گفتمان سازی حق،مقدمه ای برای آزاد اندیشی است

بسم الله الرحمن الرحیم
وقتی از آیه  “لا اکراه فی الدین قد تبین الرشد من الغی ” از “لا اکراه فی الدین”  بحث آزاد اندیشی فهم می شود و از”قد تبین الرشد من الغی” بحث گفتمان سازی فهم می شود ما را به این نتیجه می رساند که وضوح و روشن بودن حق را مسلم و قطعی گرفته یعنی گفتمان سازی حق باید باشد تا بشود آزاد اندیشی نمود واگر هم ما به دنبال گفتمان سازی و این دست مباحث هستیم هدفی که داریم روشن سازی حق است نه اینکه فضای سنگینی که موجب سلب اختیار شود وطوری باشد که فردی از جامعه جرئت و جسارت انتخاب دیگری نداشته باشد.نه،  آزاد اندیشی بعد از تحقق گفتمانی حق است وقتی گفتمان حق حاکم شد تازه می توان پرچم آزاد اندیشی را بالابرد والا اگر حق گفتمان نشود و حق برای مردم روشن نباشد،یعنی حق و باطل برای مردم مشخص و روشن نباشد، انتخاب دیگر معنا ندارد و این یعنی نبود آزاد اندیشی.
پس لاجرم برای تحقق آزاد اندیشی باید از گفتمان سازی حق عبور کنیم.

#حلقه_مرحله_دوم

#مفاد_گفتمانی_5
#آزاد_اندیشی
#گفتمان_سازی
#محمد_مرتضی_باروتی

عصاره معرفتی همان نظام اندیشه است یا حاصل آن است؟

در تعریف چیستی و چگونگی عصاره معرفتی باید فرآیند و سیر اندیشه و بعد عصاره معرفتی و بعد راهبرد محتوایی را در نظر گرفت تا هر جور که به ذهن می رسد معنا نکنیم.عصاره معرفتی یک اندیشه را کسی می تواند ارائه دهد که اندیشمند آن مکتب باشد که به آن اندیشه علم تفصیلی داشته باشدو خلق و خویی بر اساس آن مکتب فکری را داشته باشد که اگر از او خواسته شود در چند سطر این اندیشه را تعریف کند بتواند با هنری که دارد اندیشه را معرفی کند و مورد تایید دانشمندان دیگر نیز باشد.
اندیشه و مکتبی می توان عصاره معرفتی داشته باشد که دارای نظام اندیشه باشد والا عصاره معرفتی قابل تایید دیگر اندیشمندان نخواهد بود وآن اندیشه ای که دارای نظام اندیشه است می تواند عصاره معرفتی قابل تایید را ارائه دهد. پس عصاره معرفتی بعد از نظام اندیشه است.
نکته دیگری که هست در تعریف به مغزای اندیشه و اصول نظام اندیشه و اصول اندیشه  تعبیر می شود درست است ولی تعبیر روح و جان یک اندیشه را برای عصاره معرفتی نمی پسندم چون معمولا روح و جان یک اندیشه در جاهایی استفاده می شود که برای تشخیص و رد و تایید کردن یک اندیشه استفاده می شود به عنوان مثال کاری مطابق ظاهر شریعت انجام می گیرد ولی آن اندیشمند بصیر،آن را دینی نمی داند چون او روح شریعت را همراه آن اعمال نمی داند ولی در تعریف عصاره معرفتی ما باید یک اندیشه را معرفی کنیم ،چار چوبی از آن اندیشه ارائه دهیم در مقام معرفی و شناساندن آن اندیشه هستیم نه در مقام نفی و اثبات یا تایید و رد آن اندیشه.
#حلقه_مرحله_دوم
#مفاد_گفتمانی_2
#عصاره_معرفتی

آنچه که در تعریف آزاداندیشی ندیده ایم؟!

از آنجا که آزاداندیشی، گفتمانی از جنس رقم زدن یک ذائقه است و می توان این گونه تصویر کرد که بعد از محقق شدن این گفتمان، عملا جامعه نخبگانی و به تبع آن، مردم، ذائقه ای پیدا کرده اند که اساسا هر تقابل آرایی که بوی فهمیدن و اندیشیدن و کشف حقیقت میرود برایشان مقدس و قابل پیگیری خواهد بود. در این اتمسفر فرهنگی، هیچگاه نفاق توانایی عرض اندام پیدا نخواهد کرد حتی اگر بنای به دیده شدن از سمت مردم داشته باشد می بایست کاملا در راستای روشن شدن حقیقت گام بردارد و الا از دایره انتخاب مردم حذف خواهد شد.

شکل گیری این اتمسفر فرهنگی به وسیله گفتمان سازی قطعا یک عبادت بزرگ است اما باید این موضوع را نیز مورد توجه قرار داد که وجه سلبی این گفتمان می بایست در تعریف خودش دیده شود لذا به نظر می آید در تعریف آزاداندیشی می بایست نقطه های تضاد روشن شود و به تعبیری تعرف الاشیاء به اضدادها راهبردی در کنار پی بردن به ماهیت شناسی ایجابی آن قلمداد گردد.

یکی از وجوه سلبی که می توان در تعریف آزاداندیشی به آن اشاره کرد، کنار زدن تمام جریان هایی است که اندیشیدن در جامعه را نفی می کند، چه اینکه این جریان ها حامل یک دعوت باشند و یا حتی اقداماتی در حوزه های تربیتی و … تعریف کنند.

گام دوم انقلاب تغییر الگوی حکمرانی یا تغییر الگوی حاکمیتی؟

بیانه‌ی گام دوم انقلاب و اساساً خود گام دوم انقلاب برای تغییر الگوی حاکمیتی است نه تغییر الگوی حکمرانی! انقلاب اسلامی دارای یک نظریه حاکمیتی نوین است، و آن نظریه حاکمیتی نوین عبارت است از نظام امت و امامت، که جوهره‌ی این نظریه حاکمیتی نوین عبارت است از قیام لله! قیام لله یعنی اراده جمعی سپس حرکت جمعی مبتنی بر این اراده برای تحقق آرمان‌های الهی که مورد طلب فطرت انسانی الهی ماست. این نکته هم ریشه‌ای بسیار عمیق در نگاه انقلاب به عنصر اراده است، جوهره‌ی این نظریه حاکمیتی نوین، از نگاهی که انقلاب به انسان و جامعه دارد نشئت یافته، نگاه انقلاب به هویت انسان و هویت جامعه این است که عزم و اراده جوهره‌ی انسان و جامعه است، بگو فرد یا جامعه شما چقدر صاحب اراده است، من خواهم گفت که به همان میزان فرد انسانی یا جامعه انسانی خواهی داشت! از آنجا که ما هبوط کردیم و در ارض هستیم، باید این جوهره‌ی انسانیت خود را در ارض بروز دهیم و به سمت سماء حرکت کنیم، لذا جوهره‌ی انقلاب اسلامی همین توجه به زندگی در ارض و کشاندن آن به سمت سماء است؛ یعنی رهبری کردن دنیا توسط دین![1]

لله بودن این اراده هم ریشه در حقیقت انسان و بلکه حقیقت عالم دارد، که یک هویت ربطی و تعلقی به الله دارد، در نگاه هستی‌شناسانه‌ی ما همه موجودات (اعم از مادی و مثالی و عقلی و حتی موجودات اعتباری مثل همه اعتبارات انسانی مانند جامعه!) چیزی جز ربط و تعلق تکوینی و وجودی به الله نیستند، ما در این عالم خدا داریم و تجلیات او! لذا سمت و سوی آن اراده که جوهره فرد و جامعه انسانی است، به سمت آن هویت حقیقی خود، و جانِ جان خود یعنی الله است! خدا در نگاه انقلاب اسلامی یک موجود جدا نیست، که رازآلود و مبهم است، اعصاب هم ندارد و فقط باید به حرف‌های او گوش کرد تا تنبیه ابدی نشوی! خدای انقلاب اسلامی خدایی است که فرد انسان و جامعه انسانی و همه آن چیزی که به نحوی می‌توان به او گفت هست، هستش خداست! هستش یک هست جدا و محتاج به حرکت به سمت خدا نیست، بلکه هستش ربط به خداست و در حال حرکت به سمت خدا، و لذا باید نظام تشریع نیز بر اساس این نظام تکوینی باشد و سمت و سوی اراده‌های فردی و اجتماعی انسان به سمت خدا باشد؛ به همین دلیل است که جوهره‌ی نظریه حاکمیتی نوین انقلاب، بلکه جوهره‌ی نظریه سعادت انقلاب قیام لله است.

برای تأمین لله بودن حرکت اجتماعی نیازمند به امامی هستیم که خود با تمام وجود از سنخ این جوهره شده باشد، و حتماً باید مؤید من عند الله یعنی منصوب من جانب الله باشد؛ اگر این نماینده‌ی خدا نباشد تضمینی برای اینکه آن جهت میل و اراده به سمت الله حفظ شود وجود ندارد، ممکن است اندادِ الله و شیاطین جن و انس بگیرند و آن جوهره‌ی انسانی را در جهت اهداف شیطانی حرکت بدهند.

همانطور که امت بدون امام امت نیست، و اساساً امتیت امت در دو عنصر اراده جمعی و به سمت الله بودن این اراده خوابیده است، امامیت امام هم بدون امت معنا ندارد، امام بودن او به این است که امتی باشد که اراده الهی را در پیش بگیرد، و او سر رشته دار این تحول بزرگ انسانی به سمت الله باشد.

اینجاست که باید گفت سخن انقلاب را نباید در سطح تغییر الگوی حکمرانی قرائت کرد، سخن انقلاب این نیست که در همین الگوی حکمرانی دولت-ملت (state-Nation) عناصری مانند مشارکت مردمی، شفافیت، پاسخگویی، مساوات، کارآمدی و مسئولیت‌پذیری را اضافه کنید، و آن را غایت دعوت انقلاب اسلامی دانست؛ این ادبیات دقیقاً ذیل همین نظام حکمرانی غربی است و خود آنها ذیل اهداف توسعه‌ی پایدار، با عنوان حکمرانی خوب  (Good Governance) بیان شده است، و اگر سخن شما در این حد است، که دیگر شما یک سخن نو و آغازگر یک عصر جدید نیستید، سخن انقلاب اسلامی این نیست که الگوی دولت-ملت را به نحو کامل اجرا کنید، تا بگوییم انقلاب یک نظریه حکمرانی نوین است، سخن انقلاب اسلامی تغییر الگوی دولت-ملت به امام-امت است، و این تغییر الگوی حاکمیتی است و یک نظریه حاکمیتی نوین است.

 

……………………………………………………………………..

 

[1] جوهرۀ اصلیِ مکتب امام بزرگوار، رابطۀ دین و دنیا است، یعنی همان چیزی که از آن به مسئلۀ دین و سیاست و دین و زندگی هم تعبیر می‌کنند. دین آمده است تا در این صحنۀ عظیم و در این عرصۀ متنوع، به مجموعۀ تلاش انسان شکل و جهت بدهد و آن را هدایت کند، لذا دین و دنیا در منطق امام بزرگوار ما، مکمل و آمیخته و درهم‌تنیدۀ با یکدیگر است…. این درست همان نقطه‌ای است که از آغاز حرکت امام تا امروز، بیشترین مقاومت و خصومت و عناد را از سوی دنیاداران و مستکبران برانگیخته است. (14/ 03/ 1384) بيانات در مراسم شانزدهمين سالگرد ارتحال امام خمينى (ره)

 

عقیل رضانسب

#یادداشت_321

فتوت و چالش از هدفت بگو

حدود یک سال و نیم است که با فتوت آشنا شدم همانطور که در جمع های مختلف گفته ام با قصد قبلی مبتنی بر اهداف فتوت پا به این موسسه نگذاشتم و کلاس حلقه ی کلامی صرفا برایم کلاس مفید و قابل استفاده بود تا اردوی مشهد تازه از اردوی مشهد و گعده های شبانه ای که در نهایت زمینه ی تشکیل گعده ی فتوتیان شد پی به ماموریت حلقه و اهداف آن بردم و زمینه تردید هایی شد که حاصل از تغییر نگرش من به فتوت و برنامه هایش بود

یکی از چیزهایی که در آنجا برای من جالب بود سردرگمی دوستان و همینطور نگاه های متفاوت و حتی اهداف متفاوت نسبت به اهداف  موسسه بود

آنجا بود که برایم هرچه بیشتر ضرورت ادامه یافتن گعده های مشهد نمایان شد حرکتی که گرچه با خواست تعداد زیادی از دوستان ادامه پیدا کرد ولی رفته رفته مثل بقیه کارهای ما کم فروغ و کم رونق شد تا جایی که باتوجه به محدود شدن و تکراری شدن افراد به نقض غرض انجامیده

حال آنکه سوالی بزرگ ذهن من را درگیر کرده؟

واقعا هدف جمع سی نفره ی ما از بودن در حلقه چیست؟

حتی جلوتر از آن آیا واقعا ما یک جمع سی نفره هستیم؟

و حتی آیا واقعا به معنی کلمه “جمع” هستیم؟

اینجاست که بهانه ای برای نیامدن نیست

دلهایی منتظر برای همدل شدن و گوش‌هایی منتظر برای شنیدن دغدغهایمان هست

قدر این فرصت ها را بدانیم

مخدری به نام میدان

تجربه چند سال کار اجرایی و ارتباط با سازمان ها و نهاد های متولی امر فرهنگ مرا به این نتیجه رسانده که #مخدر_میدان چنان اثری در اندیشه گرفتاران آن ایجاد کرده که در عین وحدت رویه – متاسفانه- غلط، امکان تزریق اندیشه را نیز بسیار پایین آورده

به نظر بنده باید آسیب شناسی اتفاق بی افتد  که چرا کسانی که تا همین دیروز خارج از صحنه تفکری بنیادین و تمدنی داشتند خاک صحنه تا این حد تحلیل هایشان را سطحی می‌کند؟ چه عاملی سبب می شود که به جای تفکر بر کارهای زیر بنایی به ارائه گزارش کار یا کارهایی با قابلیت گزارش دهی روی بیاورند؟

کجای این ساختار سبب می شود که افراد به جای تمرکز بر آسیب شناسی هویتی به اسی شناسی های آماری بسنده کنند؟

چرا مسئله‌ بروکراسی و بودجه در نظر آنها پر رنگ است؟

مگر نه این است که امام خمینی (ره) برخلاف باور فوکویامایی موجود و در زمان استیلای ساختارهای پهلوی و فشار رسانه ای غرب و در دوران ابر قدرتی تک قطبی آمریکایی بدون هیچ نوع هزینه کرد شخصی انقلابی باور نکردنی را ایجاد کرد پس چرا #بودجه و #بروکراسی تا این اندازه دست و پای متولیان بخش فرهنگ را بسته است؟

تنها راهکار برون رفت از این مسئله یک چیز چیز است و لاغیر و آن اینکه:

چشم ها را باید شست

جور دیگر باید دید

✨چه طور توهم نزنم؟!

در جلسه گذشته استاد به ‍‍پیوستار نیروی انسانی اشاره ای کوتاه داشتند و بیان فرمودند که هر کسی باید در جای خود نقش ایفا کند.
فرمودند که یک تیپ شخصیتی و یک نقش در این پیوستار نیروی انسانی جایش خالی است و لذا این اوضاع ایجاد شده است. این تیپ شخصیتی همان لایه ای ست که قرار است بین دانشمندان حوزه و ذهن جامعه ارتباط برقرار کند. این تیپ در کرانه های حوزه است. نه در دانش عمیق فرو می رود و در میدان است. بین این دو، نقش ایفا میکند.
و همچنین فرمودند که این همان خلائی است که حلقه کلامی قرار است آن را پر کند.

🔰اقول:
🔸اینکه هر شخصی باید ماموریت خود و جایگاه خود را در این پیوستار انسانی بشناسد و در همان ممحض شود را قبول دارم. لکن نکته ای که در اینجا مطرح هست این است که این فرد باید تمام اجزای این پیوستار را به خوبی بشناسد و آن ها را به نحو مطلوبی درک کند تا بتواند در جایگاه تخصصی خود به درستی نقش ایفا کند.

🔸در یکی از الگوها موفق تشکیلات گفته میشود که اگر همه اعضا نسبت به کل فرآیند سیستم و اتفاقاتی که در کل تشکیلات در حال وقوع است آگاه و مطلع باشند و در عین وظایف محدود، آگاهی و اطلاعات نامحدود داشته باشند، رادمان کار به شدت بالا رفته و خروجی به شدت مطلوب خواهد شد.
(برای این مهم فواید کثیری میتوان شمرد که این نوشته در مقام بیان آن نیست.)

🔸از نظر حقیر اینکه برای خودمان ماموریت تخصصی تعیین کنیم اقدام سنجیده و مطلوبی است ولی برای اینکه در این تیپ تخصصی بتوانیم نقش خوبی ایفا کنیم باید هم در لایه علمی تلاش های خوبی انجام دهیم و هم در لایه میدان باید جهد داشته و تجربیات فراوانی کسب کنیم. لذا در برنامه ریزی برای تربیت متکلم باید علاوه بر اینکه تحصیلات حوزوی برای ما بسیار پر رنگ هستند،‌ تجربیات میدان نیز پر اهمیت جلوه کند تا متکلمانی واقع بین و مفید داشته باشیم. والا بدون در نظر گرفته ضلع میدان جز توهم از ایشان نمیتوان انتظار داشت.

 

برای دیدن بازخورد استاد فلاح کلیک‌رنجه فرمایید!

الف.
عنوان دقیقی برای این یادداشت نیست.

ب.
به پیوستار نیروی انسانی توجه گذرایی کرده، که خوب است.
هرچند این را خیلی هم نمی توان توجه به پیوستار نیروی انسانی به شمار آورد.

ج.
می گوید :
متکلم “باید تمام اجزای این پیوستار را به خوبی بشناسد و آن ها را به نحو مطلوبی درک کند تا بتواند در جایگاه تخصصی خود به درستی نقش ایفا کند”

و فواید این گونه بودن را زیاد دانسته است و به نظر می رسد این را دارد به همۀ اعضای این پیوستار پیشنهاد می کند، نه صرفاً متکلّم.
این نکته درست نیست، ولی به عنوان پیشبرد ترسیم «چهرۀ تخصصی متکلم» یک ابهام است.

د.
به نظر می رسد نگارنده اینها را گفته است تا روی چیزی تأکید کند :
“برای اینکه در این تیپ تخصصی بتوانیم نقش خوبی ایفا کنیم باید هم در لایه علمی تلاش های خوبی انجام دهیم و هم در لایه میدان باید جهد داشته و تجربیات فراوانی کسب کنیم”

سخن درستی است، ولی باز هم این سخن به «مقدمات سنگینی» مثل این مقدمه احتیاج نداشت، در ضمن از مقدمات بهتری نیز می شد برای آن بهره گرفت.

در عین حال سخن سخن حقی است.

ه.
از این که برای طرح این سخن طراحی محتوایی صورت گرفته بود باید تقدیر نمود.

بهتر بود که همین کمی بیشتر توضیح داده می شد.

✨لزوم گفتمان دولت ها

🔸از ابتدای جمهوری اسلامی ایران تقریبا همه ی دولت هایی که بر سر کار آمده اند گفتمانی مخصوص به خود را ارائه کرده اند و هر کدام با در دست گرفتن شعار هایی و تبیین آنها در جامعه سعی داشته اند که کشور را به سمتی به پیش برند.

🔰ادعای حقیر این است که یکی از دلایل کند شدن سرعت پیشرفت جمهوری اسلامی و عقب ماندن در برخی از شاخصه و وضع مطلوب، همین است که هر دولتی به دنبال گفتمان خود بوده است و نسخه خود را برای علاج مشکلات کشور پیچیده است. اگر قرار باشد هر یک سران قوا برای پیشرفت کشور و حل مشکلات آن مسیر مخصوص به خود را انتخاب کنند نتیجه قطعا عدم پیشرفت مطلوب کشور خواهد بود.

❇️روش صحیح این است که همه قوا در هندسه مفهومی انقلاب اسلامی و متناسب با گفتمانی که رهبری متناسب با نیاز های روز برای جامعه تبیین کرده اند و با توجه به ظرفیت های تیم خود گفتمانی را برای حرکت انتخاب کنند.

❇️اگر دولت میخواهد گفتمان داشته باشد، گفتمانش باید همان گفتمان مد نظر رهبر جامعه باشد. گفتمانی که با توجه به مشکلات روز و با در نظر گرفتن همه ظرفیت های جامعه تعیین شده است. والا چند دستگی در کشور بی داد خواهد کرد. رهبری قطعا طرحی برای پیشرفت ایران دارند. دولت باید در این طرح نقش ایفا کند نه خارج از آن.

🔸همراهی با گفتمان رهبری سبب میشود علاوه بر انتخاب مسیر صحیح، در طی مسیر نیز در دامن تفسیر های اشتباه نیفتیم و به تفسیر رهبری که مبتنی بر اسلام ناب است پناه ببریم.

🔸 والا مثل تجربه جناب احمدی نژاد خواهد شد. ایشان گفتمان را به درستی انتخاب کرد. گفتمان عدالت. گفتمانی که از مدت ها قبل رهبری آن را بالا آورده بود. لکن در طی مسیر دچار تفسیر های التقاتی و راه کار های انحرافی شد و شد آنچه که شد.

🔸لزوم این قضیه ( انتخاب گفتمان رهبری) در زمان کنونی (یعنی بعد از فوت مرحوم هاشمی)، که تنها فردی که در سطح ملی توانایی گفتمان سازی و بسیج اراده ها را دارد رهبری ست، بیش از پیش نمایان است. زیرا رهبری سالیانی روی یک مسئله تمرکز میکنند و فضای عمومی جامعه را با آن همراه می نمایند و تقریبا آن را تبدیل به مطالبه عمومی می نمایند. لذا در صورت همراهی با آن گفتمان، دولت به راحتی می تواند از ظرفیت بیشمار مردمی استفاده کند و خواسته مردم را محقق کند.

🔰لذا با توجه به تاکید چندین ساله رهبری بر اقتصاد مقاومتی و توانایی دولت در تحقق این مهم پیشنهاد حقیر انتخاب گفتمان اقتصاد مقاومتی به عنوان گفتمان دولت آقای رئیسی است.

بایسته های گفتمان منتخب دولت

گفتمان و پوشش گفتمانی می بایست ناظر به اقدام راهبردی ای و هویت راهبردی ای باشد که دولت آن را حقیقتا اتخاذ کرده و آن را داراست. گفتمان اگر یک امر انضمامی و برچسبی باشد تبدیل به شعاری پوچ و بیهوده خواهد شد که صرفا چند صد میلیون پول بیت المال صرف آن می شود.

ما چه تلقی ای از گفتمان برجام و مذاکره و کلید داریم؟!

برجام قطعه نهایی پازل طرح توسعه و فصل اخیر نقشه ای بود که دولت پیش بلکه جریان غربگرا بیش از چهل سال در حال پخت و پز بوده است.

جریان غربگرا معتقد است توسعه در گروه توسعه اقتصادی است و توسعه اقتصادی زیربنا و پایه دیگر توسعه ها یعنی توسعه سیاسی و توسعه فرهنگی اجتماعی می باشد. توسعه اقتصادی نیز نیازمند سرمایه گذاری است. از آنجا که سرمایه گذاری داخلی محدود است فلذا نیازمند سرمایه گذار خارجی هستیم و برای جذب سرمایه گذار خارجی باید رفت و با کدخدای دهکده جهانی بر سر میز مذاکره نشست.

فلذا بر اساس این روایت مذاکره و برجام قطعه نهایی یک طرح توسعه بود.

اما دولت اخیر طرح پیشرفتی داره؟ ایده ای برای پیشرفت کشور دارد؟ آیا ایده اقتصاد مقاومتی که الان بدل شده به اقتصاد دانش بنیان مردمی ایده این دولت من صمیمه می باشد؟

خواست مردم و ضمیر مطوی و مستتر مردم کجای گفتمان دولت می بایست باشد؟ آیا اقتصاد مقاومتی نسبی با ذهن امروز مردم برقرار می کند یا چون خواست رهبریست میخواهیم با فشار و زور میخواهیم در ذهن مردم وارد کنیم؟ ظرف هشت سال گذشته منبر های ما چقدر حول اقتصاد مقاومتی سخن گفته؟ چقدر نهاد علم و دین ما پشت این ایده ایستاده؟

به نظر می رسد که ما درک ضمنی از باید های گفتمان دولت نداریم و در یک فضای انتزاعی صرفا یک سیری مطلوبیت ها را مایل هستیم و میخواهیم بر سر دست بگیریم.

گفتمان پیشنهادی برای دولت سیزدهم، بر مبنای گفتمان رهبری

چکیده:

دولت‌های مختلف یا بر آمده از یک گفتمانی هستند که قبل از قرار گرفتن در مصدر قدرت آن را توسط یک تیم یا جریان سیاسی آماده کرده‌اند، و یا سوار بر یک موج گفتمانی ایجاد شده در جامعه می‌شوند، و در واقع با معتقد بودن به آن گفتمان، بر سفره‌ی آماده یک گفتمان ایجاد شده می‌نشینند.

دولت سیزدهم یکی از دولت‌هایی است که نه در مسیر بر سر کار آمدن و نه در ایامی که پشت سر گذاشته است، بر یک گفتمان واحدی تأکید نمی‌کند؛ گفتمان دولت سیزدهم در میان نخبگان و همراهان با این دولت تبدیل به مسئله‌ای مهم شده است، در این مقاله می‌کوشیم تا با نقد بی‌مهری دولت به مسئله‌ی گفتمان، و نقد عنوان گفتمانی که توسط مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری اعلام شده است، بر اساس پایش بیانات یک دهه اخر رهبر معظم انقلاب به یک پیشنهاد گفتمانی برای دولت سیزدهم با ادعای اینکه این پیشنهاد، در واقع دعوت رهبر معظم انقلاب است، می‌رسیم.

 

کلید واژه‌ها:

گفتمان دولت سیزدهم، اقتصاد مقاومتی، رونق تولید داخل،

 

ضرورت گفتمان

برای حل مسائل و چالشهای کلان جامعه الگوها و رویکردهای مختلفی وجود دارد. معارف و سنت اسلامی در میان آنها رویکرد فرهنگی را دارای اقتدارات فراوان معرفی می‌کند و جامعۀ اسلامی را به در پیش گرفتن آن تشویق می‌نماید. در رویکرد فرهنگی از میان متغیرهای مختلف و اثرگذار در تصمیم‌گیری و رفتار انسان‌ها، به عنصر ذهنیّت و ذائقۀ فکری توجه ویژه‌ای صورت می‌گیرد و با بارور نمودن آن نظام مطلوبیت‌ها و اراده‌های ایشان را تحت تأثیر قرار می‌دهد و با سامان نوین اندیشه‌ها و عواطف اجتماعی ایشان را به سوی یک هویّت و شخصیّت نوین سوق می‌دهد.

در رویکرد فرهنگی با تکیه بر مبانی و معارف اسلامی و ناظر به نیازها و اقتضائات میدان، ادبیات و گفتمانی متناسب خلق می‌شود تا به ذهن و ذائقۀ جامعۀ سمت و سوی درستی داده شود و در ایشان اراده‌ای برای حل مسائل جامعه ایجاد نماید. عنصر ارادۀ مردم از جمله مهمترین عناصر اقتدار[1]  هر جامعۀ بشری است که انقلاب اسلامی به آن توجه نمود.

«در دنيا يك جنگ عظيم و يك چالش بزرگ برپاست؛ جنگ توپ و تفنگ نيست، اما جنگ‏ اراده‏ها و عزم‏ها و سياست‏ها و تدبيرهاست.»[2] ‌بيانات رهبری، ج29، ص9 (31/ 02/ 1386)

به همین جهت مسألۀ اصلی رهبران این نهضت بزرگ، عزم و ارادۀ ملت انقلابی ماست و نگرانی اصلی مربوط به تضعیف یا تغییر آن است.

«وقتی یک ملت بیدار شد، وقتی یک ملت ارزش عزم‏ و اراده‏ی خودش را فهمید، وقتی یک ملت دانست که اگر بخواهد و تصمیم بگیرد و عمل بکند، هیچ قدرتی در مقابل او نمی‏تواند بایستد، با یک چنین ملتی دیگر نمی‏شود درافتاد. ممکن است هزینه‏هائی را بر این ملت تحمیل کنند؛ اما تسلط بر آن ملت دیگر ممکن نیست؛ به بردگی کشیدن آن ملت دیگر ممکن نیست؛ تحمیل کردن عقاید خود و خواست خود بر آن ملت دیگر ممکن نیست. این را هنوز هم قدرتهای بزرگ نمی‏توانند بفهمند.» ‌بيانات رهبری، ج30، ص40 (1387/10/19)

تجربه‌ی انقلاب اسلامی نیز مهر تأییدی بر اقتدار بی‌بدیل رویکرد فرهنگی و مواجهات گفتمانی اسلام است. گفتمانی که توانست نهضت مردمی توفنده‌ و ویرایشگری را رقم بزند که در گام اول، نظام سیاسی طاغوت را ویران و نظامی اسلامی برجای آن نشاند و «عنصر اراده‌ی ملی را -که جان‌مایه‌ی پیشرفت حقیقی و همه‌جانبه است- در کانون مدیریت کشور قرار داد»[3]

کارآمدی گفتمان به این است که بتواند متناسب با نیاز صحنه، اقتضائات میدان و مقاطع سلوک جمعی جامعه، بر یک اقدام خاص متمرکز شود. تقریر‌های عصری حضرت امام از اسلام بود که توانست نهاد توحیدی مردم رشید و باریشه‌ی ایران را به جوشش بیاندازد و پای کار اقامه‌ی دین و برپایی جمهوری اسلامی بیاورد.

 

دولت سیزدهم، دولتِ بی گفتمان!

دولت‌های قبل جمهوری اسلامی هم قبل از شکل گیری و هم در زمان شکل گیری یک گفتمان مشخصی را دنبال می کردند، مثلا دولت آقای هاشمی رفسنجانی هم زمینه‌های بعد از جنگ و هم شعار خودشان به سمت سازندگی رفت و شد دولت سازندگی، هر چند که آن‌ها لازمه‌ی سازندگی را تنش زدایی می‌دانستند و در واقع گفتمان اصلی‌شان همین تنش‌زدایی بود. دولت آقای خاتمی که از قبل گفتمان آن در مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری پخته شده بود، گفتمان توسعه سیاسی را در پیش گرفت؛ دولت آقای احمدی نژاد از قبل از انتخابات و در ایام انتخابات با شعار عدالت بر سر کار آمد و همین شعار هم گفتمان او شد و آن را دنبال کرد، هر چند که در اواخر تبدیل به دولت بهار شد. دولت آقای روحانی هم که در مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری گفتمان خود را پخت و پز کرده بودند، با همان گفتمان تنش زدایی و سازش با جهان بر سر کار آمد و واقعاً هم هشت سال با همه سختی‌هایی که ایجاد کرد به آن گفتمان پایبند ماند.

اما دولت آقای رئیسی در واقع یک دولت بدون گفتمان است و شاید بتوان گفت که فعلاً حتی سخن از گفتمان دولت زدن نیز راه به جایی نبرد! تحلیل‌ آقای رئیسی این بود که فضای ساختاری اداره کشور همه چیزش روشن است و فقط یک رئیس جمهوری می خواهیم که صادقانه به همه این قوانین و ظرفیت‌هایی که در کشور ایجاد شده عمل کند. ایشان همین فضا را نیز در انتخابات دمیدند و با توجه به سابقه کاری و صادقانه ایشان و فضای بسیار بد اقتصادی که دولت قبل ایجاد کرده بود، توانست در انتخابات 1400 رأی بیاورند و رئیس جمهور شوند.

این دولت درست است که وارد فضای خدمت اقتصادی شده است و همه تلاشش این است که اقتصاد آسیب دیده‌ی ایران را ترمیم کند، ولی خیلی هم به لحاظ گفتمانی تمرکزی روی بحث اقتصاد ندارد. شاید بتوان گفت که این دولت توجه زیادی به بحث گفتمان داشتن نداشته، و با توجه به ایده‌ی خود که خدمت صادقانه است، تمرکزش را بر روی کار کردن قرار داده است، و حتی شاید بتوان گفت خود را محتاج به داشتن یک گفتمان نمی‌داند.

دولت سیزدهم معتقد است که باید کار کرد، اینقدر هم کار روی زمین افتاده و عقب افتادگی زیاد است که فقط باید کار کرد! لذا این دولت توجهی به گفتمان و ضرورت گفتمان داشتن ندارد، و فقط می خواهد عمل کند. برای این عمل کردن تکیه‌‌اش بر نیروهای انقلابی است، منتها هر جایی هم احساس کند برای عمل کردن نیازمند به سایر نیروها هست، بدون اینکه سر و صدایش را در بیاورد به آن‌ها میدان می‌دهد. شاهد اینکه خیلی از دلسوزان این دولت از اینکه هنوز خیلی از کارها دست نیروهای دولت قبل است نالان هستند، غافل از اینکه این یک انتخاب است چون هر جا که اینطور است تحلیل این است که از این‌ها کار در می‌آید.

شاید بتوان گفت که با این زمینه دولت سیزدهم خیلی دنبال اینکه گفتمانی داشته باشد، نیست. اما بررسی اینکه این دولت اگر بخواهد از این امر اشتباه دست بردارد و یک فضای گفتمانی برای بسیج افکار عمومی برای خود ایجاد کند، چه گفتمانی را باید در پیش بگیرد، امر ارزشمندی است.

 

نامناسب بودن گفتمان «جمهوریت و عدالت» برای دولت سیزدهم

گذشت که این دولت با تأکید بر روی روشن بودن صحنه و صرفاً نیازمند به یک دولت خدوم و عمل کننده به روال‌هایی که در فضای ساختاری کشور فراهم شده، عملاً خود را نیازمند به داشتن یک گفتمان نمی‌داند، و شاید بتوان گفت که رویه‌های این دولت با پیشبرد امور به صورت سرمایه‌گذاری بر روی یک گفتمان همخوانی ندارد. اما مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری اخیراً در حال تلاش برای تهیه‌ی گفتمان برای دولت است. آن چیزی که به عنوان گفتمان دولت سیزدهم اعلام کرده‌اند «عدالت و جمهوریت» است. در گزارش سایت مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهور برای معرفتی همایشی که در سال 1401 با موضوع «سویه‌های گفتمانی و راهبردی دولت سیزدهم» برگزار می‌شود، جناب دکتر خیاطیان رئیس این مرکز  فرمودند:

وی «عدالت و جمهوریت» را گفتمان اصلی دولت سیزدهم خواند و گفت: دولت سیزدهم با شعار «دولت مردمی؛ ایران قوی» بر سرکار آمده است و قصد دارد مطابق با آموزه‌ها و آرمان‌های اصیل انقلاب اسلامی در راستای جبران عقب‌ماندگی در عدالت و توسعه نقش‌آفرینی مردم در نظام حکمرانی کشور حرکت کند. بر همین اساس و در راستای تعمیق گفتمان دولت و بررسی امتداد این گفتمان در عرصه‌ها و لایه‌های مختلف اقتصادی و سیاسی، برگزاری همایش «عدالت و جمهوریت» توسط مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری برنامه‌ریزی شده است.[4]

برای بررسی چنین عنوانی باید گفت، در شرایطی که عمده درگیری‌های جامعه بر سر موضوع اقتصاد است، و دولت هم وجهه‌ی همت خود را رفع مشکلات جدی اقتصادی کشور قرار داده است، انتخاب یک عنوانی که سویه‌ی صریح محتوایی به سمت اقتصاد ندارد، انتخاب دقیقی نیست.

جمهوریت در اذهان عمومی که با مشکلات عدیده اقتصادی دست و پنجه نرم می‌کند، بیشتر یک شعار سیاسی تلقی خواهد شد و توان بسیج افکار عمومی را ندارد. ضمن اینکه این دولت با پایین‌ترین سطح مشارکت در طول تاریخ انتخابات‌های ریاست جمهوری، مزیت نسبی‌اش تأکید بر این شعار به عنوان گفتمان محوری‌‌اش نخواهد بود.

عدالت با وجود اینکه حاوی محتواهای اقتصادی است، ولی سخنی عام‌تر از فضای اقتصادی است و لذا به صورت صریح منتقل کننده‌ی یک امری که حل کننده‌ی مشکلات اقتصادی است، نخواهد بود. بگذریم که قبلاً دولت آقای احمدی نژاد به این گفتمان مشهور شد و با توجه به فاصله گرفتن ایشان و دولتشان از این آرمان، این عنوان یک عنوان دست خورده محسوب می‌شود و نمی‌تواند بار معنایی مثبتی را به ذهن عمومی منتقل کند.

لذا به نظر می‌رسد اگر مهم‌ترین مسئله‌ی کشور بحث اقتصاد است، و مهم‌ترین کنش رهبری در این سال‌ها تمرکز بر بحث اقتصاد بوده است، و مهم‌ترین دغدغه و مسئله‌ی مردم نیز بحث اقتصاد است، باید گفتمانی که دولت بر آن مترکز می‌شود و تلاش می‌کند که آن را بالا بیاورد و به آن شناخته شود، یک گفتمان اقتصادی باشد.

 

پیشنهاد گفتمان مناسب برای دولت سیزدهم بر مبنای گفتمان رهبری

برای پیشنهاد گفتمان به دولت سیزدهم با توجه به اینکه این دولت خود را دولتی ولایی می‌داند، اگر بتوانیم اثبات کنیم که مهم‌ترین گفتمانی که رهبر معظم انقلاب به عنوان سکان‌دار انقلاب در بیش از یک دهه‌ی اخیر دنبال مستقر شدن آن در کشور هستند، چیست؛ می‌توانیم به دولت سیزدهم همان را پیشنهاد داده و توصیه کنیم که دولت همین مسیر گفتمانی را در پیش بگیرد.

با مطالعه کل بیانات 10 سال اخیر رهبری توسط نگارنده آن چیزی که به وضوح تمام نمایان بود، این بود که طرح رهبری برای نجات اقتصاد ایران، چیزی جز اقتصاد مقاومتی نیست. البته در چند سال اخیر این طرح ایشان یک چهره تیز و عملیاتی به خود گرفته است و آن هم تأکید بر رونق تولید داخلی است.

 

گفتمان اقتصاد مقاومتی

میدان نیاز به فرمان و فرماندهی و راهبری دارد. فرمان نیز باید متناسب با نیاز میدان و موقف خاص انقلاب باشد تا به جان جامعه بنشیند و به کار آید.

مقام معظم رهبری در جایگاه رهبری و فرماندهی کاروان انقلاب اسلامی، همواره به توصیف صحنه و جانمایی منازل سیر انقلاب پرداخته‌اند.

ایشان جوهر اصلی مکتب امام (ره) ـ به‌عنوان نرم‌افزار فکری انقلاب ـ را رابطه‌ی دین و دنیا و معماری حیات اجتماعی مردم توسط دین دانسته، هدف اصلی انقلاب اسلامی را پیشرفت همه‌جانبه معرفی کرده و موقف میدانی چنددهه‌ی اخیر نظام را نیز دولت‌سازی اسلامی توصیف می‌کنند؛ درنتیجه می‌توان گفت که کارویژه‌ی اصلی انقلاب، معماری الگوی اداره‌ی جامعه در مسیر پیشرفت است.

روشن است که حرکت انقلاب در فضای خالی از الگوهای رقیب و معارض صورت نگرفته، بلکه با قدرت شگفتی‌آوری در بستر الگوی توسعه‌ی غربی پا گرفته و در حال پایداری و پیشروی است.

تحلیل حضرت آقا از روند انقلاب اسلامی و مواجهه با موانع این است که ما با عبور از جنگ نظامی و تهاجم فرهنگی و چالش‌های امنیتی_سیاسی، وارد نبرد اقتصادی شده‌ایم:

«دشمن ما اتاق جنگ را برده است در وزارت خزانه‌داری؛ اتاق جنگ علیه ما به‌جای وزارت دفاع، وزارت خزانه‌داری آنها است». ‌بيانات رهبری، ج40، ص12 (02/03/97)

«حالا دشمن بعد از شکستی که در جبهه‌ی فرهنگی خورده و در جبهه‌ی امنیّتی خورده و در جبهه‌ی سیاسی خورده و در جبهه‌ی نظامی خورده، متمرکز شده روی جبهه‌ی اقتصادی». ‌بيانات رهبری، ج40، ص23 (22/05/97)

اگر کارکردهای اصلی یک نظام و حاکمیت را در عرصه‌های فرهنگی، امنیتی، سیاست داخلی و خارجی، و اقتصاد و معیشت بدانیم، گزارش دیده‌بان انقلاب این است که میدان چالش محوری ما با نظام سلطه و طرح‌های توسعه‌ی غربی، به عرصه‌ی معیشت و اقتصاد رسیده است. بنابراین دال محوری فرمانی که باید میدان را راهبری کند، ارائه‌ی یک الگوی اقتصادی برای پیشرفت جامعه و مواجهه با جنگ اقتصادی نظام سلطه است: گفتمان اقتصاد مقاومتی.

بیش از یک‌دهه است که دال مرکزی گفتمان اصلاحی حضرت آقا «اقتصاد مقاومتی» است.  ضمن این که مسئله‌ی اول کشور را مشکلات اقتصادی مطرح می‌فرمودند، راه حل را اقتصاد مقاومتی می‌دانستند:

«یک توصیه هم به مسئولین محترم کشور میکنم: تمرکز بر مسئله‌ی اصلی. در هر برهه‌ای یک مسئله‌ی اصلی در کشور هست که باید بر آن تمرکز کرد. قبل از پیروزی انقلاب، مسئله‌ی اصلی «رژیم طاغوت» بود که امام بر آن تمرکز کرد و موفّق شد؛ بعد از پیروزی انقلاب، در یک برهه‌ای، مسئله‌ی «تثبیت نظام» بود، در یک برهه‌ای «جنگ تحمیلیِ صدّام علیه کشور» بود که همه‌ی کشور بر مسئله‌ی جنگ تمرکز کردند، بحمدالله موفّقیّت حاصل شد. امروز مسئله‌ی اصلی و نقد، مسئله‌ی «اقتصاد» است. البتّه مسائل فرهنگی هم هست و بسیار مهم است، مسائل امنیّتی هم همین جور، امّا در بین همه‌ی این مسائل، آنچه از همه نقدتر است، مسائل اقتصاد است که به معیشت مردم ارتباط پیدا میکند و در مسائل فرهنگی و امنیّتی هم اثر میگذارد. … به حواشی و مسائل فرعی و مانند اینها نپردازیم» ‌بيانات رهبری، ج41، ص17 (۱۳۹۸/۰۳/۱۴)

«به نظر من امروز مسئله‌ی اصلی ما، مسئله‌ی اصلی مسئولین اجرائی کشور و کسانی که به نحوی در این مسائل، در اداره‌ی کشور دخالت دارند، عبارت است از اقتصاد.» سخنرانی نوروزی خطاب به ملت ایران (۱۴۰۱/۰۱/۰۱)

«امروز مشکلات اقتصادی، مسئله‌ی اول کشور است که باید حل شود و حل آن‌ها در گرو اجرای صحیح اقتصاد مقاومتی است.» ‌بيانات رهبری، ج38، ص36 (1395/06/03)

به همین جهت درخواست مصرانه و پرتکرار ایشان این بود:

«باید قاطعانه مانع از ادامه‌ی طرح‌های اقتصادی غیرهمسو با سیاست‌های اقتصاد مقاومتی شد.» ‌بيانات رهبری، ج38، ص36 (1395/06/03)

و سرانجام گلایه‌مند بودند که:

« اگر همه‌ی کارهای ضروری در موضوع اقتصاد مقاومتی انجام شده بود، امروز تفاوت محسوسی را در اوضاع اقتصادی کشور و زندگی مردم شاهد بودیم!» (19/12/1395)

با سودهی گفتمانی جامعه به سمت اقتصاد و اصلاح الگوی اقتصادی، و تعیین نقش صحیح  دولت و مردم در پیشرفت اقتصادی، می‌توان زیربنای تشکیل دولت اسلامی و حرکت به سوی جامعه اسلامی را شکل داد.

اقتصاد مقاومتی برآمده از فرهنگ انقلابی و اسلامی، و الگویی الهام‌بخش از نظام اقتصاد اسلام است که ضمن مقاوم‌سازی اقتصاد در برابر تهدیدهای نظام سلطه و تکانه‌های جهانی خارج از اختیار، تضمین‌کننده‌ی رشد و شکوفایی اقتصادی خواهد شد.

رهبر معظم انقلاب اقتصاد مقاومتی را الگویی ممکن[5] می‌دانند، که علاج مشکلات کشور،[6] راه حل خنثی سازی تحریم‌ها،[7] و رسیدن به اقتصادی مستقل در گرو در پیش گرفتن آن است.

مؤلفه‌ی محوری و متمایز این الگوی اقتصادی، مردم‌بنیانی[8] است که پرتوی از مردم‌سالاری دینی در عرصه‌ی اقتصاد می‌باشد. اساساً اقتصاد زمانی اقتصاد مقاومتی است که «بناى اقتصادى جورى باشد که از نیروهاى مردم استفاده بشود.»[9] همچنین عدالت‌محوری، برادری(اخوّت ایمانی) و مشی جهادی‌ در رتبۀ بعدی مهمترین مؤلفه­­ها هستند. سایر مؤلفه­ها در کلام رهبر معظم انقلاب بیان شده است که هر کدام از اهمیت خاصی برخوردار هستند؛ دانش‌بنیان، درون‌زا و برون‌گرا، پیشرو، فرصت‌ساز، زاینده و انعطاف‌پذیر.

در این میان به نظر می­رسد چهار عنصر مردم­بنیانی، عدالت­محوری، مشی جهادی و اخوّت ایمانی مهمترین این عناصر هستند. و چه بسا بی­راه نباشد اگر چهرۀ اصلی و عنصر هویت‌ساز اقتصاد مقاومتی را مردم­بنیان بودن آن بدانیم.

عنصر «مردم‌بنیانی» با نفی تصدی‌گری دولت و سالاریت حداکثری سرمایه، عنصر اراده‌ی ملی و مردمی را در کانون جریان اقتصادی و معیشتی جامعه قرار می‌دهد. دستگاه قانونگذار و مجری، فقط نقش نظارتی قوی و رفع موانع ساختاری و قانونی را عهده دار می‌شوند و  زمینه‌ساز و ناظر چرخش عادلانه‌ی منابع ملی و فرصت‌های عمومی میان آحاد مردم خواهند بود.

نقش مردم نیز در تحقق این عنصر اصلی اقتصاد مقاومتی نباید نادیده و کم اهمیت انگاشته شود. مردم باید بپذیرند که از مخاطب و گروه هدایت شونده به عامل اصلی اقدام، تغییر نقش بدهند. به جای این که منتظر کسانی باشند که بیایند و با طرح­های مترقی، مشکلات اقتصادی را حل کنند باید بار اصلی را بر روی دوش خودشان احساس کنند. و چه بسا این کانونی‌ترین نقطه در فرهنگ اقتصادی است که سایر رفتارها و برنامه‌ها را معنادار و نتیجه‌بخش می‌سازد.

با این حساب مهمترین کار نهادهای بالادستی و کانون‌های گفتمان‌ساز خودجوش، ایجاد ارادۀ عمومی ـ اعم از مسؤولین سیاسی و اقتصادی و مردم ـ در مردمی شدن اقتصاد است.

نکته‌ی فوق‌العاده ضروری در این جا توجه به این مسأله است که مردمی شدن اقتصاد با آن چه نهادگرایان در اقتصاد متعارف می‌پندارند تفاوت دارد. کلیدواژۀ اساسی در مردمی شدن اقتصاد، عاملیت مردم است و نه صرفا مشارکت مردم. در مردمی شدن، اهداف و آمال حکمرانی اقتصادی توسط خود مردم محقق می‌شود.

در همین راستا دو مؤلفه‌ی اساسی دیگر باید مد نظر نهادهای مسؤول و کانون‌های گفتمان ساز و همچنین مردم قرار بگیرد.

اول- آزادی عملکرد اقتصادی مردم و توجه جدی به خصوصی سازی صحیح است. رفع موانع فرهنگی و ساختاری و قانونی و ریل گذاری صحیح برای چنین نقش‌آفرینی، نیازمند به رسمیت شناختن آزادی اقتصادی است.

دوم- و شاید از این مهمتر برای مردمی که بنا است عامل اصلی باشند، احساس این آزادی است. به رسمیت شناختن مردم و بروز این به رسمیت شناختن، از عوامل مهم حکمرانی و به خصوص حکمرانی اقتصادی است.

عنصر مهم دیگر اقتصاد مقاومتی، عدالت‌محوری است که دارای دو مولفه‌ی اصلی است؛

اول- تساوی در بهره‌مندی از فرصت‌های اقتصادی(دست‌یابی به شغل، تسهیلات اقتصادی، داده‌های علمی، اطلاعاتی، بهداشتی و تغذیه‌ای) و کمک به چرخش منابع ملی و دپو نشدن آن نزد گروه و طبقه‌ای خاص.

دوم- درآمد و هزینه در حد کفاف برای همه مردم با هر دین و مذهبی. و تلاش جدی همه جانبه اعم از فرهنگی، قانونی و حتی انتظامی برای کاهش فاصله‌ی طبقاتی و شکل نگرفتن نفس امت اسلامی یعنی طبقه‌ی اشراف.

عنصر «برادری» و مواسات. مواسات یعنی «برای هم بودن». مواسات از «اخوت» می‌رویَد. در فکر و فرهنگ شیعی اخوت در هم‌خونی و خویشاوندی یا مفهوم عاطفی برادری خلاصه نمی‌شود. در این فرهنگ معرفتی، اخوت یک پایگاه هستی‌شناختی دارد و به همین واسطه است که اگر نگوییم همۀ بشر، بلکه دست‌کم مؤمنان همدیگر را جان‌یکی می‌بینند. «انّما المؤمنون اخوة»(حجرات، 10)

اخوّت از ارکان چهارگانۀ «انس»، «کمال»، «عون» و «عزت» برخوردار است:

«این عناصر امهات به حسب معاش و معاد، نوامیس عالم بشریت مى‌‏باشد و از این‌جهت در فطرت، محبوب است و حفظش لازم خواهد بود؛ یعنى انسان انس‌طلب، كمال‌خواه، عزت‏پسند و عون‌جوى، تحمل قرآن نموده كه توسط آن، مقاصد چهارگانۀ خود را اداره نماید تا به سعادت دنیوى و اخروى نایل گردد.»‌[10]

نظام اقتصادی اسلام برخلاف نظامهای مادی با اخلاق و معنویّت همگرایی دارد، بلکه از جوهره‌ای معنوی و اخلاقی برخوردار است. به همین جهت روی تمام ارزشهای اخلاقی از جمله «برادری» تأکیدهای جدی دارد.

عنصر اساسی دیگر در اقتصاد مقاومتی، مشی جهادی است. مشی جهادی یعنی تلاش بی-وقفه‌ی خسته نشوی دشمن شکن. با این توصیف، شناخت درست صحنه، عقلانیت انتخاب راهبردی‌ترین مسائل، و به تبع حل آن‌ها با اساسی‌ترین عناصر مکتب حضرت امام، جزء جدایی ناپذیر مشی جهادی هستند.

مشی جهادی یعنی هنر وارد کردن مردم به میدان. کسی که مشی جهادی دارد خودش کار را تمام نمی‌کند بلکه کاری می‌کند که مردم بیایند و بار را به دوش بگیرند. این اتفاق است که از جهات مختلف جهاد و مشی جهادی می‌خواهد. همانطور که زیست با مردم می‌طلبد، هجرت می‌طلبد، گذر از منافع شخصی کوتاه مدت می‌طلبد. تفکر جهادی تفکری است که اهداف متعالی را می‌فهمد و در عمل منعکس می‌کند. نمونۀ بارز مشی جهادی در «جهاد سازندگی» که از الهام خداوند متعال به حضرت امام بود، متجلی است.

رونق تولید داخلی به عنوان چهره عملیاتی و ستون فقرات اقتصاد مقاومتی

از برهه‌ای به بعد حضرت آقا این عناصر کلیدی و مؤلفه اساسی تشکیل دهنده اقتصاد مقاومتی را چهره‌ای عملیاتی می‌بخشند و از آن به عنوان ستون فقرات اقتصاد مقاومتی یاد می‌کنند؛ و حل مسئله اقتصاد را در گرو آن می‌دانند. این چهره عملیاتی و تحقق بخش اقتصاد مقاومتی جدی گرفتن «تولید داخلی» است.

«ستون فقرات اقتصاد مقاومتى عبارت است از تقویت تولید داخلى.» ‌بيانات رهبری، ج37، ص246 (۱۳۹۴/۰۲/۰۹)

وقتی تقویت تولید داخلی چنین جایگاهی می‌یابد، عملاً تمام خواسته‌هایی که رهبری از اقتصاد مقاومتی توقع داشته‌اند را با رقم خوردن این مهم دست یافتنی می‌دانند؛ لذا ایشان تولید داخلی را مسئله اولویت دار و کلیدی[11]  کشور  می‌دانند؛ اساساً اقتصادی را سالم می‌دانند که بتوانند تولید ثروت کند و آن را عادلانه تقسیم کند؛[12] نقش اول در ساخت یک اقتصاد قوی[13] و مستقل[14] را به تولید می‌دهند؛ تولید را کلید اصلی برای حل مشکل اشتغال، معیشت، کاهش تورم و ایجاد ارزش پول ملّی می‌دانند؛[15] و همانطور که علاج مشکلات کشور را در اقتصاد مقاومتی می‌دانستند اخیراً تصریح می فرمایند که:

«علاج در زمینه‌ی مسائل اقتصاد را ما در این دو سه ساله مرتّباً‌ تکرار کرده‌ایم؛ علاج این است که تکیه کنیم و متمرکز بشویم بر مسئله‌ی تولید»بيانات رهبری، ج ۴۲، ص ۱۶ (۱۳۹۹/۰۶/۱۱)

در بیان صریحی در سی و دومین سالگرد رحلت امام خمینی (ره) محور نجات اقتصاد کشور را تقویت تولید داخلی می‌دانند:

نامزدهای محترم تصمیم بگیرند که اگر چنانچه پیروز شدند و توانستند به مقصود برسند، خودشان را متعهّد بدانند، به اینکه تولید داخلی را تقویت کنند. بارها عرض کرده‌ایم؛ این حرف، حرف متخصّصین اقتصادی هم هست؛ بنده هم مکرّر تکیه کرده‌ام روی این که محور نجات اقتصاد کشور، تقویت تولید داخلی است؛ تقویت تولید داخلی؛ مبارزه‌ی با قاچاق، مبارزه‌ی با واردات بی‌رویّه. (1400/03/14)

بعلاوه خاصیت خنثی‌سازی تحریم‌ها که قبلاً برای اقتصاد مقاومتی بیان فرموده بودند، را به تقویت تولید ملّی داده‌‌اند:

«به نظر ما بهترین و موفّق‌ترین کار برای خنثی کردن تحریمها همین تلاش واقعی -نه تلاش شعاری- برای تقویت تولید ملّی است.» سخنرانی تلویزیونی خطاب به ملت ایران (۱۴۰۰/۰۲/۱۲)

«در مقابله‌ی با تحریم دو راه میتوانیم برویم: یکی اینکه برویم سراغ تحریم‌کننده و از او خواهش کنیم، این یک راه است که در واقع راه ذلّت، راه انحطاط، راه عقب‌ماندگی است. یک راه دیگر هم این است که نیروی داخلی خودمان را فعّال کنیم؛ ما توانایی‌های خوبی داریم؛ این نیروها را فعّال کنیم و کالای تحریمی را در داخل تولید کنیم.»  سخنرانی نوروزی خطاب به ملت ایران (۱۴۰۰/۰۱/۰۱)

«کار عمده خنثی کردن تحریمها است از طریق ایجاد حرکت تولید داخلی و تحرّک اقتصادی داخلی». بیانات در ارتباط تصویری با مردم آذربایجان شرقی (۱۴۰۰/۱۱/۲۸)

برای تحقق تولید داخلی موانعی وجود دارد که کار دولت این است که با حمایت‌های خود این موانع را از سر راه تولید داخلی که در واقع نوک پیکان حضور مردم در اقتصاد و مردم بنیاد کردن اقتصاد است؛ بردارد. این موانع عبارتند از:

«قاچاق، واردات بی‌رویه[16]، فساد مالی، کارشکنی‌های اداری مثل کمک نکردن نظام بانکی به تولید[17]، عدم رعایت حقوق مالکیت، سفته‌بازی و سوداگری‌های زیان‌بخش،[18] پیچ و خم های اداری در اعطای مجوز و صادرات موادّ خام[19]»

این موانع مثل رخنه‌هایی هستند که مانع می‌شوند کارهایی که انجام میگیرد به نتایج خودش برسد، لذا وظیفه دولت این است که با تلاش شبانه‌روزی و خستگی‌ناپذیر و کار پیوسته با همه عوامل رخنه‌زا در مسیر تولید داخلی مبارزه بی‌امان کند؛ دولتِ مبارزه با قاچاق، مبارزه با واردات بی‌رویه، مبارزه با فساد و کارشکنی‌های اداری؛ دولتِ تسهیل کننده در فرایند اعطای مجوز برای تولید داخل و برطرف کننده پیچ و خم‌های اداری در مسیر تولید!

تولید نوک پیکان و ستون فقرات اقتصاد مقاومتی است که چون تولید به دست مردم رقم می‌خورد؛ عملاً مهم‌ترین مؤلفه اقتصاد مقاومتی که مردمی بودن آن بود، را تأمین می‌کند؛ واضح‌ترین و سهل‌ترین ایده‌‌ای که در اینجا توسط مقام معظم رهبری برای تحقق این مهم داده شده است، حمایت از کارگاه‌های متوسط و کوچک  در سطح کشور است.

« یکی از چیزهایی هم که من قبلاً هم سفارش کرده‌ام این است که کارگاه‌های متوسّط و کوچک در سطح کشور باید فعّال بشوند؛ البتّه این کارگاه‌های بزرگ مهمّند برای کشور، امّا گسترش کارگاه‌های کوچک و متوسّط که برای همه‌جا و برای همه فایده دارد، هم تولید ثروت است برای عموم، برای طبقه‌ی متوسّط، برای طبقه‌ی ضعیف، هم ایجاد اشتغال است.» سخنرانی تلویزیونی خطاب به ملت ایران (۱۴۰۰/۰۲/۱۲)

ایشان علاوه بر ثمرات اقتصادی، ثمرات سیاسی و اجتماعی و امنیتی برای رونق تولید داخلی که باعث ایجاد اشتغال می‌شود، قائل هستند و تصریح می فرمایند:

«ایجاد اشتغال فقط برکات اقتصادی ندارد، بلکه برکات اجتماعی هم دارد، برکات سیاسی هم دارد. خود کار و اشتغال برای مردم و بخصوص برای نسل جوان، مایه‌ی نشاط و تحرّک و شوق و زنده بودن و سرحال بودن است. نقطه‌ی مقابل: بیکاری بستر فساد است، بستر بدبینی و بدگویی است، بستر اعتیاد است، بستر انحرافات اخلاقی است، حتّی بستر انحرافات امنیّتی است.» سخنرانی تلویزیونی خطاب به ملت ایران (۱۴۰۰/۰۲/۱۲)

و در نهایت به صراحت از جهاد بودن تولید داخلی سخن به میان می‌آورند و می‌فرمایند:

امروز تولید جهاد است؛ چرا؟ برای خاطر اینکه در معنای جهاد مکرّر گفته‌ایم که جهاد عبارت است از آن تلاشی که ناظر به حمله‌ی دشمن و تحرّک دشمن باشد؛ در مقابل دشمن باشد. هر تلاشی جهاد نیست؛ تلاشی که متوجّه به حمله‌ی دشمن است، این جهاد است.» بیانات در دیدار تولیدکنندگان و فعالان اقتصادی (۱۴۰۰/۱۱/۱۰)

سال 1401 را که نیز در ادامه سال‌های اخیر که تأکید بر روی مسئله تولید بوده، با نام سال «تولید؛ دانش‌بنیان، اشتغال‌آفرین» نام‌گذاری کرده‌اند، در معنای  دانش‌بنیان بودن اقتصاد باز مسئله را به بحث تولید برمی‌گردانند:

«اقتصاد دانش‌بنیان» یعنی چه؟ یعنی اینکه دانش و فنّاوری پیشرفته نقش‌آفرینیِ فراوان و کاملی داشته باشد در همه‌ی عرصه‌های تولید.» سخنرانی نوروزی خطاب به ملت ایران (۱۴۰۱/۰۱/۰۱)

 

در نتیجه همانطور که به صراحت در بیانات چندین سال اخیر رهبر معظم انقلاب امام خامنه‌ای (حفظه‌الله‌تعالی) می‌بینیم، هم گفتمان اصلی مورد نظر ایشان به وضوح روشن است و هم نقاط حدی و تیز آن نیز در بیان ایشان آمده است و دولت اگر می‌خواهد چیزی را به عنوان گفتمان دولت سیزدهم برگزیند، باید روی همین نقطه تأکید کند، که صد البته مسئله‌ی اصلی مردم ما نیز هست و مطمئناً با تأکید روی این گفتمان، زمینه همراهی افکار عمومی مردمی فراهم‌تر و در دسترس‌تر خواهد بود.

 

پاورقی

[1] «اين را قرآن مكرّر بيان كرده است؛ حوادث تاريخى، آن را تبيين و اثبات كرده است؛ ولى بسيارى از ملتها از اين حقيقت غافلند و چون غافلند، عقب مى‏مانند؛ مقهور قدرتهاى استكبارى عالم مى‏شوند؛ از نيرويى كه در اختيار آن‏هاست، از امكان و ظرفيتى كه متعلّق به آن‏هاست، درست استفاده نمى‏كنند؛ قدرتمندان عالم هم از اين غفلت سوءاستفاده مى‏كنند و فرمان مى‏رانند و مقاصد حيوانى و شهوانى و شخصى خودشان را پيش مى‏برند.» (آیت‌الله خامنه‌ای، بيانات در اجتماع بزرگ عزاداران در صحن مطهر امام خمينى ره، 14/3/1379)
[2] «در دنيا يك جنگ عظيم و يك چالش بزرگ برپاست؛ جنگ توپ و تفنگ نيست، اما جنگ‏ اراده‏ها و عزم‏ها و سياست‏ها و تدبيرهاست.

ايران در كجاى اين جنگ است؟ ايران در جبهه ه‏ایی از اين جنگ در مركز فرماندهى قرار دارد كه افراد آن جبهه را ملتها تشكيل مى‏دهند… اتاق فرماندهى اين طرف اين جبهه، ايران است: ايران حزب‏اللّهىِ پُر از عزم و همت، اما با دست خالى… دست اين طرف ـ از لحاظ عُدّه‏ى ظاهرى و پشتيبانيهاى ظاهرى؛ يعنى پول و سلاح و اين‏ها ـ خالى است؛ اما در عين حال دنيا وقتى نگاه مى‏كند، اين دو كفه را برابر، و در يك جاهائى كفه‏ى همين نيروى حزب‏اللّهى را سنگين‏تر مى‏بيند.

چرا سنگين‏تر مى‏بيند؟ مگر ما چه داريم؟ همان احساس حضور! حضور! ما ملتى داريم كه با انقلاب اخت است؛ گره خورده است؛ جوشيده است.

در بين اين ملت كه سطوح گوناگون و مختلفى دارند، روحيه‏ى جمع كثيرى اين است كه هرجا و هر زمان و هرطور كه لازم باشد، سينه‏شان را سپر مى‏كنند و به وسط ميدان مى‏آيند. اين نقطه‏ى قوّت ماست. اين چگونه حاصل شده است؟ با موتور ايمان، با روحيه‏ى انقلاب، با انگيزه‏ى دين؛ اين حقيقتى كه دنياداران او را نفهميدند!»(بيانات رهبر معظم انقلاب در ديدار با هزاران نفر از اعضاى بسيج دانشجوئى دانشگاههاى سراسر كشور، 31/ 02/ 1386)
[3] بیانیۀ گام دوم انقلاب اسلامی
[4] http://css.ir/aqcann
[5] من قاطعاً عرض میکنم الگوى اقتصاد مقاومتى کاملاً امکان‌پذیر در شرایط کنونى کشور است. بيانات رهبر معظّم انقلاب اسلامی‏ در دیدار مسئولان نظام ‏02/04/1394
[6] علاج مشکلات کشور، اقتصاد مقاومتى است.  بیانات در دیدار نمایندگان مجلس شوراى اسلامى  04/03/۱۳۹۳ و همچنین تاریخ ۱۳۹۵/۰۵/۱۹
[7] تحریم را با مجاهدتِ در باب اقتصاد مقاومتى بایستى خنثى کرد. بیانات در دیدار مسئولان نظام ‌16/04/۱۳۹۳
[8]اقتصاد مقاومتی مردم‏بنياد است؛ يعنى بر محور دولت نيست و اقتصاد دولتى نيست، اقتصاد مردمى‏ است؛ با اراده‏ى مردم، سرمايه‏ى مردم، حضور مردم تحقّق پيدامى‏كند. / بيانات (01/ 01/ 1393) بيانات در حرم مطهر رضوى
[9]بیانات در دیدار مردم آذربایجان 29/11/1393
[10] شذرات المعارف، آیت‌الله شاه‌آبادی، ص: 75
[11] آنچه بنده در مورد آینده به‌عنوان نقطه‌ی اولویّت‌‌دار و کلیدی به آن نگاه میکنم، عبارت است از تولید؛ تولید ملّی، تولید داخلی. بیانات در اجتماع زائران و مجاوران حرم مطهر رضوی ۱۳۹۶/۰۱/۰۱
[12] هدف اقتصاد کشور چیست؟ هدف اقتصاد عبارت است از تولید ثروت و تقسیم عادلانه‌ی آن. این اقتصاد، اقتصاد سالمی است. بیانات در ارتباط تصویری با مجموعه‌های تولیدی ۱۳۹۹/۰۲/۱۷
[13] در ساخت یک اقتصاد قوی، تولید نقش اوّل را دارد؛ یک تأثیر حیاتیِ غیر قابل انکاری را در اداره‌ی کشور دارد. بیانات در ارتباط تصویری با مجموعه‌های تولیدی ۱۳۹۹/۰۲/۱۷
[14] اقتصاد مستقل، وابسته‌ی به تولید داخلی است، سخنرانی تلویزیونی خطاب به ملت ایران ۱۴۰۰/۰۲/۱۲
[15] تولید کلید اصلی است برای اشتغال، برای معیشت، برای کاهش تورّم، برای ایجاد ارزش پول ملّی؛ تولید واقعاً مادر همه‌ی اینها است؛ بیانات در ارتباط تصویری با جلسه هیئت دولت ۱۳۹۹/۰۶/۰۲
[16] بیانات در اجتماع زائران و مجاوران حرم مطهر رضوی ۱۳۹۶/۰۱/۰۱
[17] سخنرانی نوروزی خطاب به ملت ایران ۱۴۰۰/۰۱/۰۱
[18] بیانات در ارتباط تصویری با مجموعه‌های تولیدی ۱۳۹۹/۰۲/۱۷
[19] بیانات در ارتباط تصویری با جلسه هیئت دولت ۱۳۹۹/۰۶/۰۲

 

عقیل رضانسب

#یادداشت_305

پیشنهاد گفتمان مناسب برای دولت سیزدهم

در دو یادداشت اخیر به بحث گفتمان دولت سیزدهم پرداختم، یکی با عنوان «دولت سیزدهم، دولتِ بی‌گفتمان»[1] و یکی هم با عنوان «نامناسب بودن گفتمان «جمهوریت و عدالت» برای دولت سیزدهم»[2] در یاددشت اول گفته شد که این دولت با تأکید بر روی روشن بودن صحنه و صرفاً نیازمند به یک دولت خدوم و عمل کننده به روال‌هایی که در فضای ساختاری کشور فراهم شده، عملاً خود را نیازمند به داشتن یک گفتمان نمی‌داند، و شاید بتوان گفت که رویه‌های این دولت با پیشبرد امور به صورت سرمایه‌گذاری بر روی یک گفتمان همخوانی ندارد.

و در یادداشت دوم عنوانی که مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری برای گفتمان منتخب دولت سیزدهم برگزیده است، یعنی «جمهوریت و عدالت» مورد نقد قرار داده شد.

در این یادداشت ادعا می‌شود که گفتمانی که رهبر معظم انقلاب برای وضع فعلی انقلاب اسلامی انتخاب کردند چیست و دولت سیزدهم که خود را دولتی ولایی می‌داند باید همین گفتمان مورد اصرار و تأکید امام جامعه را دنبال کند.

در ایام انتخابات 1400 با یک تیمی از طلاب زیر نظر جناب استاد حجت الاسلام و المسلمین محمدرضا فلاح شیروانی اقدام به مطالعه کل سخنرانی‌های 10 سال اخیر رهبری با هدف استخراج گفتمان مورد نظر رهبری برای انتخابات 1400، آن چیزی که به وضوح تمام نمایان بود، این بود که طرح رهبری برای نجات اقتصاد ایران، چیزی جز اقتصاد مقاومتی نیست. البته در چند سال اخیر این طرح ایشان یک چهره تیز و عملیاتی به خود گرفته است و آن هم تأکید بر رونق تولید داخلی است.

گفتمان اقتصاد مقاومتی

میدان نیاز به فرمان و فرماندهی و راهبری دارد. فرمان نیز باید متناسب با نیاز میدان و موقف خاص انقلاب باشد تا به جان جامعه بنشیند و به کار آید.

مقام معظم رهبری در جایگاه رهبری و فرماندهی کاروان انقلاب اسلامی، همواره به توصیف صحنه و جانمایی منازل سیر انقلاب پرداخته‌اند.

ایشان جوهر اصلی مکتب امام (ره) ـ به‌عنوان نرم‌افزار فکری انقلاب ـ را رابطه‌ی دین و دنیا و معماری حیات اجتماعی مردم توسط دین دانسته، هدف اصلی انقلاب اسلامی را پیشرفت همه‌جانبه معرفی کرده و موقف میدانی چنددهه‌ی اخیر نظام را نیز دولت‌سازی اسلامی توصیف می‌کنند؛ درنتیجه می‌توان گفت که کارویژه‌ی اصلی انقلاب، معماری الگوی اداره‌ی جامعه در مسیر پیشرفت است.

روشن است که حرکت انقلاب در فضای خالی از الگوهای رقیب و معارض صورت نگرفته، بلکه با قدرت شگفتی‌آوری در بستر الگوی توسعه‌ی غربی پا گرفته و در حال پایداری و پیشروی است.

تحلیل حضرت آقا از روند انقلاب اسلامی و مواجهه با موانع این است که ما با عبور از جنگ نظامی و تهاجم فرهنگی و چالش‌های امنیتی_سیاسی، وارد نبرد اقتصادی شده‌ایم:

«دشمن ما اتاق جنگ را برده است در وزارت خزانه‌داری؛ اتاق جنگ علیه ما به‌جای وزارت دفاع، وزارت خزانه‌داری آنها است». ‌بيانات رهبری، ج40، ص12 (02/03/97)

«حالا دشمن بعد از شکستی که در جبهه‌ی فرهنگی خورده و در جبهه‌ی امنیّتی خورده و در جبهه‌ی سیاسی خورده و در جبهه‌ی نظامی خورده، متمرکز شده روی جبهه‌ی اقتصادی». ‌بيانات رهبری، ج40، ص23 (22/05/97)

اگر کارکردهای اصلی یک نظام و حاکمیت را در عرصه‌های فرهنگی، امنیتی، سیاست داخلی و خارجی، و اقتصاد و معیشت بدانیم، گزارش دیده‌بان انقلاب این است که میدان چالش محوری ما با نظام سلطه و طرح‌های توسعه‌ی غربی، به عرصه‌ی معیشت و اقتصاد رسیده است. بنابراین دال محوری فرمانی که باید میدان را راهبری کند، ارائه‌ی یک الگوی اقتصادی برای پیشرفت جامعه و مواجهه با جنگ اقتصادی نظام سلطه است: گفتمان اقتصاد مقاومتی.

بیش از یک‌دهه است که دال مرکزی گفتمان اصلاحی حضرت آقا «اقتصاد مقاومتی» است.  ضمن این که مسئله‌ی اول کشور را مشکلات اقتصادی مطرح می‌فرمودند، راه حل را اقتصاد مقاومتی می‌دانستند:

«یک توصیه هم به مسئولین محترم کشور میکنم: تمرکز بر مسئله‌ی اصلی. در هر برهه‌ای یک مسئله‌ی اصلی در کشور هست که باید بر آن تمرکز کرد. قبل از پیروزی انقلاب، مسئله‌ی اصلی «رژیم طاغوت» بود که امام بر آن تمرکز کرد و موفّق شد؛ بعد از پیروزی انقلاب، در یک برهه‌ای، مسئله‌ی «تثبیت نظام» بود، در یک برهه‌ای «جنگ تحمیلیِ صدّام علیه کشور» بود که همه‌ی کشور بر مسئله‌ی جنگ تمرکز کردند، بحمدالله موفّقیّت حاصل شد. امروز مسئله‌ی اصلی و نقد، مسئله‌ی «اقتصاد» است. البتّه مسائل فرهنگی هم هست و بسیار مهم است، مسائل امنیّتی هم همین جور، امّا در بین همه‌ی این مسائل، آنچه از همه نقدتر است، مسائل اقتصاد است که به معیشت مردم ارتباط پیدا میکند و در مسائل فرهنگی و امنیّتی هم اثر میگذارد. … به حواشی و مسائل فرعی و مانند اینها نپردازیم» ‌بيانات رهبری، ج41، ص17 (۱۳۹۸/۰۳/۱۴)

«به نظر من امروز مسئله‌ی اصلی ما، مسئله‌ی اصلی مسئولین اجرائی کشور و کسانی که به نحوی در این مسائل، در اداره‌ی کشور دخالت دارند، عبارت است از اقتصاد.» سخنرانی نوروزی خطاب به ملت ایران (۱۴۰۱/۰۱/۰۱)

«امروز مشکلات اقتصادی، مسئله‌ی اول کشور است که باید حل شود و حل آن‌ها در گرو اجرای صحیح اقتصاد مقاومتی است.» ‌بيانات رهبری، ج38، ص36 (1395/06/03)

به همین جهت درخواست مصرانه و پرتکرار ایشان این بود :

«باید قاطعانه مانع از ادامه‌ی طرح‌های اقتصادی غیرهمسو با سیاست‌های اقتصاد مقاومتی شد.» ‌بيانات رهبری، ج38، ص36 (1395/06/03)

و سرانجام گلایه‌مند بودند که:

«اگر همه‌ی کارهای ضروری در موضوع اقتصاد مقاومتی انجام شده بود، امروز تفاوت محسوسی را در اوضاع اقتصادی کشور و زندگی مردم شاهد بودیم!» (19/12/1395)

با سودهی گفتمانی جامعه به سمت اقتصاد و اصلاح الگوی اقتصادی، و تعیین نقش صحیح  دولت و مردم در پیشرفت اقتصادی، می‌توان زیربنای تشکیل دولت اسلامی و حرکت به سوی جامعه اسلامی را شکل داد.

اقتصاد مقاومتی برآمده از فرهنگ انقلابی و اسلامی، و الگویی الهام‌بخش از نظام اقتصاد اسلام است که ضمن مقاوم‌سازی اقتصاد در برابر تهدیدهای نظام سلطه و تکانه‌های جهانی خارج از اختیار، تضمین‌کننده‌ی رشد و شکوفایی اقتصادی خواهد شد.

رهبر معظم انقلاب اقتصاد مقاومتی را الگویی ممکن[3] می‌دانند، که علاج مشکلات کشور،[4] راه حل خنثی سازی تحریم‌ها،[5] و رسیدن به اقتصادی مستقل در گرو در پیش گرفتن آن است.

مؤلفه‌ی محوری و متمایز این الگوی اقتصادی، مردم‌بنیانی[6] است که پرتوی از مردم‌سالاری دینی در عرصه‌ی اقتصاد می‌باشد. اساساً اقتصاد زمانی اقتصاد مقاومتی است که «بناى اقتصادى جورى باشد که از نیروهاى مردم استفاده بشود.»[7] همچنین عدالت‌محوری، برادری(اخوّت ایمانی) و مشی جهادی‌ در رتبۀ بعدی مهمترین مؤلفه­­ها هستند. سایر مؤلفه­ها در کلام رهبر معظم انقلاب بیان شده است که هر کدام از اهمیت خاصی برخوردار هستند؛ دانش‌بنیان، درون‌زا و برون‌گرا، پیشرو، فرصت‌ساز، زاینده و انعطاف‌پذیر.

در این میان به نظر می­رسد چهار عنصر مردم­بنیانی، عدالت­محوری، مشی جهادی و اخوّت ایمانی مهمترین این عناصر هستند. و چه بسا بی­راه نباشد اگر چهرۀ اصلی و عنصر هویت‌ساز اقتصاد مقاومتی را مردم­بنیان بودن آن بدانیم.

عنصر «مردم‌بنیانی» با نفی تصدی‌گری دولت و سالاریت حداکثری سرمایه، عنصر اراده‌ی ملی و مردمی را در کانون جریان اقتصادی و معیشتی جامعه قرار می‌دهد. دستگاه قانونگذار و مجری، فقط نقش نظارتی قوی و رفع موانع ساختاری و قانونی را عهده دار می‌شوند و  زمینه‌ساز و ناظر چرخش عادلانه‌ی منابع ملی و فرصت‌های عمومی میان آحاد مردم خواهند بود.

نقش مردم نیز در تحقق این عنصر اصلی اقتصاد مقاومتی نباید نادیده و کم اهمیت انگاشته شود. مردم باید بپذیرند که از مخاطب و گروه هدایت شونده به عامل اصلی اقدام، تغییر نقش بدهند. به جای این که منتظر کسانی باشند که بیایند و با طرح­های مترقی، مشکلات اقتصادی را حل کنند باید بار اصلی را بر روی دوش خودشان احساس کنند. و چه بسا این کانونی‌ترین نقطه در فرهنگ اقتصادی است که سایر رفتارها و برنامه‌ها را معنادار و نتیجه‌بخش می‌سازد.

با این حساب مهمترین کار نهادهای بالادستی و کانون‌های گفتمان‌ساز خودجوش، ایجاد ارادۀ عمومی ـ اعم از مسؤولین سیاسی و اقتصادی و مردم ـ در مردمی شدن اقتصاد است.

نکته‌ی فوق‌العاده ضروری در این جا توجه به این مسأله است که مردمی شدن اقتصاد با آن چه نهادگرایان در اقتصاد متعارف می‌پندارند تفاوت دارد. کلیدواژۀ اساسی در مردمی شدن اقتصاد، عاملیت مردم است و نه صرفا مشارکت مردم. در مردمی شدن، اهداف و آمال حکمرانی اقتصادی توسط خود مردم محقق می‌شود.

در همین راستا دو مؤلفه‌ی اساسی دیگر باید مد نظر نهادهای مسؤول و کانون‌های گفتمان ساز و همچنین مردم قرار بگیرد.

اول– آزادی عملکرد اقتصادی مردم و توجه جدی به خصوصی سازی صحیح است. رفع موانع فرهنگی و ساختاری و قانونی و ریل گذاری صحیح برای چنین نقش‌آفرینی، نیازمند به رسمیت شناختن آزادی اقتصادی است.

دوم– و شاید از این مهمتر برای مردمی که بنا است عامل اصلی باشند، احساس این آزادی است. به رسمیت شناختن مردم و بروز این به رسمیت شناختن، از عوامل مهم حکمرانی و به خصوص حکمرانی اقتصادی است.

عنصر مهم دیگر اقتصاد مقاومتی، عدالت‌محوری است که دارای دو مولفه‌ی اصلی است؛

اول– تساوی در بهره‌مندی از فرصت‌های اقتصادی(دست‌یابی به شغل، تسهیلات اقتصادی، داده‌های علمی، اطلاعاتی، بهداشتی و تغذیه‌ای) و کمک به چرخش منابع ملی و دپو نشدن آن نزد گروه و طبقه‌ای خاص.

دوم– درآمد و هزینه در حد کفاف برای همه مردم با هر دین و مذهبی. و تلاش جدی همه جانبه اعم از فرهنگی، قانونی و حتی انتظامی برای کاهش فاصله‌ی طبقاتی و شکل نگرفتن نفس امت اسلامی یعنی طبقه‌ی اشراف.

عنصر «برادری» و مواسات. مواسات یعنی «برای هم بودن». مواسات از «اخوت» می‌رویَد. در فکر و فرهنگ شیعی اخوت در هم‌خونی و خویشاوندی یا مفهوم عاطفی برادری خلاصه نمی‌شود. در این فرهنگ معرفتی، اخوت یک پایگاه هستی‌شناختی دارد و به همین واسطه است که اگر نگوییم همۀ بشر، بلکه دست‌کم مؤمنان همدیگر را جان‌یکی می‌بینند. «انّما المؤمنون اخوة»(حجرات، 10)

اخوّت از ارکان چهارگانۀ «انس»، «کمال»، «عون» و «عزت» برخوردار است:

«این عناصر امهات به حسب معاش و معاد، نوامیس عالم بشریت مى‌‏باشد و از این‌جهت در فطرت، محبوب است و حفظش لازم خواهد بود؛ یعنى انسان انس‌طلب، كمال‌خواه، عزت‏پسند و عون‌جوى، تحمل قرآن نموده كه توسط آن، مقاصد چهارگانۀ خود را اداره نماید تا به سعادت دنیوى و اخروى نایل گردد.»‌[8]

نظام اقتصادی اسلام برخلاف نظامهای مادی با اخلاق و معنویّت همگرایی دارد، بلکه از جوهره‌ای معنوی و اخلاقی برخوردار است. به همین جهت روی تمام ارزشهای اخلاقی از جمله «برادری» تأکیدهای جدی دارد.

عنصر اساسی دیگر در اقتصاد مقاومتی، مشی جهادی است. مشی جهادی یعنی تلاش بی-وقفه‌ی خسته نشوی دشمن شکن. با این توصیف، شناخت درست صحنه، عقلانیت انتخاب راهبردی‌ترین مسائل، و به تبع حل آن‌ها با اساسی‌ترین عناصر مکتب حضرت امام، جزء جدایی ناپذیر مشی جهادی هستند.

مشی جهادی یعنی هنر وارد کردن مردم به میدان. کسی که مشی جهادی دارد خودش کار را تمام نمی‌کند بلکه کاری می‌کند که مردم بیایند و بار را به دوش بگیرند. این اتفاق است که از جهات مختلف جهاد و مشی جهادی می‌خواهد. همانطور که زیست با مردم می‌طلبد، هجرت می‌طلبد، گذر از منافع شخصی کوتاه مدت می‌طلبد. تفکر جهادی تفکری است که اهداف متعالی را می‌فهمد و در عمل منعکس می‌کند. نمونۀ بارز مشی جهادی در «جهاد سازندگی» که از الهام خداوند متعال به حضرت امام بود، متجلی است.

رونق تولید داخلی به عنوان چهره عملیاتی و ستون فقرات اقتصاد مقاومتی

از برهه‌ای به بعد حضرت آقا این عناصر کلیدی و مؤلفه اساسی تشکیل دهنده اقتصاد مقاومتی را چهره‌ای عملیاتی می‌بخشند و از آن به عنوان ستون فقرات اقتصاد مقاومتی یاد می‌کنند؛ و حل مسئله اقتصاد را در گرو آن می‌دانند. این چهره عملیاتی و تحقق بخش اقتصاد مقاومتی جدی گرفتن «تولید داخلی» است.

«ستون فقرات اقتصاد مقاومتى عبارت است از تقویت تولید داخلى.» ‌بيانات رهبری، ج37، ص246 (۱۳۹۴/۰۲/۰۹)

وقتی تقویت تولید داخلی چنین جایگاهی می‌یابد، عملاً تمام خواسته‌هایی که رهبری از اقتصاد مقاومتی توقع داشته‌اند را با رقم خوردن این مهم دست یافتنی می‌دانند؛ لذا ایشان تولید داخلی را مسئله اولویت دار و کلیدی[9]  کشور  می‌دانند؛ اساساً اقتصادی را سالم می‌دانند که بتوانند تولید ثروت کند و آن را عادلانه تقسیم کند؛[10] نقش اول در ساخت یک اقتصاد قوی[11] و مستقل[12] را به تولید می‌دهند؛ تولید را کلید اصلی برای حل مشکل اشتغال، معیشت، کاهش تورم و ایجاد ارزش پول ملّی می‌دانند؛[13] و همانطور که علاج مشکلات کشور را در اقتصاد مقاومتی می‌دانستند اخیراً تصریح می فرمایند که:

«علاج در زمینه‌ی مسائل اقتصاد را ما در این دو سه ساله مرتّباً‌ تکرار کرده‌ایم؛ علاج این است که تکیه کنیم و متمرکز بشویم بر مسئله‌ی تولید»بيانات رهبری، ج ۴۲، ص ۱۶ (۱۳۹۹/۰۶/۱۱)

در بیان صریحی در سی و دومین سالگرد رحلت امام خمینی (ره) محور نجات اقتصاد کشور را تقویت تولید داخلی می‌دانند:

نامزدهای محترم تصمیم بگیرند که اگر چنانچه پیروز شدند و توانستند به مقصود برسند، خودشان را متعهّد بدانند، به اینکه تولید داخلی را تقویت کنند. بارها عرض کرده‌ایم؛ این حرف، حرف متخصّصین اقتصادی هم هست؛ بنده هم مکرّر تکیه کرده‌ام روی این که محور نجات اقتصاد کشور، تقویت تولید داخلی است؛ تقویت تولید داخلی؛ مبارزه‌ی با قاچاق، مبارزه‌ی با واردات بی‌رویّه. (1400/03/14)

بعلاوه خاصیت خنثی‌سازی تحریم‌ها که قبلاً برای اقتصاد مقاومتی بیان فرموده بودند، را به تقویت تولید ملّی داده‌‌اند:

«به نظر ما بهترین و موفّق‌ترین کار برای خنثی کردن تحریمها همین تلاش واقعی -نه تلاش شعاری- برای تقویت تولید ملّی است.» سخنرانی تلویزیونی خطاب به ملت ایران (۱۴۰۰/۰۲/۱۲)

«در مقابله‌ی با تحریم دو راه میتوانیم برویم: یکی اینکه برویم سراغ تحریم‌کننده و از او خواهش کنیم، این یک راه است که در واقع راه ذلّت، راه انحطاط، راه عقب‌ماندگی است. یک راه دیگر هم این است که نیروی داخلی خودمان را فعّال کنیم؛ ما توانایی‌های خوبی داریم؛ این نیروها را فعّال کنیم و کالای تحریمی را در داخل تولید کنیم.»  سخنرانی نوروزی خطاب به ملت ایران (۱۴۰۰/۰۱/۰۱)

«کار عمده خنثی کردن تحریمها است از طریق ایجاد حرکت تولید داخلی و تحرّک اقتصادی داخلی». بیانات در ارتباط تصویری با مردم آذربایجان شرقی (۱۴۰۰/۱۱/۲۸)

برای تحقق تولید داخلی موانعی وجود دارد که کار دولت این است که با حمایت‌های خود این موانع را از سر راه تولید داخلی که در واقع نوک پیکان حضور مردم در اقتصاد و مردم بنیاد کردن اقتصاد است؛ بردارد. این موانع عبارتند از:

«قاچاق، واردات بی‌رویه[14]، فساد مالی، کارشکنی‌های اداری مثل کمک نکردن نظام بانکی به تولید[15]، عدم رعایت حقوق مالکیت، سفته‌بازی و سوداگری‌های زیان‌بخش،[16] پیچ و خم های اداری در اعطای مجوز و صادرات موادّ خام[17]»

این موانع مثل رخنه‌هایی هستند که مانع می‌شوند کارهایی که انجام میگیرد به نتایج خودش برسد، لذا وظیفه دولت این است که با تلاش شبانه‌روزی و خستگی‌ناپذیر و کار پیوسته با همه عوامل رخنه‌زا در مسیر تولید داخلی مبارزه بی‌امان کند؛ دولتِ مبارزه با قاچاق، مبارزه با واردات بی‌رویه، مبارزه با فساد و کارشکنی‌های اداری؛ دولتِ تسهیل کننده در فرایند اعطای مجوز برای تولید داخل و برطرف کننده پیچ و خم‌های اداری در مسیر تولید!

تولید نوک پیکان و ستون فقرات اقتصاد مقاومتی است که چون تولید به دست مردم رقم می‌خورد؛ عملاً مهم‌ترین مؤلفه اقتصاد مقاومتی که مردمی بودن آن بود، را تأمین می‌کند؛ واضح‌ترین و سهل‌ترین ایده‌‌ای که در اینجا توسط مقام معظم رهبری برای تحقق این مهم داده شده است، حمایت از کارگاه‌های متوسط و کوچک  در سطح کشور است.

« یکی از چیزهایی هم که من قبلاً هم سفارش کرده‌ام این است که کارگاه‌های متوسّط و کوچک در سطح کشور باید فعّال بشوند؛ البتّه این کارگاه‌های بزرگ مهمّند برای کشور، امّا گسترش کارگاه‌های کوچک و متوسّط که برای همه‌جا و برای همه فایده دارد، هم تولید ثروت است برای عموم، برای طبقه‌ی متوسّط، برای طبقه‌ی ضعیف، هم ایجاد اشتغال است.» سخنرانی تلویزیونی خطاب به ملت ایران (۱۴۰۰/۰۲/۱۲)

ایشان علاوه بر ثمرات اقتصادی، ثمرات سیاسی و اجتماعی و امنیتی برای رونق تولید داخلی که باعث ایجاد اشتغال می‌شود، قائل هستند و تصریح می فرمایند:

«ایجاد اشتغال فقط برکات اقتصادی ندارد، بلکه برکات اجتماعی هم دارد، برکات سیاسی هم دارد. خود کار و اشتغال برای مردم و بخصوص برای نسل جوان، مایه‌ی نشاط و تحرّک و شوق و زنده بودن و سرحال بودن است. نقطه‌ی مقابل: بیکاری بستر فساد است، بستر بدبینی و بدگویی است، بستر اعتیاد است، بستر انحرافات اخلاقی است، حتّی بستر انحرافات امنیّتی است.» سخنرانی تلویزیونی خطاب به ملت ایران (۱۴۰۰/۰۲/۱۲)

و در نهایت به صراحت از جهاد بودن تولید داخلی سخن به میان می‌آورند و می‌فرمایند:

امروز تولید جهاد است؛ چرا؟ برای خاطر اینکه در معنای جهاد مکرّر گفته‌ایم که جهاد عبارت است از آن تلاشی که ناظر به حمله‌ی دشمن و تحرّک دشمن باشد؛ در مقابل دشمن باشد. هر تلاشی جهاد نیست؛ تلاشی که متوجّه به حمله‌ی دشمن است، این جهاد است.» بیانات در دیدار تولیدکنندگان و فعالان اقتصادی (۱۴۰۰/۱۱/۱۰)

سال 1401 را که نیز در ادامه سال‌های اخیر که تأکید بر روی مسئله تولید بوده، با نام سال «تولید؛ دانش‌بنیان، اشتغال‌آفرین» نام‌گذاری کرده‌اند، در معنای  دانش‌بنیان بودن اقتصاد باز مسئله را به بحث تولید برمی‌گردانند:

«اقتصاد دانش‌بنیان» یعنی چه؟ یعنی اینکه دانش و فنّاوری پیشرفته نقش‌آفرینیِ فراوان و کاملی داشته باشد در همه‌ی عرصه‌های تولید.» سخنرانی نوروزی خطاب به ملت ایران (۱۴۰۱/۰۱/۰۱)

 

در نتیجه همانطور که به صراحت در بیانات چندین سال اخیر رهبر معظم انقلاب امام خامنه‌ای (حفظه‌الله‌تعالی) می‌بینیم، هم گفتمان اصلی مورد نظر ایشان به وضوح روشن است و هم نقاط حدی و تیز آن نیز در بیان ایشان آمده است و دولت اگر می‌خواهد چیزی را به عنوان گفتمان دولت سیزدهم برگزیند، باید روی همین نقطه تأکید کند، که صد البته مسئله‌ی اصلی مردم ما نیز هست و مطمئناً با تأکید روی این گفتمان، زمینه همراهی افکار عمومی مردمی فراهم‌تر و در دسترس‌تر خواهد بود.

 

پاورقی

[1] https://andishekalami.ir/2005/

[2] https://andishekalami.ir/2021/

[3] من قاطعاً عرض میکنم الگوى اقتصاد مقاومتى کاملاً امکان‌پذیر در شرایط کنونى کشور است. بيانات رهبر معظّم انقلاب اسلامی‏ در دیدار مسئولان نظام ‏02/04/1394

[4] علاج مشکلات کشور، اقتصاد مقاومتى است.  بیانات در دیدار نمایندگان مجلس شوراى اسلامى  04/03/۱۳۹۳ و همچنین تاریخ ۱۳۹۵/۰۵/۱۹

[5] تحریم را با مجاهدتِ در باب اقتصاد مقاومتى بایستى خنثى کرد. بیانات در دیدار مسئولان نظام ‌16/04/۱۳۹۳

[6]اقتصاد مقاومتی مردم‏بنياد است؛ يعنى بر محور دولت نيست و اقتصاد دولتى نيست، اقتصاد مردمى‏ است؛ با اراده‏ى مردم، سرمايه‏ى مردم، حضور مردم تحقّق پيدامى‏كند. / بيانات (01/ 01/ 1393) بيانات در حرم مطهر رضوى

 [7]بیانات در دیدار مردم آذربایجان 29/11/1393

[8] شذرات المعارف، آیت‌الله شاه‌آبادی، ص: 75

[9] آنچه بنده در مورد آینده به‌عنوان نقطه‌ی اولویّت‌‌دار و کلیدی به آن نگاه میکنم، عبارت است از تولید؛ تولید ملّی، تولید داخلی. بیانات در اجتماع زائران و مجاوران حرم مطهر رضوی ۱۳۹۶/۰۱/۰۱

[10] هدف اقتصاد کشور چیست؟ هدف اقتصاد عبارت است از تولید ثروت و تقسیم عادلانه‌ی آن. این اقتصاد، اقتصاد سالمی است. بیانات در ارتباط تصویری با مجموعه‌های تولیدی ۱۳۹۹/۰۲/۱۷

[11] در ساخت یک اقتصاد قوی، تولید نقش اوّل را دارد؛ یک تأثیر حیاتیِ غیر قابل انکاری را در اداره‌ی کشور دارد. بیانات در ارتباط تصویری با مجموعه‌های تولیدی ۱۳۹۹/۰۲/۱۷

[12] اقتصاد مستقل، وابسته‌ی به تولید داخلی است، سخنرانی تلویزیونی خطاب به ملت ایران ۱۴۰۰/۰۲/۱۲

[13] تولید کلید اصلی است برای اشتغال، برای معیشت، برای کاهش تورّم، برای ایجاد ارزش پول ملّی؛ تولید واقعاً مادر همه‌ی اینها است؛ بیانات در ارتباط تصویری با جلسه هیئت دولت ۱۳۹۹/۰۶/۰۲

[14] بیانات در اجتماع زائران و مجاوران حرم مطهر رضوی ۱۳۹۶/۰۱/۰۱

[15] سخنرانی نوروزی خطاب به ملت ایران ۱۴۰۰/۰۱/۰۱

[16] بیانات در ارتباط تصویری با مجموعه‌های تولیدی ۱۳۹۹/۰۲/۱۷

[17] بیانات در ارتباط تصویری با جلسه هیئت دولت ۱۳۹۹/۰۶/۰۲

 

عقیل رضانسب

#یادداشت_304

نامناسب بودن گفتمان «جمهوریت و عدالت» برای دولت سیزدهم

در یادداشت قبل با عنوان «دولت سیزدهم، دولتِ بی‌گفتمان» گفته شد که این دولت با تأکید بر روی روشن بودن صحنه و صرفاً نیازمند به یک دولت خدوم و عمل کننده به روال‌هایی که در فضای ساختاری کشور فراهم شده، عملاً خود را نیازمند به داشتن یک گفتمان نمی‌داند، و شاید بتوان گفت که رویه‌های این دولت با پیشبرد امور به صورت سرمایه‌گذاری بر روی یک گفتمان همخوانی ندارد.

اما مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری اخیراً در حال تلاش برای تهیه‌ی گفتمان برای دولت است. آن چیزی که به عنوان گفتمان دولت سیزدهم اعلام کرده‌اند «عدالت و جمهوریت» است. در گزارش سایت مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهور برای معرفتی همایشی که در سال 1401 با موضوع «سویه‌های گفتمانی و راهبردی دولت سیزدهم» برگزار می‌شود، جناب دکتر خیاطیان رئیس این مرکز  فرمودند:

وی «عدالت و جمهوریت» را گفتمان اصلی دولت سیزدهم خواند و گفت: دولت سیزدهم با شعار «دولت مردمی؛ ایران قوی» بر سرکار آمده است و قصد دارد مطابق با آموزه‌ها و آرمان‌های اصیل انقلاب اسلامی در راستای جبران عقب‌ماندگی در عدالت و توسعه نقش‌آفرینی مردم در نظام حکمرانی کشور حرکت کند. بر همین اساس و در راستای تعمیق گفتمان دولت و بررسی امتداد این گفتمان در عرصه‌ها و لایه‌های مختلف اقتصادی و سیاسی، برگزاری همایش «عدالت و جمهوریت» توسط مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری برنامه‌ریزی شده است.[1]

برای بررسی چنین عنوانی باید گفت، در شرایطی که عمده درگیری‌های جامعه بر سر موضوع اقتصاد است، و دولت هم وجهه‌ی همت خود را رفع مشکلات جدی اقتصادی کشور قرار داده است، انتخاب یک عنوانی که سویه‌ی صریح محتوایی به سمت اقتصاد ندارد، انتخاب دقیقی نیست.

جمهوریت در اذهان عمومی که با مشکلات عدیده اقتصادی دست و پنجه نرم می‌کند، بیشتر یک شعار سیاسی تلقی خواهد شد و توان بسیج افکار عمومی را ندارد. ضمن اینکه این دولت با پایین‌ترین سطح مشارکت در طول تاریخ انتخابات‌های ریاست جمهوری، مزیت نسبی‌اش تأکید بر این شعار به عنوان گفتمان محوری‌‌اش نخواهد بود.

عدالت با وجود اینکه حاوی محتواهای اقتصادی است، ولی سخنی عام‌تر از فضای اقتصادی است و لذا به صورت صریح منتقل کننده‌ی یک امری که حل کننده‌ی مشکلات اقتصادی است، نخواهد بود. بگذریم که قبلاً دولت آقای احمدی نژاد به این گفتمان مشهور شد و با توجه به فاصله گرفتن ایشان و دولتشان از این آرمان، این عنوان یک عنوان دست خورده محسوب می‌شود و نمی‌تواند بار معنایی مثبتی را به ذهن عمومی منتقل کند.

لذا به نظر می‌رسد اگر مهم‌ترین مسئله‌ی کشور بحث اقتصاد است، و مهم‌ترین کنش رهبری در این سال‌ها تمرکز بر بحث اقتصاد بوده است، و مهم‌ترین دغدغه و مسئله‌ی مردم نیز بحث اقتصاد است، باید گفتمانی که دولت بر آن مترکز می‌شود و تلاش می‌کند که آن را بالا بیاورد و به آن شناخته شود، یک گفتمان اقتصادی است.

[1] http://css.ir/aqcann

 

عقیل رضانسب

#یادداشت_303

دولت سیزدهم، دولتِ بی گفتمان!

مقدمه: ضرورت گفتمان

برای حل مسائل و چالشهای کلان جامعه الگوها و رویکردهای مختلفی وجود دارد. معارف و سنت اسلامی در میان آنها رویکرد فرهنگی را دارای اقتدارات فراوان معرفی می‌کند و جامعۀ اسلامی را به در پیش گرفتن آن تشویق می‌نماید. در رویکرد فرهنگی از میان متغیرهای مختلف و اثرگذار در تصمیم‌گیری و رفتار انسان‌ها، به عنصر ذهنیّت و ذائقۀ فکری توجه ویژه‌ای صورت می‌گیرد و با بارور نمودن آن نظام مطلوبیت‌ها و اراده‌های ایشان را تحت تأثیر قرار می‌دهد و با سامان نوین اندیشه‌ها و عواطف اجتماعی ایشان را به سوی یک هویّت و شخصیّت نوین سوق می‌دهد.
در رویکرد فرهنگی با تکیه بر مبانی و معارف اسلامی و ناظر به نیازها و اقتضائات میدان، ادبیات و گفتمانی متناسب خلق می‌شود تا به ذهن و ذائقۀ جامعۀ سمت و سوی درستی داده شود و در ایشان اراده‌ای برای حل مسائل جامعه ایجاد نماید. عنصر ارادۀ مردم از جمله مهمترین عناصر اقتدار هر جامعۀ بشری است که انقلاب اسلامی به آن توجه نمود.
«در دنيا يك جنگ عظيم و يك چالش بزرگ برپاست؛ جنگ توپ و تفنگ نيست، اما جنگ‏ اراده‏ها و عزم‏ها و سياست‏ها و تدبيرهاست.» ‌بيانات رهبری، ج29، ص9 (31/ 02/ 1386)
به همین جهت مسألۀ اصلی رهبران این نهضت بزرگ، عزم و ارادۀ ملت انقلابی ماست و نگرانی اصلی مربوط به تضعیف یا تغییر آن است.
«وقتی یک ملت بیدار شد، وقتی یک ملت ارزش عزم‏ و اراده‏ی خودش را فهمید، وقتی یک ملت دانست که اگر بخواهد و تصمیم بگیرد و عمل بکند، هیچ قدرتی در مقابل او نمی‏تواند بایستد، با یک چنین ملتی دیگر نمی‏شود درافتاد. ممکن است هزینه‏هائی را بر این ملت تحمیل کنند؛ اما تسلط بر آن ملت دیگر ممکن نیست؛ به بردگی کشیدن آن ملت دیگر ممکن نیست؛ تحمیل کردن عقاید خود و خواست خود بر آن ملت دیگر ممکن نیست. این را هنوز هم قدرتهای بزرگ نمی‏توانند بفهمند.» ‌بيانات رهبری، ج30، ص40 (1387/10/19)
تجربه‌ی انقلاب اسلامی نیز مهر تأییدی بر اقتدار بی‌بدیل رویکرد فرهنگی و مواجهات گفتمانی اسلام است. گفتمانی که توانست نهضت مردمی توفنده‌ و ویرایشگری را رقم بزند که در گام اول، نظام سیاسی طاغوت را ویران و نظامی اسلامی برجای آن نشاند و «عنصر اراده‌ی ملی را -که جان‌مایه‌ی پیشرفت حقیقی و همه‌جانبه است- در کانون مدیریت کشور قرار داد»
کارآمدی گفتمان به این است که بتواند متناسب با نیاز صحنه، اقتضائات میدان و مقاطع سلوک جمعی جامعه، بر یک اقدام خاص متمرکز شود. تقریر‌های عصری حضرت امام از اسلام بود که توانست نهاد توحیدی مردم رشید و باریشه‌ی ایران را به جوشش بیاندازد و پای کار اقامه‌ی دین و برپایی جمهوری اسلامی بیاورد.

  1. این بخش از نوشته از جزوه‌ی گفتمان انتخابات 1400 که در یک کار پژوهشی تیمی زیر نظر استاد محمدرضا فلاح شیروانی در ایام انتخابات تهیه شده بود، و بنده نیز در آن مشارکت داشتم؛ اتخاذ شده است.

دولت سیزدهم، دولتِ بی گفتمان!

دولت‌های قبل جمهوری اسلامی هم قبل از شکل گیری و هم در زمان شکل گیری یک گفتمان مشخصی را دنبال می کردند، مثلا دولت آقای هاشمی رفسنجانی هم زمینه‌های بعد از جنگ و هم شعار خودشان به سمت سازندگی رفت و شد دولت سازندگی، هر چند که آن‌ها لازمه‌ی سازندگی را تنش زدایی می‌دانستند و در واقع گفتمان اصلی‌شان همین تنش‌زدایی بود. دولت آقای خاتمی که از قبل گفتمان آن در مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری پخته شده بود، گفتمان توسعه سیاسی را در پیش گرفت؛ دولت آقای احمدی نژاد از قبل از انتخابات و در ایام انتخابات با شعار عدالت بر سر کار آمد و همین شعار هم گفتمان او شد و آن را دنبال کرد، هر چند که در اواخر تبدیل به دولت بهار شد. دولت آقای روحانی هم که در مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری گفتمان خود را پخت و پز کرده بودند، با همان گفتمان تنش زدایی و سازش با جهان بر سر کار آمد و واقعاً هم هشت سال با همه سختی‌هایی که ایجاد کرد به آن گفتمان پایبند ماند.
اما دولت آقای رئیسی در واقع یک دولت بدون گفتمان است و شاید بتوان گفت که فعلا حتی سخن از گفتمان دولت زدن نیز راه به جایی نبرد! آقای رئیسی نسخه خاصی برای کشور نداشتند، ایشان تحلیل‌شان این بود که فضای ساختاری اداره کشور همه چیزش روشن است و فقط یک رئیس جمهوری می خواهیم که صادقانه به همه این قوانین و ظرفیت‌هایی که در کشور ایجاد شده عمل کند. ایشان همین فضا را نیز در انتخابات دمیدند و با توجه به سابقه کاری و صادقانه ایشان و فضای بسیار بد اقتصادی که دولت روحانی ایجاد کرده بود، و همچنین با توجه به محدود شدن حضور سلیقه‌های دیگر در انتخابات توانست در انتخابات 1400 رأی بیاورند و رئیس جمهور شوند.
این دولت درست است که وارد فضای خدمت اقتصادی شده است و همه تلاشش این است که اقتصاد آسیب دیده‌ی ایران را ترمیم کند، ولی خیلی هم به لحاظ گفتمانی تمرکزی روی بحث اقتصاد ندارد. این دولت، دولت کردمان است و اصلاً مطرح کردن گفتمان را یک انحراف می‌داند، و عملکرد دولت بزرگترین شاهد این مدعا است.
دولت سیزدهم معتقد است که باید کار کرد، اینقدر هم کار روی زمین افتاده و عقب افتادگی زیاد است که فقط باید کار کرد! لذا این دولت توجهی به گفتمان و ضرورت گفتمان داشتن ندارد، و فقط می خواهد عمل کند. برای این عمل کردن تکیه‌‌اش بر نیروهای انقلابی است، منتها هر جایی هم احساس کند برای عمل کردن نیازمند به سایر نیروها هست، بدون اینکه سر و صدایش را در بیاورد به آن‌ها میدان می‌دهد. شاهد اینکه خیلی از دلسوزان از اینکه هنوز خیلی از کارها دست نیروهای دولت روحانی است نالان هستند، غافل از اینکه این یک انتخاب است چون هر جا که اینطور است تحلیل این است که از این‌ها کار در می‌آید.
دولت سیزدهم به دلیل اینکه انتخابش کردمان است، نمی تواند دارای گفتمان باشد و اگر هم گفتمانی برای او مطرح شود، یک امر تزئینی است، لذا تلاش‌های گفتمانی که مرکز تحقیقات استراتژیک ریاست جمهوری دارد انجام می‌دهد، به محورهای تزئینی برای گفتمان دولت رسیده است که در یادداشت دیگری به آن خواهم پرداخت.

 

عقیل رضانسب

#یادداشت_302

آزاداندیشی مسئله‌ای مدرن یا توحیدی؟!

یکی از سؤالات در مورد آزاداندیشی این است که این مسئله یک مسئله‌ی مدرن است یا یک مسئله‌ی توحیدی؟!
به یک معنا می‌توان ادعا کرد که آزاداندیشی یک مسئله‌ی مدرن است. اساساً این مسئله در بستر و زمینه‌هایی که جهان مدرن ایجاد کرده است بالا آمده است، و تبدیل به یک گفتمان دارای ادبیات، و یک پدیده اجتماعی شده است.
این دنیای مدرن بود که با طرح بحث‌های آزادی و دموکراسی و آزاداندیشی زمینه را برای بالا آمدن این بحث‌ها فراهم کرده است، درست است که به خاطر اینکه جریان مقابل جریان رنسانس یک جریان دینی (مسیحیت) بوده است، نهایت این رخداد به ضدیت با دین و خدا و همه ارزش‌های الهی کشیده شده است، ولی یک جوهره حقانی در آن مطالبات وجود داشته است و آن هم جدی کردن نقش و جایگاه انسان بوده است. این جدی شدن نقش و جایگاه انسان باعث شده که بحث‌های آزادی و مردم‌سالاری و آزاداندیشی و امثالهم که جزو آرمان‌های بزرگ اسلامی بوده‌اند، بتوانند رو بیایند و در مقابل هیمنه‌ی ایجاد شده توسط تمدن غرب قد علم کنند و او را به چالش بکشند.
انسان مدرن برای فرار از قید و بندها شعار دموکراسی و آزادی و اندیشه‌ی آزاد را سر داد و این بستری را فراهم کرد که جریان‌های اصیلی دینی مثل جریان انقلاب اسلامی بتواند هم این بخش‌های مغفول مانده‌ی دین را برجسته کند و هم نشان بدهد که اصل و جوهره‌ی حقانی که انسان غربی را به اینجا کشانده نزد ما حاضر است و آن اصل و جوهره یک جوهره‌ی توحیدی است، باید به خود انسان غربی و تمدن غربی نشان داد که حتی به همین شعارهایی که سر داده است پایبند نبوده و اساساً نمی‌توانسته با بریدن از عالم غیب به این شعارهای اصیل فطری انسان پایبند باشد.

اما از نگاه دیگر آزاداندیشی یک مسئله توحیدی است، و به هیچ وجه یک مسئله‌ی مدرن نیست. اگر پاسخ صحیح را معیار قرار بدهیم نه بستر و زمینه و اعداد برای شکل گیری یک مسئله و حتی طرح مسئله و زبان و گفتمان و حیات اجتماعی برای آن درست کردن را؛ باید بگوییم آن پاسخ صحیحی که به نیاز به اندیشیدن آزادانه داده شده است فقط و فقط پاسخی است که مبتنی بر نگاه توحیدی ارائه می‌شود.
در نگاه توحیدی نه آزادی به معنای لاقیدی‌گری و اباحی‌گری است و نه آزاداندیشی به معنای خلاص بودن اندیشه حتی از قید اندیشه بودن و حتی از قید آزاد بودن! اندیشه‌ای آزاد است که گرفتار قیود و تعصبات و خوف‌ها و تقلید‌ها نباشد، اندیشه‌ای آزاد است که قواعد اندیشه بودن را مراعات کرده باشد، اندیشه‌ای آزاد است که دغدغه حق و حقیقت و رسیدن به واقع را داشته باشد؛ و توحید با نفی همه تعلقات و قیود و عبودیت‌ها به جزء عبودیت حقیقت مطلق، آزادی و آزاداندیشی حقیقی انسان را رقم می‌زند.
آزاداندیشی درست است که در بستر ظهور و بروز دنیای مدرن زمینه بالا آمدن پیدا کرده است، ولی اساساً یک پاسخ صحیحی دارد که آن پاسخ صحیح جزء هویت توحیدی و الهی نمی‌تواند هویت دیگری داشته باشد. پاسخی که دنیای مدرن به مسئله‌ی آزاداندیشی داده است یک پاسخ انحرافی و غلط است. لذا به این معنا مسئله‌ی آزاداندیشی اساساً یک مسئله‌ی توحیدی است نه یک مسئله‌ی مدرن!

#یادداشت_301

اهمیت حوزه

• «اگر بتوانید کاری کنید که در آینده مثلاً فرض کنید که در حوزۀ علمیه، پانصد مدرس موفق انقلابی داشته باشیم، ببینید چقدر کار مهمی است، چقدر کار خوبی است؛ «انقلابی» به همین معنای واقعی کلمه یعنی 1معتقد به مبانی انقلاب و 2معتقد به ارکان فکری انقلاب و 3مصر بر اجرایی کردن مفاهیم انقلابی و رسیدن به ارزش‌ها و آرمان‌های انقلابی، با این خصوصیات انقلابی بودن؛ آن وقت حوزۀ قم می‌تواند مثل یک وزنۀ مؤثری در کل نظام تأثیر بگذارد، یعنی می‌تواند مسیر حرکت کشور را هدایت کند.»

🔰حوزه علمیه چیست که با ۵۰۰ استاد پای کار و فهمیده می تواند یک ایران را تکان دهد، یک ایران را راهبری کند، ۸۰ میلیون انقلابی را پیش برد و به جهان ویرایش زند؟

دارایی ها و اقتدارات حوزه چیست؟

کدام دارایی حوزه چنین قدرت اعجاب آوری به او میدهد؟

🔸حوزه یکبار این کار را کرده است. از سال ۴۲ تا ۵۷ ده پانزده تا استاد انقلابی حوزه پای کار آمده اند و کار اصلی خود را تقریر اندیشه و مبانی اسلامی قرار داده اند و بعد از ۱۵ سال کار طاقت فرسا توانسته اند بزرگترین انقلاب جهان را رقم بزنند و نه تنها مسیر ایران بلکه بشریت را تغییر دهند.
پس الان هم میشود. اگر تعدادی از حوزه پای کار بیایند میشود جامعه را تکان داد.

🔸ولی راه پای کار آوردن حوزه چیست؟ همین که تعدادی از اساتید فهمیده حوزه آماده باشند کافی ست؟ بعد از آن می توانیم سراغ جامعه برویم؟ یا ابتدا باید روی خود حوزه کار کرد؟ ابتدا باید خودمان را در حوزه تکثیر کنیم؟ ابتدا باید حوزه را تکان دهیم؟
برای تکان دادن حوزه باید روی خود حوزه تمرکز کرد؟ یا با پرچم دارای عده ای از حوزویان و تخاطب با جامعه, حوزه تکان میخورد؟ (این یعنی بخش اعظم حوزه متاثر از جامعه است.)

آزادراه اندیشه؛ درنگی بر نسبت دعوت دینی با آزاداندیشی

🔰 آزادراه اندیشه؛
درنگی بر نسبت دعوت دینی با آزاداندیشی

دعوت به #آزاداندیشی در خلأ صورت نمی‌گیرد، طبیعتا در بستری از فرهنگ عمومی و نظام ارزشی و هنجاری جمع و جامعه‌ی موردنظر مطرح می‌شود.

آزاداندیشی درصورتی – هرچه پیش رود – به آزادی پایبند خواهد ماند كه متعلَّق اندیشه را نامحدود و بی‌نهایت بداند، یا دست‌كم فاصله‌ی انسان با آن را انقدری بداند كه یك تاریخ تكاپوی فكری بشر برای شناختش را ناكافی بداند.

#دعوت_دینی اما چگونه می‌تواند با دعوت به #آزاداندیشی هم‌نشین شود؟!

دعوت دینی بر عناصری مانند حق و باطل و یقین و ایمان استوار است و این همه در برخورد اول، هم‌خانواده‌ی آزاداندیشی نیستند.

با تفكیك سه لایه‌ی گزارش و ارزش و الزام در معارف اسلامی از یكدیگر و تمركز بر لایه‌ی گزارش و توصیف از عالم و آدم و نسبت این‌همه با یكدیگر می‌توان گفت:

معارف اسلامی – خصوصا قرآن و عرفان و حكمت – بیش از تمركز بر تصویرگری از واقعیت و حقیقت، به توصیه بر تفكر و تعقل و حق‌پذیری و خلاصه الزامات فهم بهتر و برتر تكیه می‌كند: نسبت تشبیه و تنزیه، محكم و متشابه، ایمان و شرك در قرآن كریم از غرر آیات در این زمینه است.

معارف توحیدی بر چهار پایه استوار است: تسبیح و تحمید و تهلیل و تكبیر.

امام صادق علیه‌السلام: عرش چهارگوش است چون كلماتی كه دین اسلام بر آن استوار است چهار است: ۱ـ سبحان الله ۲ـ الحمد لله ۳ـ لا إله إلاّ الله ۴ـ الله اكبر. (من لا یحضره الفقیه‏، ج‏۲، ص۱۹۱)

این چهار ركن بیشتر ناظر بر سازه‌ی كشف حقیقت و ارتباط با آن است؟ یا تصویرسازی از آن؟

علامه طباطبایی در مقدمه المیزان می‌فرماید كه بر سر تمام معارف اسلامی اختلاف شد مگر دو عقیده، آن هم فقط لفظ آن دو مورد تفاهم و توافق بود:

أن اختلف الباحثون فی التفسیر فی مسالكهم بعد ما عمل فیهم الانشعاب فی المذاهب ما عمل، و لم یبق بینهم جامع فی الرأی و النظر إلا لفظ «لا إله إلا الله» و «محمد رسول الله ص»، و اختلفوا فی معنی الأسماء و الصفات و الأفعال و السماوات و ما فیها و الأرض و ما علیها و القضاء و القدر و الجبر و التفویض و الثواب و العقاب و فی الموت و فی البرزخ و البعث و الجنة و النار، و بالجملة فی جمیع ما تمسه الحقائق و المعارف الدینیة و لو بعض المس، فتفرقوا فی طریق البحث عن معانی الآیات، و كل یتحفظ علی متن ما اتخذه من المذهب و الطریقة.

باید بتوانیم عناصر و الزامات #فهم و #دعوت دینی را به‌گونه‌ای تعریف كنیم كه هم #راه اندیشه باز باشد و هم #آزادی آن تأمین شود.

امید فشندی

27 اسفند 1400

چرخه‌ی آزاداندیشی؛ پشتوانه‌ها و پیشران‌ها

🔰 چرخه‌ی آزاداندیشی (1)

پشتوانه‌ها و پیش‌ران‌ها

 

چرا از آزادی فردی آغاز كردیم؟ هنوز توجیه نشده‌ام.

گرچه «اندیشه» از امور جوانحی است و ظرف تحقق آن ساحت فكر و ذهن انسان است، اما امری نیست كه با پرداخت مستقیم به آن بتوان محققش كرد.

آزاداندیشی بی‌شك یك فضیلت اخلاقی است و طبیعتا توصیه به آن – بی‌آنكه به الزامات سیاسی و اجتماعی تحقق آن پرداخته شود – صرفا یك توصیه اخلاقی برای تهذیب نفس و تطهیر ذهن و خیال خواهد بود. این، رویكردی اخلاقی و حداكثر تربیتی به اسلام است كه عامل اصلی رشد جامعه را معرفت نفس و تزكیه می‌داند.

اما رویكرد سیاسی و تمدنی به اسلام چه؟

آزاداندیشی ظرف تحققی فراتر از یك ذهن باز و اندیشه‌ی آزاد می‌خواهد، پشتوانه‌های فرهنگی و تربیتی و پیشران‌های سیاسی و اجتماعی می‌خواهد، خصوصا در اسلام سیاسی كه رشد جامعه را از رهگذر جامعه‌سازی و كارخانه‌ی انسان‌سازی می‌جوید….

امید فشندی

24 اسفند 1400