعی پرداخته است، که از میان آنها به این آیات می توان اشاره نمود:

«تَعاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَ التَّقْوى‏ وَ لا تَعاوَنُوا عَلَى الْإِثْمِ وَ الْعُدْوانِ؛ و (همواره) در راه نيكى و پرهيزگارى با هم تعاون كنيد! و (هرگز) در راه گناه و تعدّى همكارى ننماييد!»

«اعْدِلُوا هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوى‏؛ عدالت كنيد، كه به پرهيزگارى نزديكتر است!»

«يا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّا خَلَقْناكُمْ مِنْ ذَكَرٍ وَ أُنْثى‏ وَ جَعَلْناكُمْ شُعُوباً وَ قَبائِلَ لِتَعارَفُوا إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ أَتْقاكُمْ إِنَّ اللَّهَ عَليمٌ خَبير؛ اى مردم! ما شما را از يك مرد و زن آفريديم و شما را تيره‏ها و قبيله‏ها قرار داديم تا يكديگر را بشناسيد؛ (اينها ملاك امتياز نيست،) گرامى‏ترين شما نزد خداوند با تقواترين شماست؛ خداوند دانا و آگاه است!»

این سنخ آیات مربوط به حوزه های اجتماعی در قرآن کریم فراوان است، به گونه ای که می توان بر اساس کتاب و سنت و دلیل عقلی ادّعا نمود و به این نتیجه دست یافت که اصل زندگی انسان بر اجتماع گرایی بنا نهاده شده و با فراهم شدن شرایط مطلوب در جامعه، انسان ها می توانند به اهداف عالیه خود مانند: کرامت، عدالت و امنیت نائل شوند. لذا گوشه گیری و انزوا طلبی نه با فطرت انسان سازگاری دارد و نه با روح آموزه های اسلام! بلکه حتی اسلام در عبادات هم روح جمع گرایی را ترویج می کند. مانند: نماز جماعت و جمعه و سایر احکام اجتماعی نظیر: امر به معروف و نهی از منکر و… . از همین رو اسلام یک دین اجتماعی بوده و نسبت به توسعه روابط بشری و همکاری و زندگی مسالمت آمیز احکام فراوانی دارد.

#يادداشت
#مشخصات_اسلام
#عقيل_رضانسب
#يادداشت_261
#جلسه_343

💠 آیا می شود اجتماعی بودن اسلام را به معنای مکلف بودن هویت مستقلی به نام جامعه دانست؟

شهید مطهری یکی از ویژگی های ایدئولوژی اسلامی را این می دانند که مقررات اسلام ماهیت اجتماعی دارد. در معنای این اجتماعی بودن سه نگاه می توان داشت:

1️⃣ افراد انسان دارای یک سری وظایف اجتماعی هستند و دین اسلام این وظایف اجتماعی را می بیند و تکلیف افراد را نسبت به این وظایف اجتماعی مشخص می کند
در این تقریر مکلفی جز فرد نمی بیند، فرد که در یک زندگی اجتماعی غوطه ور است، همانطور که نسبت به رابطه خود با طبیعت و حیوانات و سایر انسان ها وظایفی دارد، نسبت به امور اجتماعی که آن هم ساخته انسان است وظایفی فردی و حتی وظایفی با شأن حقوقی خود (مثلا اگر مسئول جایی است) دارد، ولی شخص مدیر است که نسبت به بقیه انسان ها باید وظایفی را انجام بدهد.
این تقریر هویت مستقلی برای جامعه و سازوکارهای اجتماعی قائل نیست، یا اساساً تصوری از این سخن ندارد.

2️⃣ جامعه دارای هویت مستقل از افراد است، یک سری احکام اجتماعی داریم که مخاطب آن فرد بما هو فرد نیست، بلکه فرد بما هو جزءٌ من الجامعه مکلف به آن وظایف است؛
در این تقریر جامعه و آثار مستقل از افراد را می بیند و هویت مستقلی برای آن قائل است، و به همین دلیل احکامی ارائه می دهد که مکلف آن هویت های اجتماعی است منتها این تکلیف گردن افراد مؤثر در آن هویت اجتماعی را می گیرد نه خود هویت اجتماعی را!
به عبارتی هویت مستقل داشتن جامعه و سازکارها و ساختارهای اجتماعی ناشی از آن، که به معنای یک وجود قلنبه که یک جایی ایستاده باشد نیست، لذا تکالیفی که ناظر به این هویت اجتماعی می شود، منحل می شود گاهی به تک تک کسانی که ذیل این هویت اجتماعی خاص گرد هم آمدند، گاهی گروهی خاص که یک نوع پیشتازی و تعیین کنندگی در این هویت دارند، و گاهی به امامی که مسئولیت هدایت و رهبری این هویت را بر عهده گرفته است.
در اینجا هم در نهایت ما فرد مکلف داریم، ولی فرد بما هو جزء من الجامعه به معنای تک تک آحاد جامعه ولو برای انجام تکلیف باید دور هم جمع شوند و کار جمعی کنند؛ یا فرد بما هو جزء خاص من الجامعه یعنی یک دسته خاصی از جامعه که باز هم تک تک افراد آن گروه باید این تکلیف را اخذ کنند ولو برای امتثال آن باید جمعی اقدام کنند؛ یا فرد بما هو جزء اخص من الجامعه یعنی امام جامعه! ولو برای امتثال آن باید گروه های خاص یا توده مردم را به صحنه بکشاند.

3️⃣ جامعه دارای هویت مستقل از افراد است، یک سری احکام اجتماعی داریم که مخاطب آن خود این هویت مستقل است.
در این تقریر علاوه بر اینکه هویت مستقلی برای جامعه قائل است، این هویت مستقل را مکلف نیز می داند، تفاوتش با قبلی این است که تکالیف مکلفی به نام جامعه منحل به افراد یا گروه ها و یا امام جامعه می شد، اینجا می خواهد ادعا کند که خود آن هویت مستقل مکلف است.
تصور این شق بسیار دشوار است، چون جامعه یک امر اعتباریِ اعتباریاتی است، یعنی به لحاظ هستی شناسانه هم وجود اصیل به معنای متن خارج را پر کردن و یک موجود قلنبه مثل انسان و گاو و درخت و سنگ و … نیست، و هم در بین وجودات اعتباری وجودی انتزاعی نیز نیست، تازه اگر هم انتزاعی بود باز به تبع وجود اصیل موجود بود و خود او مورد جعل ثم تکلیف و بقیه اموری که بر وجود اصیل بار می شود نبود.
مثل این می ماند که بگوییم مؤسسه فتوت به عنوان یک وجود اجتماعی مکلف به فلان چیز است، تصور اینکه غیر از استاد فلاح، یا استاد مؤسوی یا تیمی که مشغول اداره آن هستند، یا طلابی که در آن مشغول تحصیل هستند، یک چیز دیگری مکلف به انجام آن تکالیف هست بسیار بعید به نظر می رسد، ولو انجام آن تکلیف نیاز به کار تیمی و استفاده از فرهنگ خاص اخوت شکل گرفته بین افراد حاضر در مجموعه داشته باشد.
لذا به نظر می رسد که حتی اگر قائل به هویت مستقلی به نام جامعه بشویم، بیش از معنای دوم نشود گفت و نمی توان قائل به مکلف بودن خود جامعه شد.