بسم الله الرحمن الرحیم

اخیرا با تعدادی از دوستان در نشست اندیشگاه گام دوم در تهران شرکت کردیم، علیرغم اینکه اکثر دوستان وقت قابل توجهی روی مقالاتشان نگذاشته بودند اما مقالاتشان پذیرفته شده بود و در مدارج مختلفی قرار گرفته بود.

بخشی که بنده شرکت کردم تا ارائه ها را استماع کنم سه ارائه داشت : یکی مقاله ای بود از دو دانشجوی دانشگاه فرهنگیان که دبیر و معاون مدرسه هم بودند، در مورد الزامات تربیت دانش آموزانی آزاد اندیش (احتمالا موضوع این بود، چون خیلی در ارائه شان روشن نشد نهایتا حرفاشن چیست)، یکی ارائه ی محمد اقای حسنزاده بود در مورد اینکه آیا آزاد اندیشی مساله ای مدرن است یا توحیدی؟ و دیگری در مورد بررسی اغواهای ضد انقلابی در کارتون ها با تطبیق بر یک کارتون مشخص.

اگرچه دو مقاله ی دیگر هم به نظر نمیرسید که وقت گذاری خاصی پشتشان بوده باشد، و در عین حالی که زحماتی برایشان کشیده شده بود و ایده هایی موجود بود و بعضا شایسته ی تقدیر هم شاید بود، اما سخن و اندیشه ی خاصی قابل رویت نبود.

مقاله ی اقای حسنزاده اما به پشتوانه ی استظهار به اندیشه ی جناب استاد فلاح و تلاش ها و چکش کاری های انجام گرفته در حلقه اندیشه کلامی، به نظر کاملا متفاوت از سایرین میرسید؛ سخن داشت، دقت عیق داشت، چالش برانگیز بود و مخاطبین را درگیر کرد.

دبیر این بخش در ابتدا گفت به نظر بنده این مقاله ظرفیت این را دارد که کل نشست ما را به چالش بکشد

یکی از حضار هم در انتهای وقت (تنهاهمین ارائه ای که تقریبا به وقت تعیین شده مقید ماند همین ارائه بود) به دبیر این بخش اعتراض کرد و گفت اجازه بدهید این بحث قشنگ باز بشود و گفتگو کنیم.

 

اگر چه این حضور هنوز اصلا در تراز آنچه از حلقه ی کلامی توقع میرود نبود، اما از دل همین حضور ضعیف در یک نشستی که شاید بشود آن را نمایشی محض دانست میشد الهامات فراوانی گرفت، و روشنای آینده ای درخشان را برای حلقه ی کلامی به تصویر کشید.

واقعا برایم ملموس شد که ما با اتکاء به آنچه در نرم افزار حلقه کشت میکنیم میتوانیم حضوری جمعی و ویرایشگر را رقم بزنیم و حرفهای زیادی را به گوش های مهمی برسانیم.
به توفیق الهی انشاالله

به نظر می رسد دقت در انتخاب واژگان صرفا منحصر در ثمرات لفظی نباشد و به درک مفهوم پدیده نیز کمک کند. مخصوصا که آن واژه معنایی در تمدن غرب یافته باشد و عینیت خارجی را رقم زده باشد که مراد ما نباشد.
در روزگار ما به خاطر اینکه تمامی شعار های فطری توسط غرب سرقت شده و با تقریری متفاوت از مستوای اصلی خود بیان شده اند و تجسد خارجی را نیز در آن تمدن به وجود آورده اند، به راحتی نباید تن به انتخاب واژگانی داد که تقریر غربی را در جامعه ما زنده میکنند و الا دچار اشتراک لفظی میشویم و دائم باید مواظب کژفهمی ها باشیم.
اینکه حضرت امام رضوان علیه محکم جلوی انتخاب واژه دموکراسی می ایستند و جمهوری را انتخاب میکنند به خاطر همین است.
اینکه حضرت آقا در مقابل توسعه ابتدا حیات طیبه و بعد پیشرفت را مطرح میکنند به خاطر همین است که نشان دهند که مراد ما و مقصود ما در اینجا با تمدن غرب متفاوت است و ما چیز دیگری را اراده کرده ایم.
به خصوص اگر واژه ای داشته باشیم که در تراث اسلامی ما سابقه داشته است. چنین واژه ای می تواند به راحتی ما را به تراث شیعی وصل کند و ما و مفهوم این حقیقت را برای ما واضح کند.

در بحث «آزادی» به عنوان یک نیاز فطری بشر، اگر اعتقاد ما این است که آزادی حقیقی همان عبودیت محض الهی است و هرچه عبودیت بیشتر باشد انسان آزاد تر است، این معنا در تراث اسلامی ما به « حریت» بسیار نزدیک میشود. اگر با بررسی هایی به این نتیجه رسیدیم که حریت در فرهنگ ما مساوی همان نیاز فطری است که غربی ها آن را باز تقریر کرده و به اسم آزادی شناخته میشود، میتوانیم حریت را به جای آن بنشانیم. وقتی این جا به جایی لفظی انجام گرفت، در عالم معنا و فهم مفهومی نیز ممکن است هدایت هایی برای ما اتفاق بیافتد و زوایایی جدید را کشف کنیم که قبلا با لفظ آزادی نمی توانستیم آن را ببنیم. لذا انتخاب لفظ اسلامی میتواند فهم ما را گسترش دهد و عمیق تر کند. به خصوص که چنین واژه ای از پشتیبانی تراث اسلامی برخوردار است و میتواند از ظرفیت خود آن تراث برای فهم ها عمیق تر استفاده کرد. چه بسا بسیاری از تلاش ها قبلا در تراث شده باشد و زوایای خفی ای کشف شده باشد و دیگر نیاز به تلاش مجدد ما برای تعریف عمیق این پدیده نباشد.

به نظر میرسد نسبت آزاداندیشی با حریت باید به طور خاص مورد بررسی قرار گیرد. ظاهرا حریت در تراث اسلامی مقابل آزادی در فرهنگ غربی است. همانگونه که پیشرفت یا تعالی را در مقابل توسعه قرار داده ایم.
وقتی آزادی و آزاداندیشی را سر دست می گیریم، مجبوریم دوباره توضیح بدهیم که منظورمان از آزادی کدام است و چه فرقی با آزادی غربی دارد و آزادی واقعی عین عبودیت خداست. لکن وقتی حریت را مطرح میکنیم انگار همه ی این ظرایف را در دل خود دارد و انحراف کمتر میشود.

«حریت» یکی از مفاهیم مهم عرفانی ست که به عنوان یک کمال و فضیلت انسانی شناخته می شود و در مراتب عالی بندگی و سلوک معنوی حاصل خواهد شد. این خصلت برخلاف مفهوم آزادی در اصطلاح علوم سیاسی و اجتماعی از طریق عبودیت و بندگی خالصانه حق و بریدن از بندگی غیرحق حاصل می شود.
حریت با حقیقت خواهی و تسلیم شدن در برابر حقو نفی باطل گره خورده است.

لذا با مطرح کردن «حریت» بلافاصله از دو انحراف جلو گیری می شود و دو نکته ی اصلی را تاکید می کند:
۱. حریت حقیقی در عبودیت خدا و نفی عبودیت غیر خداست
۲. حریت مساوی ست با تسلیم حق شدن و رها شدن از قید اسارت ها

?تأملی در باب آزادی7 (حکم شناسی2)?

? دوم: آزادی انسان در عمل و رفتار
انسان از لحاظ آزادی در عمل گرچه از نظر فلسفی و تکوینی، ذاتا مختار و آزاد است ولی از نظر تشریعی و قانون اجتماعی، مطلقا آزادی عمل ندارد.
خداوند انسان را در این دنیا در عمل و رفتارش، آزاد و مختار آفرید تا او را بیازماید و او با اختیار خودش به کمال برسد. بخاطر همین در عرصه بینش به او هم قوه وهم و خیال داده و هم قوه عقل؛ در عرصه گرایش نیز هم به او گرایش های عمیق و معنوی داده و هم گرایش سطحی و مادی و در عرصه رفتار نیز به او اختیار داده که بر اساس هر کدام از عقل یا وهم و گرایش مادی یا معنوی عمل کند.

?بر این اساس جامعه باید طوری باشد که کسی مجبور به عملی نشود. حتی انسان حق ندارد حرف باطل را بالکل از بین ببرد. بخاطر همین است که خداوند انسان را مقهور حق نکرده است تا اختیار برای او معنادار باشد. بنابراین انسان تا زمانی آزاد است که بستر آزاداندشی و آزادی عمل را از جامعه از بین نبرد.
امروزه مردم فکر می کنند، جامعه امروز غربی، جامعه ای دارای آزادی است درحالیکه جامعه غربی مصداق بارز از بین بردن آزادی انسان است. سبک زندگی و فرهنگ مادی و شهوانی غرب، کاری با انسان کرده است که او نه در اندیشه آزادی کامل دارد و نه در عمل.

?البته شاید شبهه ای در ذهن ایجاد شود که با توجه به اجتماعی بودن انسان، اساسا عملی نیست که تأثیر اجتماعی نداشته باشد. در این صورت حکومت اسلامی باید از هر نوع اشتباه و گناهی جلوگیری کند و این عملا به دیکتاتوری و اجبار بر عملی خواهد انجامید.
پاسخ آن این است که گرچه هر عملی، یک عمل اجتماعی است و اثر اجتماعی دارد ولی هر تأثیری موجب رفع اختیار و آزادی انسانها نمی شود. و خداوند همانطور که انسان را مجبور نیافرید، مختار هم نیافرید. بلکه بین الأمرین آفریده است.
بنابراین بسیاری از اعمالی که در نگاه اسلامی، غیراخلاقی و غیرقانونی است، حکومت حق ندارد مردم را بر انجام دادن آنها مجبور کند. مگر اینکه عملی به قدری تأثیر سوء اجتماعی داشته باشد، که فضا آلوده شود و حق و حقانیت از سطح جامعه مغفول شود؛ بطوری که انسانها نتوانند آزادانه به حق برسند. به همین خاطر حکومت اسلامی باید از گناهان علنی ای که موجب قبح شکنی می شود و میدان را برای مستکبران و از بین برندگان آزادی باز می کند، جلوگیری کند.

?البته اینکه چه عملی، اثر سوء شدید اجتماعی دارد و چه عملی، این مقدار اثر سوء ندارد، تشخیص این مرز در بسیاری از جزئیات از عهده انسانها خارج است. زیرا این تشخیص دقیق نیازمند احاطه کامل بر انسانها و اثرات اجتماعی افعال هستیم که این احاطه از توانایی انسان خارج است. به همین خاطر است که خداوند به انسان لطف کرده و برای او شریعت فرستاده تا او با استفاده از این شریعت، بتواند این مرزها را تشخیص دهد.
بنابراین این نتیجه حاصل می شود که جامعه انسانی برای وصول به آزادی حقیقی، نیازمند شریعت است درحالیکه در نگاه غربی، دین و شریعت منافی آزادی تلقی می شود.
البته اینکه در این زمان، شریعت چگونه کشف و استنباط شود، بحث دیگری است که در این مجال نمی گنجد و در فلسفه فقه باید به آن پرداخت.

#سید_ابراهیم_رضوی
#آزاداندیشی
#یادداشت 96

?تأملی در باب آزادی5 (ارزش شناسی)?

✅ ارزش شناسی آزادی
در یادداشت های گذشته، به معنای آزادی و اینکه آیا انسان آزاد هست یا خیر، پرداختیم و به این نتیجه رسیدیم که از لحاظ هستی شناختی، انسان آزاد مطلق نیست ولی
تا حدی آزادی دارد. حال در این یادداشت می خواهیم به این بپردازیم که آیا خود آزادی یک مطلوب و ارزش است؟ و اگر ارزش هست، با دیگر ارزش ها چه نسبتی دارد؟

در ابتدای بحث هستی شناسی آزادی که بطور اجمالی به انسان شناسی پراختیم، بیان کردیم که بالاترین و مهمترین خصوصیت و خواسته انسان، کمال خواهی انسان است که برخاسته از حب ذات اوست. به همین خاطر کمال خواهی، ارزش ذاتی دارد و همه ارزشهای دیگر، بخاطر رساندن انسان به کمال، ارزشمند می شوند. لذا دیگر ارزش ها، ارزش غیری دارند.
اولین نتیجه ای که با این نگاه، می توان به آن رسید این است که آزادی اساسا در ذیل بندگی معنا می شود. و دیگر دوگانه آزادی و ایمان به وجود نمی آید. زیرا انسان ذاتا کمال خواه است و چون کمال مطلق، مصداقی جز خداوند ندارد، درنتیجه انسان ذاتا خدا خواه است. و آزادی که مطلوب و خواسته انسان است، در تعارض با خواسته اساسی اش یعنی کمال خواهی و خداخواهی قرار نمی گیرد بلکه در ذیل و طول آن و در خدمت آن قرار می گیرد. این یعنی خود انسان، آزادی به معنای رهایی مطلق از قیود حتی خداوند را نمی خواهد زیرا این آزادی او را به کمال نمی رساند. بلکه انسان، آزادی از قیود غیرخدا را می خواهد. این یعنی آزادی از هوا و هوس و شیطان و استکبار و تعصب و جهل. نه آزادی از عقلانیت و اخلاق و خداوند و دین و دستورات او.
اگر امروزه انسان، دین و اخلاق را با آزادی خویش در تزاحم می بیند، بخاطر عدم فهم دقیق کمال و مصداق آن است و الا آزادی کاملا با مفاد دین و اخلاق، همراه و متلازم است. و اساسا دستورات دین است که آزادی کامل را برای انسان رقم می زند. اما در نگاه غربی که اومانیسم (اصالت نفسانیت انسان) را ارزش ذاتی می دانند، آزادی نیز بر این اساس معنا می شود. و طبیعتا این آزادی با اصول اخلاقی و دینی در تعارض قرار می گیرد.
به نظر جوهره تفاوت آزادی اومانیستی با آزادی توحیدی در همین نکته است.

#سید_ابراهیم_رضوی
#آزاداندیشی
#یادداشت 94

وقتی درمورد آزاداندیشی صحبت می کنیم، در بدو امر برداشت هایی از آزاداندیشی به نظر می رسد، که وقتی با دقت درمورد آزاداندیشی تفکر می کنیم، بسیاری از آن برداشت های اولیه متفاوت می شود.

از جمله برداشت هایی که در بدو امر از آزاداندیشی داریم، اینست که آزاداندیشی برخورد فعالانه با مسائل پیرامون است. به این معنا که وقتی آزادانه می اندیشیم، بدون محدود کردن و مقید کردن خود به هر قیدی، درمورد مسائل مختلف تفکر می کنیم. یعنی به جای اینکه خود را محدود و مقید کنیم، آزاد از هر قیدی می اندیشیم.

اما نکته ای که باید به آن توجه داشته باشیم، اینست که برای فهم دقیق آزاداندیشی، باید 2 عنوان را به خوبی بفهمیم؛ یکی «آزادی» و دیگری «اندیشه» ؛ در این یادداشت می خواهیم این نکته را متذکر شویم که اندیشه حیث منفعلانه دارد. به این معنا که وقتی می خواهیم واقعیت را بفهمیم، باید کاملا نسبت به خارج و واقع منفعل باشیم و هرآنچه هست را، همانگونه که هست، ببینیم و بفهمیم.

پس آزاداندیشی مقید شد! برای اینکه مشغول آزاداندیشی شویم، نمی توانیم تخیل یا توهم کنیم، یا اینکه حدس بزنیم و … .

اما درواقع همچنان هویت فعالانه آزاداندیشی واقعی به نظر می رسد؛ به عبارتی دیگر، اگر آزاداندیشی مواجهه منفعلانه با واقع است، پس مطرح کردن ایده هایی درمواجهه با موضوعات مختلف که شبیه به تخیل است، آزاداندیشی نامیده می شود، یا خیر؟

آزاداندیشی و به عبارت دیگر، تفکر کردن، چه میزان فعالانه است و چه میزان منفعلانه؟