نکاتی که استاد در باب مهندسی فرهنگ مطرح کردند، بسیار جذاب و اتفاقا مورد نیاز بود؛ وقتی مهندسی فرهنگ اتفاق نمی افتد، مطلوبیت های پراکنده ای مطرح می شود و چون هیچکدام، پیگیری نمی شود و مطالبه جدی برای تحقق آنها اتفاق نمی افتد، طبیعتا محقق نمی شوند.
آنچه در این موضوع به نظر بنده می رسد، اینست که طلاب و فضلا دانش محقق نمودن مهندسی فرهنگ را ندارند و این مسئله، ریشه در تراث حوزوی دارد، که مهمترین آن فقه است.
در الگوی حل مسئله فقیه، آنچه مسئله اصلی است، اینست که حکم موضوعات مختلف را مشخص کند. هر آنچه از موضوعات به نظر فقیه برسد، یا از او استفتاء شود، یکی از احکام خمسه برای آن تعیین می شود. مثلا فقیه حکم می کند که موضوع «الف» واجب است، موضوع «ب» مستحب» است. موضوع «ج» نیز، مستحب و مثلا موضوع «د» حرام است. اما اینکه اولویت هرکدام از موضوعات چه میزان است، کدام بر دیگری مقدم است، کدام یک از اینها اگر اتفاق بیفتد، زمینه را برای تحقق دیگری فراهم می کند؟ و سوالات دیگری از این قبیل، هیچکدام برای فقیه مطرح نیست و اگر مطرح شود، او پاسخی برای آنها ندارد.
دلیل این مسئله هم، واضح است که چنین سوالی اساسا از فقه مطرح نبوده؛ دلیل بسیاری از خلأهای دیگری که اکنون در دانش های حوزوی مشهود است، عدم کفایت تراث برای پاسخگویی به نیازهای صحنه است. حل این موضوع هم، فقط با ارتقای تراث مقدور است. اینکه کسی بر تراث مسلط شود و برای موضوعاتی که مورد نیاز است، از تراث پاسخ های مناسبی ارائه کند.
مثلا برای تعیین اولویت ها، در روایات موارد متعددی داریم، که حضرت برای شیعیان اولویت ها را مشخص می کنند.
لذا، ارتقای فقه موجود به فقه زندگی مسئله ای است، که بسیار اهمیت دارد و تحقق این موضوع، نتیجه خودش را در موضوعات مختلف نشان می دهد.

بسم الله الرحمن الرحیم
مهندسی فرهنگ:
مهندسی ارزشها همان مهندسی فرهنگ است.ارزش هایی که در جامعه وجود دارد فرهنگ یک جامعه را شکل می دهد. ما می توانیم این ارزشها را مهندسی کنیم بدین معنا که ارزشی را در دورانی که نیازمند آن هستیم پر رنگ تر کرده و ارزش دیگری که رهزن است را کم رنگ تر کنیم.نسبت ارزش ها با یکدیگر نیز حائز اهمیت است.لذا یک فقیه حکیم جامعه ساز باید نسبت بین ارزش های موجود را درک کند،کارکرد هر کدام را بفهمد،زمانه را درک کند و چینشی از ارزش ها را شکل بدهد و دست به یک مهندسی بزند تا جامعه بتواند با مشکلات پیش رویش با نظام های ارزشی خود مسائل را حل کند.قدرت نظامات ارزشی از هر قدرت دیگری در انسان فراتر است.مهندسی فرهنگ می تواند خود را به ساحت اصلاح ساختارها هم بکشاند و ساختارها را با همین ارزش ها اصلاح کند مثلا اگر ما کرامت مردم را یک ارزش بدانیم براساس همین مقوله می توانیم بانک و تمام ساختارها را در آن قسمتی که با مردم ارتباط می گیرند اصلاح کنیم.معجزه انقلاب اسلامی این است که یک نظام واره فعال و هوشمند از  ارزش ها را برای این کشور ساخته است ارزشهایی مثل وحدت، امنیت، شجاعت، علمیت، شهادت و …..
اگر ما بخواهیم کمی دقیق تر توصیف کنیم می توانیم بگوییم که فرهنگ نسخه عینی و متبلور شده ارزش ها در جامعه است.
اما متاسفانه هنوز جمعیت حزب الله خودش را به موقف تمدنی نرسانده است و نمی تواند دست به مهندسی فرهنگ بزند لذا می خواهد مشکلات جامعه را با برخورد های سخت و ساختاری حل کند که این نحوه حل با ساخت و فطرت انسان نمی سازد.

تِلْكَ اَلدّٰارُ اَلْآخِرَةُ نَجْعَلُهٰا لِلَّذِينَ لاٰ يُرِيدُونَ عُلُوًّا فِي اَلْأَرْضِ وَ لاٰ فَسٰاداً وَ اَلْعٰاقِبَةُ لِلْمُتَّقِينَ  ﴿القصص‏، 83﴾

اگر در حیات اجتماعی فرهنگ اساس حرکت و مطلوب اساسی ماست، اگر فرهنگ است که می تواند اهداف متعدد دیگر غیر فرهنگی از جمله اهداف اقتصادی را حامل باشد، و اگر ما دشمنی داریم که این عنصر را برای تغییرات اجتماعی شناسایی کرده است و تلاش می کند به واسطه تمرکز سنگین بر روی این عرصه، جامعه ما را دچار تغییراتی در جهت اهداف خبیث و شیطانی نظام سلطه بکند؛ و اگر این واقعیت را باید دید که در زیر همه این فشارهای فرهنگی و اقتصادی و سیاسی دشمن ما دوام آورده‌ایم، باید روی این نکته که دوام آوردیم ولی مشکلات زیادی هم داشته ایم تأکید ویژه‌ای کرد.

یکی از آن مشکلات بی ربطی بودن و بلکه واگرا بودن مراکز و متولیان فرهنگی ماست. واقعیت این است که حتی نهادهای فرهنگی که از دل یک اراده خالص انقلابی جوشیده اند و بالا آمده اند، به مرور زمان با فضای کارمندی صرف گرفتن به خود، و با دور شدن نیروهای متعدد آن در لایه های مختلف از آن آرمان‌ها و اهدافی که این تشکیلات برای آن شکل گرفته است، از آن آرمان‌های الهی فاصله گرفته است.

واقع قضیه این است که امکانات حاکمیتی و دسترسی به منابع مالی ما را دچار یک غروری کرده است که فکر می کنیم، می توان آرمان های الهی را بدون در صحنه بودن انسان هایی که تا پای جان حاضرند پای این آرمان ها بایستند، حفظ و ادامه داد. در کنار این غرور قدرت، یک غرور دیگری هم کم‌کم ما را گرفت و آن هم غرور حقانیت و حق محض دانستن خودمان بود که این هم باعث شد که کم‌کم احساس کنیم که خدا با ماست و خودش کار را پیش می برد، و احساس ضرورتی برای پر کاری و بی امان تلاش کردن و احساس نیازی برای دست به دست هم دادن و عبور کردن از حجاب ظلمانی خودخواهی نکردیم؛ که ریشه همه این غرورها همین خود بینی ست که ما را دچار یک «علو فی الارض» کرده است.

این شد که دستگاه ها و متولیان متعدد فرهنگی تأسیس کردیم، لیکن به خاطر اینکه ارزش‌ها و آرمان‌های حاکم بر این دستگاه‌ها و روابط بین آن‌ها ارزش‌های الهی نماند و یک فضای کارمندی بر نهادهای فرهنگی حاکم شد، روز به روز موازی کاری در کارهای بی ارزش و کم اثر، تواکل، رقابت و زیرآب همدیگر را زدن، مانع از پیشروی کارهای همدیگر شدن، چوب لای چرخ کارهای همدیگر کردن، و سخت تر و بدتر از آن خفه کردن هر جریان و حرکت مردمی که می خواهد شکل بگیرد گاهی با نیت یک رقیب و گاهی با نیت مصادره کردن به نام خود! در این دستگاه‌های فرهنگی بیشتر و بیشتر شد!

باید برای این واگرایی عمیق و این بی ربطی متولیان فرهنگی با اهداف و آرمان‌های فرهنگی چاره‌ای برداشت و الا خود همین نهادهای متولی مهمترین مانع در مسیر پیشبرد اهداف فرهنگی کشور خواهند بود. لذاست که این ایده اخیر مقام معظم رهبری «حفظه‌الله‌تعالی» که به دولت امر به بازسازی انقلابی ساختار فرهنگی کشور کرده اند، بسیار ایده مهم و راهگشایی است اگر درست اخذ شود.

اساسا این که چرا به سمت شنیده شدن یک ایده فرهنگی مادر باید حرکت کرد را می توان از چندین منظر مورد بحث قرار داد که یکی از این منظرها، تبیینی است که استاد فلاح در فصل فرهنگ قرار داده اند. ایشان در امتداد تحلیل تمدنیِ حادثه ای به نام انقلاب اسلامی، ایده ای اصلاحی را به جهت شکل گیری دولت انقلابی به عنوان گام دوم انقلاب، مطرح می فرمایند.

در این تقریر افق ایده پردازی کاملا یک افق تمدنی است و تمامی تحلیل ها، پیشنهادات و توصیفات نیز در همین افق معنا می گردند. اما به جهت یک قرائت درون گفتمانی شاید کسانی که خودشان در این موقف نشسته و مورد خطاب بحث قرار می گیرند، متوجه نباشند که اساسا چرا باید در یک افق تمدنی بازه‌ی زمانی فعلی انقلاب اسلامی را مورد ارزیابی قرار داده و نهایتا پیشنهاد ایده اصلاحی دهیم؛ به همین جهت منظر دیگری که از یادداشت قبل پیش گرفته ام، تبیینی برون گفتمانی است که به تعبیری می توان تحت عنوان «روایت درگیری»، قرار داد.

تمدن به معنای تمام پارامترهای دنیایی حیات بشر است، در این افق و لایه، هرآنچه که حیات دنیای بشر را تحت تاثیر خودش قرار می دهد متصل به پارامترهای عمیقی است و قطعا یک عقلانیتی که توانایی اینگونه اداره و  نسخه دهی را داشته باشد، به هیچ عنوان عقلانیت کمی نیست و بدون شک جدی، پر پیچ و خم، پر متغیر و بسیار سخت‌تحلیل است. در نتیجه وقتی دم از تمدن هایی مانند تمدن غرب می زنیم باید بدانیم که این واژه صرفا یک واژه ای نیست که به یک بازه زمانی بلند مدت اشاره داشته باشد، بلکه در این معنا، بسیار مفاهیم عمیقی نهفته است که همه آنها از یک عقلانیت پرعقبه و سنگین تغذیه می کنند؛ البته همه این تعاریف در یک لایه نرم قرار گرفته اند لذا رفتن برای درک این لایه قطعا کار آسانی نیست و هر عقلانیتی توانایی درک و تحلیل آن را ندارد.

اگر در دایره عقلانیتی که منشأ و پشتیبانی کننده یک تمدن است خلل یا خلأیی اتفاق بیافتد قطعا حیات زندگی بشر دیر یا زود به جهت آنکه خودش را به این نقطه از تمدن میرساند که متوجه خلل خواهد شد، شروع به کنار زده شدن به وجود می آید. در این فضا بحث از تقابل تمدن ها، یا درگیری تمدن ها و یا به تعبیر بهتر جنگ تمدنی به میان می آید.

مرحله دولت سازی انقلابی، مرحله ای است که توانایی جهت دهی به بشریت برای یک درگیری تمدنی را پیش گرفته پس در این مرحله نباید توقع داشت که در یک حرکت پرپیچ و خم و به شدت سنگین، ایده حرکت و تحول و اصلاح، ایده ای باشد که درخور این نوع تحرکات نباشد.

ایده فرهنگی مادر در یک نگاه برون گفتمانی، به این معنا که نخواهیم صرفا در امتداد حرکت انقلاب اسلامی و از این حیث که لوازم این امتداد چیست، بحث کنیم، به شدت باید مورد مداقه و کاملا با پشتوانه عقل تمدنی مطرح شده و توانایی و شأن جا به جایی و تحرک و اصلاحی در آن حد داشته باشد.

(این یادداشت ادامه دارد…)

ما در زمینه فرهنگ خاص امکانات و توانایی های زیادی داریم که میتواند به اهداف انقلاب اسلامی خدمات وصف ناپذیری برساند. لکن از یک نارسایی رنج می بریم که شاید ناشی از خود این حوزه نباشد و آن گیجی و سردرگمی فعالیت ها و در نهایت محصولات این حیطه است که تا حد زیادی به حوزه فرهنگ عام و جهت دهی های کلان فرهنگی مربوط است.

در حیطه «مهندسی فرهنگ» گرچه مشکلات و کاستی های بسیاری داریم،‌ لکن به برکت رهبری معظم انقلاب تا حدودی در اینجا کار جلو رفته است و لااقل یک نفر را داریم که این حوزه خالی نباشد! لکن همین مهندسی فرهنگ که توسط مقام معظم رهبری انجام میشود نیز به ساحت های مختلف تزریق نمیشود و در همه جا حضور پیدا نمیکند و عقیم می ماند. لذا به نظر میرسد ریشه ی اصلی مشکل فرهنگ در جامعه امروز ما مهندسی فرهنگی است. یعنی ارزش ها و مطلوبیت هایی که با توجه به زمان و امکان امروز اولویت می یابند نیز در ساحت های مختلف حضور پیدا نمیکند و تکنولوژی ها بر اساس آنها شکل نمی گیرد. مشکلاتی که در فرهنگ خاص داریم نیز تا حد زیادی از اینجا ناشی می شود که مطلوبیت های کلان به ساحات مختلف نمی رسد و کل جامعه را تحت سیطره خود نمی گیرد تا فرهنگ خاص مثل کتاب و فیلم و موسیقی و…. را نیز متاثر کند.
🌾

بسم الله الرحمن الرحیم
#یادداشت
#محمد_حسین_خانی
#یادداشت154
#ایده_فرهنگی_مادر
#جستار_های_در_باب_مهندسی_فرهنگ
#آبشخور_های_مهندسی_فرهنگ

1️⃣آبشخور های مهندسی فرهنگ

برای مهندسی فرهنگ در جمهوری اسلامی باید به سه آبشخور توجه کرد

اول ارزش های اسلامی است جامعه ایرانی یک جامعه مسلمان است لذا مهندسان فرهنگی باید در اولویت اول ارزش های اسلامی را استخراج کرده و براساس حساسیت های اسلامی آنها را طبقه بندی کنند به عنوان مثال در اسلام دروغ گویی یکی از بزرگترین رذیلت های اخلاقی است و ربا یکی از زشت ترین گناه ها در بعد اقتصادی است طبیعتا ضد اینها درجه بیشتری از ارزش را دارد تا مثلا نجش در کاسبی و زودباوری در تهیه این لیست هیچ نگاهی به نیاز ها و ضعف های فعلی جامعه نداریم و فقط ارزش ها با درجه حساسیت اسلامی تقسیم بندی می شوند
در درجه بعدی چون جامعه ایران یک جامعه شیعی است لذا فصل اخیر نظام ارزشی دینی نظام ارزش های شیعی است چون سلوک مدنظر ما یک سلوک شیعی است به طور طبیعی وقتی نظام شیعی ملاک شد اهمیت روضه ،توسل، هیئت،اخوت مشخص می شود از جایگاه بالاتری پیدا می کند

آبشخور دوم انقلاب اسلامی است؛ مردم ایران بعد از انقلاب و قبل از انقلاب یک تفاوت جوهری پیدا کردند از ملتی مستضعف و تحقیر شده توسط طاغوت بعد از انقلاب به یک ملتی شجاع عزیز و ظلم ستیز تبدیل شدند که این نعمت را مدیون حضرت امام و مکتب امام خمینی هستند در انقلاب خیلی از ارزش های اسلامی زنده شد بعد از انقلاب بود که جهان معنای ایثار،شهادت،جهاد،اتحاد شیعی را شناخت جهاد در تمان عرصه ها بعد انقلاب شروع شد جهاد نظامی جهاد علمی جهاد فرهنگی لذا باید یک متخصص انقلاب بیاید و این ارزش های زنده شده توسط انقلاب را لیست کند بعضی از ارزش ها هم توسط انقلاب ایجاد شد مثل دفاع از مظلوم ، قوی شدن ، روحیه بسیجی،مقاومت و … این ارزش ها نیز باید استخراج شود و بر اساس اهمیت لیست شود
حضرت آقا در اینباره فرمایشی دارند که بد نیست ببینیم
در بابِ ارزشهای اصلیِ انقلاب و شعارهای انقلاب و اصول بنیادین انقلاب، آنچه من میتوانم عرض بکنم این است که انقلاب، امتحان خوبی در این زمینه پس داده است؛ یعنی ملّت ایران توانسته است اصول بنیادین را و شعارهای اصلی انقلاب را به همان استحکامِ اوّل، تا امروز حفظ کند. شعارها و ارزشهای اصلی اینها است: استقلال، آزادی، مردم‌سالاری، اعتماد به نفس ملّی و خود‌باوری ملّی، عدالت، و برتر و بالاتر از همه‌ی اینها تحقّق و پیاده شدن احکام دین و شریعت در کشور؛ این شعارها با همان طراوتِ اوّل حفظ شده است.
۱۳۹۷/۰۱/۰۱

آبشخور سوم ایرانی بودن است در اینباره کمتر بحث و گفتگو می شود و اگر مهندسی هم بر روی فرهنگ شکل بگیرد بیشتر سراغ ارزش های اسلامی و انقلابی خواهیم رفت در صورتی که مخاطب این کار فرهنگی مردم ایران هستند و ایرانی بودن ما عقبه ای غنی از فرهنگ و هنر و فضیلت های اخلاقی است که که حتما باید این ریشه ها را دید و بعد نسخه پیچید مردم ایران هم در لسان پیامبر اکرم مدح شده اند و هم در قلم تاریخ نویسان جهان مردمی ویژه بوده اند
به عنوان مثال
تاریخ نگار یونانی هرودوت اساس تربیت ایران در دوره هخامنشی را “راستگویی” می داند و می گوید:

” در ایران تربیت فرزندان بر 3 اصل اساسی قرار دارد. در واقع ایرانیان در تربیت فرزندان خود این 3 اصل را از همه مهمتر می شمارند: اسب سواری، تیراندازی با کمان و راستگویی”
فلاندن (1840 میلادی) ضمن تمجید از هوش فطری و قابلیت ترقی ایرانیان می گوید:

” هیچ کشوری مثل ایران نیست که هرکس در صورت حائز شرایط ترقی بودن، بتواند از طبقه پست به مقام بلند برسد ”

میلسپو (1922-1945 میلادی) از فهم و شعور سیاسی ایرانیان تجمید کرده و می گوید :

” ایرانی ها به طور عمومی دارای فهم سیاسی هستند و موقعیت جغرافیایی و حوادث تاریخی باعث شده که مسائل سیاسی بین المللی به صورت یکی از موضوعات مورد توجه آنان درآید. ”

(برای مطالعه بیشتر در این زمینه به این نشانی مراجعه کنید https://www.karnaval.ir/blog/quote-foreigners-from-iran)

اما یک نکته ای هم در باب مهندسی فرهنگ هست که باید آن را در نظر گرفت و آن زیست بوم جغرافیای هست برای برنامه ریزی دقیق فرهنگی که تعبیر به مهندسی فرهنگ می شود باید حتما در آخر تمام این لیست ها با ویژگی های بومی تطبیق داده شود مثلا نسخه فرهنگی که برای مردم یزد پیچیده می شود برای مردم قم و مشهد یکی نیست چرا چون هم مردم شناسی و هم متغیر های اجتماعی در این شهر ها مختلف است لذا این نکته را باید در نظر گرفت

نکته دوم: عواقب و آینده تصمیمات است معمار و مهندس فرهنگی برای طراحی خود باید تاثیر این تصمیم را تا 50 سال آینده ببیند و بعد نسخه بنویسد تجربه وحشت ناک در بحث جمعیت باید جلوی چشمان ما باشد تا متوجه تاثیرات بلندمدت تصمیمات خود باشند .

نکته سوم توجه به ابعاد تمدنی و بین المللی است