بسم الله الرحمن الرحیم

اخیرا با تعدادی از دوستان در نشست اندیشگاه گام دوم در تهران شرکت کردیم، علیرغم اینکه اکثر دوستان وقت قابل توجهی روی مقالاتشان نگذاشته بودند اما مقالاتشان پذیرفته شده بود و در مدارج مختلفی قرار گرفته بود.

بخشی که بنده شرکت کردم تا ارائه ها را استماع کنم سه ارائه داشت : یکی مقاله ای بود از دو دانشجوی دانشگاه فرهنگیان که دبیر و معاون مدرسه هم بودند، در مورد الزامات تربیت دانش آموزانی آزاد اندیش (احتمالا موضوع این بود، چون خیلی در ارائه شان روشن نشد نهایتا حرفاشن چیست)، یکی ارائه ی محمد اقای حسنزاده بود در مورد اینکه آیا آزاد اندیشی مساله ای مدرن است یا توحیدی؟ و دیگری در مورد بررسی اغواهای ضد انقلابی در کارتون ها با تطبیق بر یک کارتون مشخص.

اگرچه دو مقاله ی دیگر هم به نظر نمیرسید که وقت گذاری خاصی پشتشان بوده باشد، و در عین حالی که زحماتی برایشان کشیده شده بود و ایده هایی موجود بود و بعضا شایسته ی تقدیر هم شاید بود، اما سخن و اندیشه ی خاصی قابل رویت نبود.

مقاله ی اقای حسنزاده اما به پشتوانه ی استظهار به اندیشه ی جناب استاد فلاح و تلاش ها و چکش کاری های انجام گرفته در حلقه اندیشه کلامی، به نظر کاملا متفاوت از سایرین میرسید؛ سخن داشت، دقت عیق داشت، چالش برانگیز بود و مخاطبین را درگیر کرد.

دبیر این بخش در ابتدا گفت به نظر بنده این مقاله ظرفیت این را دارد که کل نشست ما را به چالش بکشد

یکی از حضار هم در انتهای وقت (تنهاهمین ارائه ای که تقریبا به وقت تعیین شده مقید ماند همین ارائه بود) به دبیر این بخش اعتراض کرد و گفت اجازه بدهید این بحث قشنگ باز بشود و گفتگو کنیم.

 

اگر چه این حضور هنوز اصلا در تراز آنچه از حلقه ی کلامی توقع میرود نبود، اما از دل همین حضور ضعیف در یک نشستی که شاید بشود آن را نمایشی محض دانست میشد الهامات فراوانی گرفت، و روشنای آینده ای درخشان را برای حلقه ی کلامی به تصویر کشید.

واقعا برایم ملموس شد که ما با اتکاء به آنچه در نرم افزار حلقه کشت میکنیم میتوانیم حضوری جمعی و ویرایشگر را رقم بزنیم و حرفهای زیادی را به گوش های مهمی برسانیم.
به توفیق الهی انشاالله

به نظر می رسد دقت در انتخاب واژگان صرفا منحصر در ثمرات لفظی نباشد و به درک مفهوم پدیده نیز کمک کند. مخصوصا که آن واژه معنایی در تمدن غرب یافته باشد و عینیت خارجی را رقم زده باشد که مراد ما نباشد.
در روزگار ما به خاطر اینکه تمامی شعار های فطری توسط غرب سرقت شده و با تقریری متفاوت از مستوای اصلی خود بیان شده اند و تجسد خارجی را نیز در آن تمدن به وجود آورده اند، به راحتی نباید تن به انتخاب واژگانی داد که تقریر غربی را در جامعه ما زنده میکنند و الا دچار اشتراک لفظی میشویم و دائم باید مواظب کژفهمی ها باشیم.
اینکه حضرت امام رضوان علیه محکم جلوی انتخاب واژه دموکراسی می ایستند و جمهوری را انتخاب میکنند به خاطر همین است.
اینکه حضرت آقا در مقابل توسعه ابتدا حیات طیبه و بعد پیشرفت را مطرح میکنند به خاطر همین است که نشان دهند که مراد ما و مقصود ما در اینجا با تمدن غرب متفاوت است و ما چیز دیگری را اراده کرده ایم.
به خصوص اگر واژه ای داشته باشیم که در تراث اسلامی ما سابقه داشته است. چنین واژه ای می تواند به راحتی ما را به تراث شیعی وصل کند و ما و مفهوم این حقیقت را برای ما واضح کند.

در بحث «آزادی» به عنوان یک نیاز فطری بشر، اگر اعتقاد ما این است که آزادی حقیقی همان عبودیت محض الهی است و هرچه عبودیت بیشتر باشد انسان آزاد تر است، این معنا در تراث اسلامی ما به « حریت» بسیار نزدیک میشود. اگر با بررسی هایی به این نتیجه رسیدیم که حریت در فرهنگ ما مساوی همان نیاز فطری است که غربی ها آن را باز تقریر کرده و به اسم آزادی شناخته میشود، میتوانیم حریت را به جای آن بنشانیم. وقتی این جا به جایی لفظی انجام گرفت، در عالم معنا و فهم مفهومی نیز ممکن است هدایت هایی برای ما اتفاق بیافتد و زوایایی جدید را کشف کنیم که قبلا با لفظ آزادی نمی توانستیم آن را ببنیم. لذا انتخاب لفظ اسلامی میتواند فهم ما را گسترش دهد و عمیق تر کند. به خصوص که چنین واژه ای از پشتیبانی تراث اسلامی برخوردار است و میتواند از ظرفیت خود آن تراث برای فهم ها عمیق تر استفاده کرد. چه بسا بسیاری از تلاش ها قبلا در تراث شده باشد و زوایای خفی ای کشف شده باشد و دیگر نیاز به تلاش مجدد ما برای تعریف عمیق این پدیده نباشد.

بسم الله الرحمن الرحیم

آیا آزاد اندیشی تاب مواجهه با تخیلات را ندارد؟
آزاد اندیشی در یک تقریر مساوی است با مواجهه ای سلیم النفسانه با هر آنچه که بتواند نوری به سوی حقیقت روشن کند.

حال اگر آورده ای برآمده از تخیل بتواند راهی به سوی حقیقت باز کند، پذیرش آن، گشودن آغوش به سوی آن، همراهی کردن با آن نمی تواند از مصادیق ازاد اندیشی باشد؟ یعنی در واقع تخیل بتواند بخشی از فرآیند آزاد اندیشی قرار بگیرد.

به عنوان یک مثال نازل شاید بتوان استفاده از تمثیل را در واقع به کار بستن تخیل در فرآیند اندیشیدن دانست.

?تأملی در باب آزادی6 (حکم شناسی1)?

✅ حکم شناسی آزادی
تمام انسانها بر اساس نوع نگاه هستی شناختی و ارزش شناختی ای که دارند، احکام، باید و نبایدها و حقوقی را جعل می کنند. در ادامه به احکام و حقوق در دو حوزه اندیشه و عمل می پردازیم:

?اول: آزادی انسان در اندیشه
گرچه با نگاه فلسفی، دخالت و اجبار دیگران در اندیشه و تفکر امری محال است. اما نوع تربیت خانواده و مدرسه و فرهنگ جامعه در کیفیت و مقدار شکوفایی آزاداندیشی در انسان موثر است.
?نوع تربیت خانواده و مدرسه و فرهنگ جامعه، می تواند کاری کند که انسانها اهل فکر و تفکر نباشند. و یا اگر فکر کنند، در زمینه های خاصی فکر کنند. نوع شهرسازی و معماری می تواند زمینه تفکر در آفاق و جهان خلقت را از بین ببرد. همچنین تکثر، شلوغی و پراطلاعات شدن ذهن انسانهای امروزه، اجازه تفکر در بعضی از مراتب جهان خلقت را به آنها نمی دهد. علاوه بر اینکه پر کردن جامعه از صحنه های مادی و شهوانی، موجب می شود قوه شهوت و غضب بطوری در انسان فعال شود که قوه عقل، حرفش شنیده نشود. یعنی قوه عقل میدان بازی ندارد تا نتیجه را در انسان رقم بزند.
بسیاری از اندیشمندان غربی که نگاه ماشینی و مکانیکی و نهایتا کامپیوتری به انسان دارند، انسان را صرفا حیوان پیشرفته و هوشمند می دانند نه عاقل و متفکر. بخاطر همین است که انسان مدرن امروزی نسبت به انسان گذشته، پر اطلاعات تر و باهوش تر شده است اما عاقل تر و فهمیده تر نشده است.

?در نگاه توحیدی، آن چیزی که بیشترین مانع آزاداندیشی انسان است، سبک زندگی و فرهنگ مادی است که انسانها را در بند قوای شهوانی و غضبی می کند و نمی گذارد انسان، قوه عاقله اش فعال شود، از آن استفاده کند و آزادانه بیاندیشد. در نگاه توحیدی، تحقق جامعه توحیدی برای آماده کردن بستر آزاداندیشی واقعی، امری ضروری است. اساسا یکی از مهمترین اهداف تربیت در نگاه توحیدی، آماده کردن بستر آزاداندیشی و آزادی عمل است چراکه استعدادهای انسان در این بستر به بهترین شکل قابلیت شکوفایی خواهد داشت.

#سید_ابراهیم_رضوی
#آزاداندیشی
#یادداشت 95

اندیشه درواقع، همچون آبگیری در محلی است که از آبشخور‌های دانشی گوناگونی تغذیه می‌کند. اندیشه‌ای منسجم می‌تواند عملیات پیچیده‌ای را پشتیبانی کند که به دانش‌های گوناگون نیاز دارد.

اندیشه گرچه نسبت به دانش سیالیت خاصی دارد و دیسیپلین و نظم خاص دانشی را ندارد، ولی انضباط، انسجام و روشمندی خاص خود را دارد و هر پویش ذهنی را نمی توان اندیشه نامید.

پس اندیشه جایگاهی بین دانش و تخیل (و اشباه تخیل که به دنبال کشف و فهم واقع نیستند) دارد. پس اندیشه از آن جهت که حقایق را بازتاب می دهد، به دنبال شناخت واقع است و حیثیت انفعالی نسبت به خارج دارد، شبیه دانش است و از تخیل جدا می شود، اما به سبک و شیوه دانشی حقایق را بازتاب نمی دهد، بلکه سیال تر عمل می کند.

پس اندیشه نوعی هویت بین بخشی دارد، که باید جایگاه آن و حد و حدود آن و وجه فارق آن با دانش و تخیل و … تبیین شود تا بفهمیم اندیشه چه چیزهایی نیست؟

?تأملی در باب آزادی4 (هستی شناسی3)?

?آزادی انسان در اندیشه
اما در مورد اندیشه (اندیشه به معنای تفکر نه علم)، انسان از دو جهت نسبت به آن آزاد نیست. اولا درصورتیکه انسان، اندیشه و تفکر را مصداق کمال خود ببیند، از آن جهت که انسان نسبت به کمال خواهی آزاد نیست و ذاتا کمال خواه است، بنابراین ذاتش اندیشه و تفکر را اقتضاء می کند و نسبت به آن آزاد نیست. لذا خودش ذاتا آن را می خواهد نه اینکه او را مجبور کنند.
و ثانیا وقتی به دنبال اندیشه و تفکر است، باید طوری با عقل و ذهن خودش تعامل کند که اندیشه و تفکر حاصل شود. هر نوع استفاده از قوه عقل، تفکر نیست بلکه این تعامل باید به نوع خاصی باشد، تا تفکر و اندیشه حاصل شود. علاوه بر اینکه گاهی انسان از قوه وهم و خیال (که یک قوه مدرکه است)، استفاده می کند و فکر می کند که در حال اندیشه و تفکر است درحالیکه این فعل، تخیل است نه تفکر.
بنابراین زمانی انسان تفکر می کند و می اندیشد که اولا از قوه عاقله خودش استفاده کند و ثانیا به نوع خاصی از آن استفاده کند تا بتواند مجهولی را معلوم کند. امروزه در علم روش شناسی تحقیق، تفکر و تحقیق را اینگونه تعریف می کنند: مجموعه فعالیتهایی که با ترتیب خاص و مهارت های خاصی انجام شود تا مجهول(مسأله)، معلوم شود. این یعنی برای حصول تفکر و تحقیق، باید قیودی رعایت شود.
بنابراین اندیشه آزاد، به این معنا نیست که اندیشه مطلقا آزاد است. بلکه اگر اندیشه بخواهد اندیشه باشد، باید قیود و اصول اندیشه بودن را رعایت کند.
البته از جهت سلب آزادی و دخالت دیگران در اندیشه انسان، گرچه با نگاه فلسفی، دخالت و اجبار دیگران در اندیشه و تفکر امری محال است. یعنی اساسا فکر انسان قابل اجبار نیست. حتی خود انسان نیز نمی تواند مانع نتایجی که از تفکر حاصل شده، بشود و درنتیجه اندیشه از جهت دخالت دیگران، مطلقا آزاد هست، اما نوع تربیت خانواده و مدرسه و فرهنگ جامعه در کیفیت و مقدار شکوفایی آزاداندیشی در انسان موثر است.

?آزادی انسان در عمل و رفتار
انسان از لحاظ آزادی در عمل، از نظر فلسفی و تکوینی، در حیطه قدرت خودش، ذاتا مختار و آزاد است ولی نه اینکه کاملا آزاد و مختار باشد. عوامل مختلف مادی و غیرمادی و درونی و بیرونی در عمل و رفتار انسانها موثر هستند (مانند وراثت، مزاج، محیط زیست، خانواده، مدرسه، فرهنگ و غیره). البته همه این عوامل، مقتضی یک عملی هستند نه علت تامه؛ لذا با وجود همه این عوامل، انسان می تواند هر عملی را اراده کند.

#سید_ابراهیم_رضوی
#آزاداندیشی
#یادداشت 93

?تأملی در باب آزادی2 (هستی شناسی1)?

✅ هستی شناسی آزادی
در بخش قبل اینکه معنای آزادی چیست را بیان کردیم. حال سوال این است که آزادی انسان وجود دارد؟ کدام آزادی وجود دارد؟ به تعبیر دیگر آیا واقعا انسان آزاد است؟

? برای فهم وجود آزادی انسان، ابتدا باید انسان را بشناسیم تا ببینیم آزادی در انسان چگونه است؟
در نگاه اسلامی، انسان، ناقص، محتاج و نیازمند به خداوند است. به تعبیر فلسفه اسلامی، انسان فقر ذاتی دارد و یا به تعبیر دیگر حقیقت ربطی دارد. یعنی عین ربط است. از طرفی دیگر خداوند انسان را ذی شعور آفریده است. یعنی انسان از قوه درک برخودار است. و آن قوه درکش نیز قوی ترین قوه مدرکه بین موجودات است. حیوانات هم قوه مدرکه دارند ولی قوه آنها، وهم است. یعنی توان فهم جزئیات را دارند اما انسان توان فهم کلیات را نیز دارد.

بر اساس این نگاه به انسان، انسان ذاتا خواسته و غرض دارد. چراکه موجود ناقص ذی شعور، نمی تواند خواسته و غرض نداشته باشد. لذاست که کمال خواهی، ذاتی انسان و مهمترین خواسته انسان است و هیچ زمان هم انسان از این خواسته اش دست نمی کشد و از آن غفلت نمی کند. تمام رفتارهای تمام انسانها را می توان بر پایه این نکته انسان شناختی، توجیه کرد. و آن عبارت است از اینکه انسان ها تمام رفتارهایشان برای رفع یک نیاز و رسیدن به یک کمال است. چه کمال مادی چه کمال مجرد. حتی کسانی که از لحاظ روانی دچار اختلال هم می شوند، این خواسته و هدف نهایی شان تغییری نمی کند.
بنابراین علت تفاوت رفتار انسانها، اختلاف در هدف نهاییشان که کمال است، نیست. بلکه علت تفاوت، در 1)فهم مصداق کمال و 2) راه محقق کننده آن کمال است.

در مصداق کمال، مادی گرایان، کمال مادی و لذات مادی را تنها مصداق کمال یا بالاترین مصداق کمال می دانند اما معنا گرایان، کمال مجرد و لذات مجرد را مصداق کمال و بالاترین مرتبه کمال می دانند. و در محقق کننده کمال نیز، هر مکتبی بر اساس مبانی معرفتی خود، راهی را برای رسیدن به کمال پیشنهاد می دهد. بر اساس نگاه غربی انسان با کمک عقل و تجربه، به تنهایی می توان این راه را بیابد اما بر اساس نگاه اسلام ناب شیعی، انسان بدون کمک وحی نمی تواند بهترین راه برای رسیدن به کمال را تشخیص دهد. لذا علاوه بر عقل، نیازمند وحی هم هست.

#سید_ابراهیم_رضوی
#آزاداندیشی
#یادداشت 91