بسم الله الرحمن الرحیم

مفاهیم همه پشتوانه دارند. ما وقتی می خواهیم پشتوانه برای یک مفهوم درست کنیم، آن مفهوم شوکت متناسب با آن پشتوانه را پیدا می کند.
ما برای «کرامت» اگر سعی کنیم توجیه انسانی بیاوریم، کرامت سرپا می شود. جان می گیرد. ولی زورش در همین مقدار است. غرب این کار را کرده است. تمام مفاهیم را گرفته، و یک توجیه با خودش آورده. این است که گاهی می بینیم که اخلاق انسانی فراتر از اخلاق دینی جایگاه پیدا می کند. خیلی از امور را می گویند یک رفتار انسانی است و تمجید می کنند. ولی وقتی می گویند فلان کار ناشی از اخلاق دینی است، گویا آن وزن را ندارد. می خواهند بگویند که این که اختلافی است، خوب است ولی ارزش آن کار انسانی را ندارد. در این نگاه ما مغلوب گزارش می شویم. هر چقدر بازی کنیم، باز مغلوبیم. انسانیت را از دینداری بالاتر می دانند. گویا دین، یک قید و وزنه ای برای انسان است، و لازم است رعایت شود برای صرفا اهل دین. اینطور نمی گویند که اصلا دین آمد و انسان را پرواز کردن آموخت.
همین «کرامت» را اگر در نگاه توحیدی نگاه کنیم، رنگ متفاوتی پیدا می کند. جدای از تعریف آن که به کلی تغییر می کند، که حتی جایگاه آن نسبت به دیگر مفاهیم، حتی زور آن برای ایجاد حرکت در انسان، حتی توان آن برای جامعه سازی، و حتی ارتباط وثیق آن با دیگر امور متفاوت می شود. کرامتی که غرب می گوید کرامت است، اما پر از غرور، پر از ناتوحیدی، پر از فردیت. و کرامتی که اسلام می گوید هم کرامت است، اما پر از تواضع، پر از بزرگ کردن اصل بشریت، پر از خدا.
این دو که کرامت است. چرا به دو مسیر متفاوت ختم شد؟
این است که ما همواره نباید صرفا به خود مفهوم نگاه کنیم. بگوییم غرب از کرامت حرف می زند، اسلام از تعبد. کرامت در نگاه اسلام چندان جایگاه ندارد! این مقایسه صحیح نیست. درست است که کرامت در نگاه غرب، به عنوان اوج نگاه مطرح می شود. ولی همین کرامت در نگاه اسلام بسیار بالاتر است. و البته شاید بتوان گفت هنوز تا نقطه اوج در نگاه اسلامی مانده. نگاه اسلام، اوج را توحید می داند. ولی این نقطه اوج، هزاران بار بالاتر از نقطه اوج در نگاه غربی است. ما گاهی اشتباه می کنیم و می گوییم که نقطه اوج اسلام فلان است، نقطه اوج غرب بهمان است. پس اسلام روی بهمان کمتر توجه کرده! ابدا. اگر غرب با مفاهیم یک تپه درست کرده، اسلام در آن مفاهیم و کمالات بسیار بیشتر دمیده و یک کوه بسیار عظیم ساخته. هر کمالی را که غرب تعریف کرده، هزاران بار متعالی تر و بالاتر، اسلام به آن پرداخته. اما چون نقطه قله در نگاه اسلامی نیست، خیال می شود که اسلام چندان به آن نپرداخته.
کرامت انسان به چیست؟ عزیز بودن و بزرگواری انسان به چیست؟
اگر بزرگواری انسان به یکسان بودن انسان ها است که اسلام چه بسیار به آن توجه کرده. خروجی غرب در نهایت منجر شده به نگاه های شدید نژادپرستی، یا سرمایه محورانه، یا نگاه های فردگرا. اسلام اینها را رد کرده. اسلام محور را تقوا و عمل صالح می داند. این است که مؤمنین دیگری را برتر از خود می پندارند و تواضع در عمل می آید.
اگر بزرگواری انسان به انس و الفت و صمیمیت است، که غرب بعد از نگاه های اومانیستی، افراد را فردگرا کرده، و دیگر با بهانه های سطحی می خواهد ارتباط را در آنها حفظ کند. ولی اندیشه ها اکثرا مانع است و چندان ارزشی برای آن قائل نیست. مگر ارتباط های سطح پایین. اما در اسلام، نتیجه ها هم همین را می گوید که انسان ها همدیگر را عزیز می دانند. ارزشمند می دانند. اساسا ایثارگری را عاقلانه می دانند چرا که می گویند آنچه دست من است، امانتی است از سوی خدا. و چه بهتر این نعمت خرج کسی شود که از من برتر است. فلذا به راحتی ایثار اتفاق می افتد. لازم به تبلیغات گسترده و مستمر و … نیست. نظام مفاهیم است که اینطور پشتیبانی می کند و این تفاوت ها را رقم می زند.
تا اینجا در مورد کرامت گفته شد، همین ها را می توان در مورد بسیاری مفاهیم دیگر مطرح کرد. در مورد مفهوم انسان، مفهوم عدالت، مفهوم پیشرفت، مفهوم جامعه و امت، مفهوم ولایت و حکومت، مفهوم امام، مفهوم خدا، مفهوم تعبد و عبادت و عبد و عبودیت، مفهوم اقتصاد، مفهوم فرهنگ، مفهوم سیاست، مفهوم جهاد، مفهوم آزادی.
خیلی اوقات می بینیم که برخی مفاهیم در نگاه اسلامی هست که هیچ مابازایی در نگاه غربی ندارد. و البته برعکس، مفاهیمی در غرب هست که مابازای اسلامی ندارد.
این نظام مفاهیم، خودش کلی کار می تواند بکند.
گاهی می گویم که چه خوب بود اگر هر طلبه، فقط یک مفهوم را می گرفت و روی آن تمرکز می کرد و نگاه اسلامی و انواع زوایایی که می توان به آن مفهوم نگاه کرد را جمع آوری می نمود، و بعد با جمع آوری این تبیین ها از هر مفهوم، نگاه اسلامی خیلی رشد یافته، جلوه می کرد.

نامه ای به یک مشکاتی

بسم الله الرحمن الرحیم

از جانب یکی از اعضای پیشکسوت! حلقه اندیشه کلامی به یکی از برادران مشکاتی

شاید باید در خط بالا مثلا ذکر میکردم حلقه اندیشه کلامی قم، ولی چیز جدیدی است، تا به حال حلقه ما فقط همین یک حلقه بوده است و نیازی به درج یک قید برای توضیح این که این حلقه کدام یکی از حلقه هاست نبوده است!

اگر شایدِ بالا درست باشد و قرار است حلقه جدید تشکیل بشود، شما نمیدانید این خبر برای یکی مثل من (که مثل من ها کم هم نیستند، بیش از چهل!! نفر اند!) چه معناهایی دارد!

آشنایی ما با حلقه کلامی از یک نگاه شروع شد! مثل همه ی عشق های افسانه ای دیگری که در آثار شعرا و رمان نویسان و هنرمندان جهان میبینیم. عشق جانسوز در یک نگاه!

البته نگاه ما خیلی هم تصادفی نبود، و از قضا ما عشقمان فقط از نگاه به همدیگر شروع نشد!
بلکه عشق ما از نگاه به دشمن مشترکمان شروع شد!

ما را یکی از فضلای حوزه با دشمن مشترکمان آشنا کرد

او برای ما از یک معضل بزرگ در کل مناسبات ما و جامعه و حوزه و تمدنمان و هویت و دارایی هایمان پرده برداشت، او نشان داد که یک جهان تشنگی پیش روی ما و منتظر ماست، یک جهان مساله که همه شان چشم به ما دوخته اند؛ به ما و به حوزه ما و ثروت هایی که لابلای صفحه صفحه کتابهای ما، قرآن ما، روایات ما، و …. ریخته است! نشان داد که یک تمدن مساله انتظار ما را میکشد تا برایش حرفی بزنیم؛ یک جهان تمدن که یادش نرفته است ما به او وعده ی سخنی نو داده ایم و اثبات کرده ایم که کلی حرف نو برایش داریم؛ حرفهایی نو تا زندگی جدیدی را به زمین و به انسان ها هدیه کند!

و نشانمان داد که چقدر ما سرمایه هایمان را نمیبینیم، و چقدر بخاطر به کم قانع شدنهایمان، و به کم بسنده کردنهایمان، و ابتکار نداشتن هایمان، و به خاطر چشم به نیاز ندوختن هایمان، ناتوانیم از اینکه این عطش ها را آبی برسانیم!

نشانمان داد که هزاران نفر کنار اقیانوس ایستاده ایم و یک تمدن تشنگی را مشت مشت آب میرسانیم! یکی یک مشت آب میبرد میدهد به یک گل نیمه جان! یکی یک مشت آب میریزید روی دست کسی تا دستانش را تمیز کند! یکی یک مشت آب میریزد روی شیشه یک ماشین! یکی میدهد به کودکی تشنه و و و پراکنده؛ بی هدف؛ کم رمق و در نتیجه بی ثمر!

اینها را که نشانمان داد، به ما گفت بیایید سوار این ابر ماشین آب پاش من بشوید! این ابر ماشین به تعداد شما صندلی دارد، وقتی شما هر کدامتان روی یکی از این صندلی ها بنشینید و دستور العمل را اجرا کنید، این ابر ماشین شروع میکند به سیراب کردن همزمان و هدفمند مهمترین تشنه های این تمدن تشنه و کم کم همه را سیراب میکند!

گفتیم ما زندگی داریم! زن داریم بچه داریم! برویم داخل ابر ماشین چه کسی برود به خانه ما رسیدگی کند؟
گفت این ماشین با روزی دو ساعت سوخت گیری کار خودش را میکند!
فقط تا مدتی باید هر روز سوختگیری کند تا موتورش روشن شود، بعدش قیامت میکند!
گفتیم با روزی دو ساعت؟ مگر میشود؟
باور نمیکردیم!
او میگفت باور کنید! میشود! من اقیانوس را میشناسم! من این آب را میشناسم! این تشنگی ها و این جهان تشنگی را میشناسم! برای قطعه قطعه این ابر ماشین زحمت کشیده ام و میشناسمش! این ماشین کار میکند!

ما باور نکردیم؛ ولی اعتماد کردیم!
سوارش شدیم!
گفتیم سوختگیری اش چگونه کار میکند؟
گفت با شما!
با فکر شما!
شماها باید فکر بنوشید و با هم فکر بپزید و با هم فکر سرو کنید!

ما افتان و خیزان، و خسته از عادت های گذشته، تلاش هایمان را شروع کردیم
تلاشمان را شروع کردیم و رفته رفته نوشیدیم و پختیم و سرو کردیم، کم کم صدای غرش قلب این ابر ماشین را شنیدیم!

صدای غرش اش را که شنیدیم، کم کم باورمان شد که او راست میگفت!

در همین حوالی هستیم و شاید دور نباشد که ابر ماشینمان قشنگ روشن شود
در همین حوالی به ما خبر دادند که او در فکر ابر ماشین شماره دو است!
و تو ای برادر مشکاتی
تو سرنشین ابرماشین دو ای!

از من
برادر پیشکسوتت بپرس!
به تو میگویم!
شک نکن!
من صدای غرش موتور این ابر ماشین را شنیده ام!
تو افتان و خیزان نیا و سوختگیری را محکم انجام بده!
دور نباشد که ما از شرمندگی اقیانوس به در بیاییم!

به امید دیدار تو در سپهر تشنگی زدایی!

برادرت
یک عضو ابر ماشین حلقه کلامی قم

بسم الله الرحمن الرحیم

 

برای گفتمان سازی چه مراحلی باید طی کنیم؟ و چرا؟ هر مرحله را چه کسی می سازد؟ چه کسی مصرف می کند؟

• مرحله اندیشه تفصیلی. در این محصول به همه سؤالات حول موضوع پاسخ داده می شود. همه جزئیات و جوانب موضوع، در اینجا پرداخته می شود.
  • سازنده: نخبگان متمرکز در آن موضوع به آن می پردازند و بسط و تفصیل می دهند. که غالبا با روش جمع اندیشی حاصل می شود.
  • مصرف کننده: مورد استفاده برای همه مراحل بعدی است. و در همه مراحل بعدی به این محصول ارجاع می دهند. و البته به صورت مستقیم، مناسب استفاده مرحله بعدی است، یعنی نخبگانی است که می خواهند عصاره معرفتی را بسازند.
• مرحله عصاره معرفتی. برای تولید مفاد گفتمانی، سخت است توقع داشته باشیم کل اندیشه در ذهن ها حاضر باشد. اما با وجود عصاره معرفتی، این توقع تحقق پذیرفتنی تر خواهد بود. محصولی میان مرحله ای است، و خودش چندان موضوعیتی ندارد.
  • سازنده: برای مخاطبین داخلی. همان نخبگان، اما گویا به نوعی فهرست و بلکه گزاره های اسیدی آن متن است. این توسط یک تیم محدود از آن نخبگان تولید کننده اندیشه تفصیلی ساخته می شود.
  • مصرف کننده: مورد استفاده برای نخبگانی است که بخواهند به تولید مفاد گفتمانی بپردازند.
• مرحله مفاد گفتمانی. مفاد گفتمانی، تشکیل شده از جملاتی است اسیدی، و البته حاوی معنا است. یعنی بتواند نخبگان رسانه ای، که مخاطب اصلی آن هستند را با خود همراه کند. تفاوت مفاد گفتمانی با اندیشه تفصیلی، در آن است که گلوگاه های اصلی در مفاد مشخص شده است.
  • سازنده: تیمی از نخبگان اندیشه‌‌ای که در تولید اندیشه حاضر بوده اند، و همچنین برخی افراد رسانه‌فهم که ناظر به بُعد رسانه ای هم بتوانند به مفاد گفتمانی غنا بخشند.
  • مصرف کننده: کسانی که بخواهند از این مفاد، تولیدات رسانه ای داشته باشند. (منظور از رسانه: هر وسیله است که بتواند ارتباط مستقیم با مخاطب عمومی بگیرد، و در او اثر بگذارد.)

باید دید از عصاره معرفتی چه می خواهیم اگر برای تسهیل راهبرد نویسی است که سرفصلها هم عصاره معرفتی است ولی اگر صرفا برای سهولت بخشی به راهبرد محتوایی نیست بلکه مشخص شدن خطوط اصلی یا چارچوب اصلی در نظام اندیشه برای پویایی بیشتر امتداد بهتر می باشد پس باید عصاره معرفتی را #امهات_اندیشه معنا کرد.طبق این تعریف، امهات اندیشه است که به راهبرد نویسی معنا می دهد.
اختلاف بین نظام های فکری در همین لایه است یعنی لایه عصاره معرفتی متفاوت داشتن. اینکه بعضی اوقات درتولید مفاد اختلاف است یا درراهبرد محتوایی اختلاف است.این اختلاف ها در بسیاری از موارد از اختلاف عصاره معرفتی ناشی می شود.
زمانی که آوینی در مجله سوره در طرح روی جلد از تصویر جوان بسنیایی که قیافه رمبویی دارد که پیشانی بند لااله الا الله بسته بود استفاده کرد خیلی ها کار او را مخالف با ارزش ها دانسته و اعتراض می کردند و کار او را نوعی ترویج این تیپ بین جوانها و بعضی این جلوه را عمیق نبودن آموزه ها و تبلیغ اسلام برداشت میکردند ولی آوینی این تصویر را فتح قلوب توسط اسلام و انقلاب اسلامی آن هم  در قلب اروپا می دانست یعنی تفاوت بین دیدگاهها به این است که بعضی برای بحثهای گفتمان سازی و مفاد گفتمانی قائل به این مراحل نیستند که هیچ اصلا فهمی ازآن ندارند درحالیکه به عنوان مثال از آوینی می خواستی فتح قلوب مردم اروپا توسط اسلام را تصویر کند همین صحنه را تصویر میکرد .فرآیندی که هنرمند برای شناساندن و معرفی کردن یک اندیشه  یا بهتر بگویم معرفی یک مکتب طی میکند از اسلام امهاتی و چکیده ای و نشانه ای که مشخصه اسلام باشد میآورد و بعد شرایط زمانی و مکانی را لحاظ می کند و عاقبت مطلوب را هم در صحنه تصویر میکند
این نشان می دهد فرآیند مفاد گفتمانی از یک نظم منطقی ذهن شناسانه ای برخوردار است.
#حلقه_مرحله_دوم
#مفاد_گفتمانی_4
#عصاره_معرفتی_امهات_اندیشه
#محمد_مرتضی_باروتی

بعد از اینکه یک اندیشه به مرحله عصاره معرفتی رسید یعنی حاق و اصل آن اندیشه شمرده ومشخص شد  در مرحله بعد باید راهبردی برای این محتوا که عصاره معرفتی باشد نوشت که همان  طرح کلی عملیاتی آن اندیشه است  مانند طرح کلی اندیشه اسلامی در قرآن که توسط اندیشمندی فرزانه مطرح شده.
ویژگی این مرحله اولویت بندی  است که بر روی عصاره معرفتی صورت می گیرد و  این اولویت بندی ملاک هایی دارد مثل توجه به شرایط زمانی و مکانی خاص آن جامعه و غیره… باعث می شود که ماهیت نسبی برای راهبرد محتوایی قائل شویم به همین علت طرح کلی نامیده می شود.
این طرح ریزی اگر در اندیشه اسلامی باشد قطعا باید کار فقیه باشد اصلا این طرح ریزی یعنی فقاهت .
از ویژگی های دیگر این مرحله ومسیری عملیاتی که طرح می شود حرکتی است از نقطه “الف” که همان وضعیت موجود با توجه به فهم مردم و شرایط زمانی و مکانی و… به نقطه “ب” وضعیت مطلوب و متعالی جامعه است بنا براین در این مرحله مردم شناسی و زمان شناسی آن  فقیه خود را نشان می دهد یعنی اگر بین اسلام شناسان اگر به دنبال رهبرفکری میگردی باید آنها را در این مرحله مقایسه کنید و دراصل مقایسه بین طرح های آنهاست.

#حلقه_مرحله_دوم

#مفاد_گفتمانی_3
#راهبرد_محتوایی
#محمد_مرتضی_باروتی